Morgunblaðið - 30.06.1987, Blaðsíða 34

c5f
fger tvi’Ji m ftUOMíUUum ,úMAiaWW^n
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 30. JÚNÍ 1987
ALLAR líkur benda til þess að kuml hafi fundist við uppgröft við
eyðibýlið Granastaði í Eyjafirði. Bjarai Einarsson, fornleifafræðing-
ur, hefur að undanförau unnið að uppgreftri þar, en Granastaðir
eru um það bil 50 km suður af Akureyri og í um kílómetra fjarlægð
frá syðsta bænum í Eyjafirði, Tjöraum.
Kuml er gröf frá heiðnum sið, frá með þró hlaðinni úr hellum á
úr hnefatafli í mannvistarlagi, sem
þýddi að lagið væri eldra en húsið
og því væri þetta ekki fyrsta húsið
Langeldur og steinþró.
en eftir er að greina þau bein sem
fundust. Ef rétt reynist eru beinin
frá tímabilinu frá landnámi 870 til
ársins 1000. Kumlið er aflangt,
mjórra í báða enda og breiðast mið-
svæðis. Bjami sagði að beinin væru
rifbein og höfuðbein auk annarra
útlimabeina. Ekki er þó enn víst
hvort beinin eru úr manni eða dýri.
Bjami sagði að uppgröfturinn
vperi samnorrænt verkefni sem
væri sjálfstætt framhald af rann-
sóknum að Gásum í Eyjafirði í
fyrra. Vísindasjóður styrkti það um
200.000 krónur. Akureyrarbær léði
verkfæri, vinnuskúr og kostaði einn
fomleifafræðing og Saurbæjar-
hreppur kostaði fæði og húsnæði.
„Það er langt síðan ég fór að hafa
áhuga á byggð til fjalla vegna náms
míns. Ég athugaði eyðibýli í fyrra
hér norðanlands og fór meðal ann-
ars í göngur með bændum. Þegar
ég kom að Granastöðum, fannst
m'ér aðstæður allar benda til að þar
væri eitthvað að finna. Ég hef sér-
stakan áhuga á upphafi hálendis-
byggðar, hvort íbúum hafi verið
þröngvað þangað eða hvort þeir
hafi farið þangað sjálfviljugir, sem
ég reyndar hallast að frekar. Ég
tel íbúa hafa byggt þar af fúsum
og frjálsum vilja vegna þess um-
hverfís sem þeir sjálfír komu frá,
þ.e. Noregi, úr djúpum og löngum
dölum."
Bjami sagði að þegar komið
væri að Granastöðum, mætti sjá
tvær greinilegar rústir, túngarð í
kringum bæinn og að minnsta kosti
tvö jarðhýsi. Fljótt á litið virtust
þetta mógrafir, en þó væri sú kenn-
in’g ólíkleg þar sem engan mó væri
að fínna þama. Þá sáust brot úr
veggjum á víð og dreif. Bjami sagð-
ist hafa byijað á því að stinga ofan
í jörðina með svokölluðu jarðfræð-
ingaspjóti, sem næði þverskurði af
jarðlögunum. „Við byrjuðum á Qár-
húsunum, en fórum svo í skálann.
Fljótlega komu mannvistarlög í ljós
og opnuðum við fyrsta reitinn. í
honum miðjum kom í ljós eldstæði,
sem lá um hálfan metra undir yfir-
borðinu. Þá opnuðum við aðra gröf
og þá kom langeldur í ljós skammt
alla kanta. Við þá þró fundust tveir
af þeim fáu gripum, sem fundust
fyrir utan öll beinin, eldsláttusteinn
og snældusnúður úr grænum sand-
stein, lítillega skreyttur. Þegar
langeldurinn var kominn, vissum
við að við vorum í miðju húsi svo
við grófum út í allar áttir og fund-
um öll endimörk hússins. Það
reyndist vera 15 metra langt og 5
metra breitt. Við höfum hinsvegar
ekki getað athugað hvort langhliðar
hússins eru bognar út á við eins
og tíðkaðist á yngri jámöld, en ég
er nær viss um að svo sé.“
Bjami sagði að undir einum af
þessum veggjum hefði fundist tafla
Hér er um að ræða hugsanlegt kuml, þó ekki hafi fundist nein bein
í því.
Eldstæði með soðsteinum, sem
liklega voru notaðir til soðning-
ar. Hugsanlega var eldstæðið
notað sem gufubað eða til að
hita upp húsið.
á staðnum. Munnmælasögur segðu
að Granastaðir hefðu farið í eyði
vegna svarta dauða árið 1402. „Ég
tel hinsvegar að svarta dauða sé
kennt um meira en hann áorkaði
og held ég að býlið hafi farið í eyði
miklu fyrr og sökum annarra
ástæðna en náttúruhamfara."
Bjami sagði að í kumlinu hefðu
engin vopn fundist eins og tíðkast
hefði í heiðnum sið að leggja hjá
líkum. Allir gripir væm úr rauðum
eða grænum sandstein og væri sá
rauði að öllum líkindum sóttur í
Glerárgil, sem væri í um 400 metra
fjarlægð austur af bænum. Þá
hefðu fundist hugsanlega ein tvö
útihús, eitt lítillega rannsakað og
hitt grafið til hálfs. Það virtist hafa
verið fjárhús og þá 'frá seinni
tímum, hugsanlega beitarhús frá
Tjömum. Bjami sagði að tvisvar
áður hefðu jarðhýsi verið rannsökuð
á Islandi, í Grelutóttum við Amar-
fjörð og í Hvítárholti við Skálholt.
Þau væru frá 900 til 1000, en vegg-
ir hefðu allir verið horfnir ef þeir á
annað borð hefðu verið til staðar.
Hinsvegar hefðu veggir fundist nú
á jarðhýsum. „Jarðhýsin, sem fund-
ust áður, vom skilgreind sem
baðhús, en á Norðurlöndum hafa
slík jarðhús verið talin vera annað-
hvort vinnuhús eða ívemstaðir og
styð ég þá kenningu frekar þar sem
norrænir menn munu hafa byggt
hér. Á gólfi fannst torkennilegt
gult efni, samskonar efni og fannst
á Skriðuklaustri um síðustu alda-
mót og hefur verið getum að því
leitt að það séu leyfar af skyrgerð."
Bjami hefur starfað við Minja-
safn Akureyrar undanfarin tvö ár,
en er nú á fömm til Gautaborgar
í Svíþjóð til frekara náms og rann-
sókna. Hann verður þar í tvö ár og
hyggst sækja um fé til að halda
rannsóknum sínum áfram hérlend-
is. „Ég tel að ákveðið samhengi sé
á milli upphafs Seljabúskapar og
eyðingar Granastaða og að upphaf
Hólasels hafí verið á kostnað
Granastaða þar sem ákveðnir aðilar
sóttust eftir afrétt í Eyjafjarðar-
dal,“ sagði Bjami að lokum.
270milljónirtil
vegaframkvæmda
Jarðhús með torfveggjum og neðst í gólfi hússins má sjá stoðarholu.
Akureyringar
—ferðafólk
Við bjóðum daglega ný afskorin blóm.
Einnig mikið úrval af pottaplöntum.
Skreytingar við öll tækifæri.
Bílastæði við búðardyrnar.
ALLS hefur verið veitt 270 millj-
ónum króna tU vegafram-
kvæmda f Norðurlandsumdæmi
eystra á árinu. Til nýbygginga
fara 142 mil\j. kr., til sumarvið-
halds 81 milþ‘. kr., tU vetrarvið-
halds 23 millj. kr. og til sýslu-
og fjallvega 24 millj. kr.
akurA
KAUPANGI V/ MYRARVEG 602 AKUREYRI
SIMAR 24800 & 24830 POSTHÓLF 498
Klippumar á lofti
hjá lögreglunni
LÖGREGLAN á Akureyri hefur nú tekið upp klippurnar og klippir
nú númerin af þeim bílum sem ekki hafa mætt tU skoðunar. KUppt
voru númer af tíu bifreiðum í gær, en frestur til að láta skoða rann
út þann 2. júní sl. Endanlegur frestur rann hinsvegar út um miðjan
júní hjá þeim sem fengu rauðan eða grænan miða á bUa sfna.
Varðstjóri sagði í samtali við
Morgunblaðið að þeir hjá lögregl-
unni hefðu gefíð mönnum tækifæri
í nokkra daga, ekki síst vegna þess
að starfsemi bifreiðaeftirlitsins
hefði legið niðri í þijá til fjóra daga
í síðustu viku. Þrátt fyrir það hefðu
menn trassað skoðun í mörgum til-
vikum.
Um helgina voru átta árekstrar
á Akureyri og í Eyjafírði. Tólf voru
teknir fyrir of hraðan akstur og
jafnmargir grunaðir um ölvun við
akstur og tíu gistu fangageymslur
lögreglunnar.
Helstu nýbyggingar verða tveir
kaflar í Ljósavatnsskarði sem eru
7,3 km að lengd. Kostnaður við þá
nemur 30 milljónum króna. Þá verð-
ur byggður nýr vegur á Eyjaíjarðar-
braut, frá Hvammi að Hrafnagili,
alls 8,3 km að lengd og nemur
kostnaður við gerð hans 24 millj.
króna. Til byggingar 1,5 km veg-
arkafla á Leiruvegi hefur verið
úthlutað 24 milljónum kr. Siðan
má geta þess að tíu millj. kr. hefur
verið veitt til undirbúnings bygg-
ingu nýrra gangna um Ólafsfjarð-
armúla, en það er fyrsta fjárveiting
sem veitt hefur verið vegna þeirra.
Byggingin mun að öllum líkindum
hefjast á næsta ári.
Stærsta verkefnið á þjóðbrautum
umdæmisins er nýbygging 2,8 km
vegarkafla frá Kálfborgará að Am-
arstöðum í Bárðardal. Þá verður
lagt bundið slitlag á 9,1 km kafla
frá Gijótá að Öxnadalsá. Einnig
verður lagt bundið slitlag á átta km
kafla við Einarsstaði í Reykjadal
og 5,8 km vegarkafli verður lagður
bundnu slitlagi á Svalbarðsströnd.
Sex km kafli verður lagður á
Grenivíkurvegi um Víkurhóla auk
smærri vegarbúta hér og þar í
umdæminu.
Líkur á að kuml
liafi fundist við upp-
gröft í Eyjafirði