Morgunblaðið - 23.04.1987, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 23. APRÍL 1987
Flokkarnir hafa
minnkandi tök á
stjómmálaumbrotum
Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aðstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 550 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakið.
Frelsi
í sumarbyrjun
Kosnmgabaráttunni að ljúka:
Þjóðfélagsgerðin er að breytast með
samdrætti opinberra afskipta
Sumardagurinn fyrsti er
dagur fagurra fyrirheita.
Birtan er að vinna sigur á
myrkrinu. Náttúran er að
skrýðast sínum fegursta bún-
ingi. Farfuglamir heimsækja
eyjuna okkar að nýju. Vetur-
inn, sem er að kveðja, hefur
verið mildur og gjöfull. Til
marks um að fólk hafí aflað
góðra tekna frá því á síðasta
sumri er gífurlegur áhugi á því
að nota fríið að þessu sinni til
að ferðast til fjarlægra landa.
Það eru aðeins fáein ár síðan
íslendingar áttu í erfiðleikum
með að skipuleggja frí í öðrum
löndum vegna opinberrar of-
stjómar í gjaldeyrismálum.
Þegar viðreisnarstjómin ákvað
að afnema viðskipta- og versl-
unarhöft fyrir rúmum aldar-
fjórðungi var opinber
skömmtun á gjaldeyri ekki af-
numin. Fæm menn til útlanda
skömmtuðu stjómvöld þeim
gjaldeyri eftir því hvort þeir
voru að fara í frí eða til að
reka einhvers konar viðskipti.
Eins og öll skömmtunarkerfí
kallaði þetta á tilraunir manna
til að komast undan því. Það
tíðkaðist til dæmis að ferða-
skrifstofur seldu viðskiptavin-
um sínum á sólarströndum
einskonar skömmtunarseðla,
sem giltu á veitingastöðum eða
í verslunum, sem viðurkenndu
seðlana. Fór ekki á milli mála,
þegar íslendingar afhentu
þessa seðla í stað peninga eins
og aðrir, að hjá þeim gilti úr-
elt löggjöf í gjaldeyrismálum.
Fyrir því vom ákveðin rök
hjá viðreisnarstjóminni á
sínum tíma að ganga ekki
lengra í því að létta af höftum
í utanríkisviðskiptum en raun
bar vitni. Eftir hennar daga á
árinu 1971 tóku vinstri flokk-
amir við völdum, flokkar, er
lutu forystu manna, sem blösk-
raði sú „eyðsla og sóun“ er
fólst í ferðalögum til útlanda.
Það em ær og kýr flokka af
því tagi að halda í opinber
skömmtunarkerfí til að stjóm-
málamenn hafí tækifæri til að
hlutast til um málefni borgar-
anna; flokkarair sælg'a hug-
sjónalegt afl sitt til þess, að
ríkið sé betur í stakk búið til
að segja fólki, hvað því er fyr-
ir bestu, en fólkið að ákveða
það sjálft.
Viðskiptaráðuneytið var í
höndum einhvers vinstri flokk-
anna frá 1956 til 1983. Eftir
að Sjálfstæðisflokkurinn fékk
það í sinn hlut við stjómar-
myndunina 1983 var loka-
skrefíð stigið til þess að gera
öllum almenningi kleift að
ferðast til útlanda, án þess að
mönnum þætti sem þeir væm
undir opinberri smásjá í hvert
sinn sem þeir keyptu eða not-
uðu gjaldeyri. Þetta lokaskref
fólst í því, að almenningi var
gert kleift að nota greiðslukort
á ferðalögum erlendis JErá og
með 1. desember 1983. Áður
hafði heimild til notkunar
greiðslukorta erlendis verið
takmörkuð við þá sem vegna
starfa sinna, viðskiptaerinda
eða fundarhalda gátu sýnt op-
inberum yfírvöldum fram á
þörf sína fyrir kortin. Jafn-
framt vom sérréttindi ríkis-
banka til að selja gjaldeyri
afnumin, öllum bönkum og
sparisjóðum var heimilað að
taka upp gjaldeyrisviðskipti.
Talsmenn hafta og skömmt-
unar á gjaldeyri vom þeirrar
skoðunar, að hefðu stjóm-
málamennimir ekki hörð tök á
því, hve mikið fé fólk fengi til
að nota í fríum sínum í útlönd-
um, myndi þjóðin á skömmum
tíma reisa sér hurðarás um öxl
og sóa öllu sínu fé í tóma vit-
leysu. Þeir stjómmálamenn,
sem þannig töluðu og tala
raunar sumir enn, em venju-
lega að velta fyrir sér eyri
einstaklinga á meðan krónunni
er sóað á vegum hins opinbera.
Frelsi almennings til að ráð-
stafa fjármunum sínum jafnt
heima og erlendis hefur ekki
orðið þjóðarbúinu til nokkurs
tjóns.
Nú í sumarbyijun höfum við
tækifæri til að hafa stefnu-
markandi áhrif á það, hvort
haldið verði áfram á braut þess
frjálsræðis, sem hér hefur ver-
ið lýst með dæmum af sumar-
ferðalögum alls almennings,
eða horfíð að forsjárhyggju
vinstrimennskunnar. í kosn-
ingunum á laugardaginn
getum við stuðlað að frelsi með
því að kjósa Sjálfstæðisflokk-
inn eða kosið opinbera forsjá
með því að styðja einhvem
vinstri flokkanna. Það er í
bestu samræmi við grósku og
birtu sumarsins að leggja
frjálsræðinu lið og hafna of-
stjóm, skömmtunar- og hafta-
stefnu.
Morgunblaðið óskar lesend-
um sínum og landsmönnum
öllum. gleðilegs sumars.
eftirBjörn Bjarnason
Kosningabaráttan að þessu sinni
er sérkennileg. Hún minnir að
nokkru leyti á jarðhræringar og
umbrot, sem eiga sér ókunn upptök
og enginn veit, hvað vara lengi.
Ef svo fer sem horfir verður erfitt
að beija saman stjóm að kosningum
loknum. Líkur eru á, að flokkamir
verði svo margir á hinu nýja þingi,
að annaðhvort þurfi þriggja flokka
stjóm með Sjálfstæðisflokknum eða
fjögurra flokka stjóm án hans.
Hvorugur kostur er góður. Marg-
flokkastjómir hafa aldrei setið út
kjörtímabilið frá stofnun lýðveldis
og koma sjaldan miklu í verk. Kraft-
ar ráðherranna fara að mestu í
innbyrðis þjark. Á öðru er þörf
núna, þegar við blasir, að ekkert
má út af bregða til að tökin tapist
á verðbólgunni. Nú hefur verið búið
svo um hnúta með fijálsræði í
vaxtamálum, heimildum til verð-
tryggingar og staðgreiðslukerfí
skatta, að verðbólgan skellur strax
með fullum þunga á okkur öll. Besta
leiðin til að forðast það áhlaup er
að reisa virkisvegg með atkvæðinu.
Áður en kosningabaráttan tók á
sig núverandi mynd voru menn al-
mennt þeirrar skoðunar, að eftir
kosningar yrði helst um tvo kosti
að ræða: framhald á samstarfi
Framsóknarflokksins og Sjálfstæð-
isflokksins eða stjómarsamstarf
Sjálfstæðisflokks og Alþýðuflokks.
Við óbreyttar aðstæður virðist hvor-
ugt geta verið á dagskrá. Borgara-
flokkurinn hefur mglað dæmið.
Góð einkunn
Flestir áttu von á ósköp hefð-
bundinni kosningabaráttu að þessu
sinni. Málin virtust liggja nokkuð
ljós fyrir. Ríkisstjómin fær almennt
góða einkunn. Hún hefur náð því
fram í efnahagsmálum, sem að var
stefnt. Stjómarhættir hafa verið að
þróast í átt til aukins fijálsræðis.
Sjálfstæðismenn hafa verið tals-
menn breytinga en framsóknar-
menn lagt áherslu á að halda í það,
sem fyrir er. Eftir að Þorsteinn
Pálsson varð fjármálaráðherra hef-
ur ríkisvaldið látið skipulega til sín
taka við gerð kjarasamninga, sem
gengið hafa friðsamlega fyrir sig á
hinum almenna vinnumarkaði. Op-
inberir starfsmenn hafa þurft að
reyna krafta sína á grundvelli ný-
fengins samningsfrelsis. Eftir langa
og harða samningalotu hefur fund-
,ist lausn á vanda þeirra flestra.
Erflðast sýnist fyrir starfsmenn
Reykjavíkurborgar og viðsemjendur
þeirra að komast að sameiginlegri
niðurstöðu.
Með þeim samningum, sem gerð-
ir hafa verið við opinbera starfs-
menn á undanfömum vikum, er
teflt á tæpasta vað í verðbólgustríð-
inu. Þar er ekki síður við þá, sem
gera kröfur, en hina, sem þurfa að
mæta þeim, að sakast. Ekki hefur
verið ágreiningur á milli stjóm-
málaflokkanna um verkfallsrétt
opinberra starfsmanna. Með honum
kallar ríkisstjómin, og stjómmála-
menn almennt, yfír sig þá hættu,
að verkfallsvopninu sé beitt með
pólitískum hætti skömmu fyrir
kosningar, þegar það er hvað öflug-
ast. Þetta hefur gerst núna án þess
að kjaradeilur opinberra starfs-
manna hafi orðið að beinu kosn-
ingamáli. Hinn flokkspólitíski
undirtónn er þó öllum ljós. Á einu
viðkvæmasta stigi deilunnar, þegar
Þorsteinn Pálsson fór á fund hjá
sáttasemjara og lagði fram tilboð,
sem batt enda á hættulega óvissu
um starfsemi sjúkrahúsanna, gat
Steingrímur Hermannsson, forsæt-
isráðherra, ekki á sér setið og
reyndi að gera Þorstein tortryggi-
legan. Framsóknarmenn telja sig
vafalaust geta gengið talsvert langt
á þessari braut, eftir að Þorsteinn
Pálsson tók af skarið í sjómanna-
deilunni um miðjan janúar og
krafðist þess, að farin yrði samn-
ingaleið fremur en lagasetningar-
leið á grundvelli frumvarps, sem
Steingrímur Hermannsson lagði
fram, eftir að Alþingi hafði verið
kallað saman til þess eins að af-
greiða það.
Þessi árátta framsóknarmanna
að samþykkja tillögur sjálfstæðis-
manna með hangandi hendi hefur
ágerst í seinni tíð, þótt hún hafí
alltaf einkennt þá. Framsóknar-
menn voru á móti því að gera
Útvegsbankann að hlutafélagi, en
samþykktu það þó. Þeir sögðust
vera hlynntir því að afnema einokun
ríkisins á útvarpi, en sátu þó flestir
hjá við atkvæðagreiðslu um málið.
Steingrímur Hermannsson taldi
flugstöðina á Keflavíkurflugvelli
„ansi" stóra og vildi, að Bandaríkja-
menn borguðu hana alla. Nú vilja
framsóknarmenn, að þessu sé
gleymt. Eftir því sem nær hefur
dregið kosningum hafa þeir stigið
lengra til vinstri. Páll Pétursson,
þingflokksformaður, er hinn opin-
beri málsvari vinstrimennskunnar í
Framsóknarflokknum. Honum hef-
ur að vísu verið lítið hampað í
kosningabaráttunni. Framsóknar-
menn einbeita sér nær alfarið að
því að hefja Steingrím Hermanns-
son til skýjanna vegna starfa hans
í ríkisstjóminni. Hefur jafn per-
sónubundin kosningabarátta í
þingkosningum aldrei verið háð af
nokkrum íslenskum stjómmála-
flokki.
Menn frekar en málefni
Barátta flokkanna hefur nokkuð
einkennst af því að upphefja frekar
menn en málefni. Aðdragandinn að
stofnun Borgaraflokksins varð að
einvígi þeirra Þorsteins Pálssonar
og Alberts Guðmundssonar. Jón
Baldvin Hannibalsson, formaður
Alþýðuflokksins, hefur mjög tengt
framgang Alþýðuflokksins við for-
mannsstörf sín og fer ekki leynt
með, að hin nýju andlit á listum
flokksins eigi það sér að þakka að
vera þar. Ólafur Ragnar Grímsson,
sem skipar annað sæti á lista Al-
þýðubandalagsins í Reykjaneskjör-
dæmi, hefur verið auglýstur með
þeim hætti, að í hugum flestra er
hann að verða tákn Alþýðubanda-
lagsins. Framsóknarmenn fá stjöm-
ur í augun vegna Steingríms og
Guðmundar G.
Kvennalistinn er undantekning.
Á hans vegum hafa einstakir fram-
bjóðendur ekki verið mjög í sviðs-
ljósinu. Kemur það í sjálfu sér ekki
á óvart, þar sem tveir reyndustu
frambjóðendur flokksins, þær Guð-
rún Ágnarsdóttir (Reykjavík) og
Kristín Halldórsdóttir (Reykjanesi),
gefa ekki kost á sér nema til tveggja
ára setu á Alþingi. Ekki hefur held-
ur borið mikið á málefnum Kvenna-
listans. Er það helst í greinum hér
á síðum Morgunblaðsins, sem þau
em kynnt, og í auglýsingum í Helg-
arpóstinum. Kannanir benda á hinn
bóginn til þess að fylgi Kvennalist-
ans aukist jafnt og þétt.
Kvennalistakonur vita ekki frek-
ar en aðrir hvemig á að skýra
stöðuga fylgisaukningu þeirra. Eitt
er víst, að þær fara ótroðnar slóðir
og hafna viðteknum skoðunum eins
og ef til vill kom best fram, þegar
það var gagnrýnt með vísan til
ákvæða stjómarskrárinnar, að þær
ætluðu að bjóða þingmenn fram til
þingsetu í tvö ár, þegar kjörtímabil-
ið er fjögur ár. Þá sagði Kristín
Halldórsdóttir einfaldlega í Morg-
unblaðsgrein: „Kvennalistinn er
heiðarleg tilraun til að skapa stjóm-
málavettvang við hæfi kvenna. Ef
kerfíð hentar ekki fólki er að okkar
mati réttara að laga kerfið að fólk-
inu en fólkið að kerfínu . . .
Meginregla kvennalistakvenna er
að skoða allt og skilgreina upp á
nýtt og nú frá sjónarhóli kvenna."
Þá hefur það vakið athygli mína,
að kvennalistakonur svara jafnan
fyrir sig. Sé að þeim vikið á prenti
fylgir svargrein frá þeim rétt á eft-
ir. Þær halda í heiðri þá gömlu og
góðu reglu að láta engu ósvarað
og láta engan eiga neitt inni hjá
sér. Því miður verður hið sama
ekki sagt um aðra stjómmála-
flokka. Er ekki vafí á að það
hirðuleysi hefur aukið á óreiðu í
pólitíkinni. Mönnum, sem ekki
svara einarðlega fyrir sig og sinn
málstað, getur tæplega þótt mjög
mikið til hans koma. Enn er til
þess að líta, að í stjómmálabarátt-
unni eimir eftir af þeirri kurteisi í
deilum við konur að leyfa þeim að
hafa síðasta orðið.
Færri ágreiningsmál
Þegar stjómmálaforingjar em
spurðir um með hveijum þeir geti
hugsað sér að starfa að kosningum
loknum fá menn yfírleitt hið staðl-
aða svar, að fyrir kosningar sé
ótímabært að svara því. Þar með
er gefíð til kynna, að allir flokkar
séu jafn hæfír til samstarfs. Við
þessar aðstæður er eðlilegt, að fólki
fínnist sem ágreiningsmálin milli
flokkanna séu færri en áður.
Áður fyrr var þó unnt að ganga
að því sem vísu, að deilt væri um
utanríkis- og vamarmál. Alþýðu-
bandalagið hefur þó altént verið
þeirrar skoðunar, að við eigum að
segja okkur úr Atlantshafsbanda-
laginu og reka herinn úr landi. Nú
er þessu ekki lengur að heilsa, al-
þýðubandalagsmenn þora að
minnsta kosti ekki að halda þessum
baráttumálum umbúðalaust á loft
fyrir kosningar. Nú deila þeir Ólaf-
ur Ragnar Grímsson og Steingrím-
ur Hermannsson um það, hvor
þeirra hafi fyrr lagt til eftir leið-
togafundinn síðastliðið haust, að
ísland yrði „griðastaður" eða „frið-
arstöð". Minna er lagt upp úr því
að velta fyrir sér, hvað í þessu felst.
Einar Ólafsson, rithöfundur, lýsir
því með þessum hætti í Tímanum
11. mars síðastliðinn: „Þess vegna
hljótum við að skilja hugmynd for-
sætisráðherra um friðarstöð á
íslandi svo að hann ætli að leggja
til að íslendingar segi upp her-
stöðvasamningnum, gangi úr
Atlantshafsbandalaginu og lýsi yfir
hlutleysi.“
Ég hef ekki séð þessari skoðun
andmælt í Tímanum en grein Ein-
ars var valinn hinn virðulegasti
staður og gat ekki farið fram hjá
neinum lesanda blaðsins. Eins og
þeir Steingrímur og Ólafur Ragnar