Morgunblaðið - 03.03.1988, Blaðsíða 22

OO CT mTrt /rrrm» F
22 B MORGUNBLAÐIÐ, vmsHPnjaviNNULíF FIMMTUDAGUR 3. MARZ 1988
Bandaríkin
Staða Massachusetts
ATVINNA —— Nýjum störfum hefur ekki flölgað eins hratt í fylkinu og annars staðar í Bandaríkjunum
og hagfræðingar telja að sama verði upp á teningnum á þessu ári.
„Kraftaverkið í
Massachusetts “
Boston. Frá Óla Birni Kárasyni, fréttaritara Morgnnblaðsins.
Michael Dukakis, ríkisstjón
Massachusetts, getur að líkind-
um andað léttar. Efnahags-
ástandið í Massachusetts mun
ekki hafa neikvæð áhrif á fram-
boð hans sem forsetaefni Demó-
krataflokksins, síðar á þessu ári.
Flestir hagfræðingar eru sam-
mála um að „efnahagsundrið"
muni haldast út þetta ár.
Hátækni, þjónusta og lítil fólks-
fjölgun ættu að mati sérfræðinga
að halda efnahagslífi Massachu-
setts á réttri leið á yfírstandandi
ári. Störfum fjölgar lítillega en jafn-
vægi verður í þeim greinum atvinn-
ulífsins þar sem mikillar þenslu
hefur gætt, s.s. verktakastarfsemi,
fasteignaviðskiptum og fjármála-
þjónustu. En vegna vaxandi út-
flutnings, sérstaklega í hátækniiðn-
aði og þjónustu ætti atvinnuleysi
ekki að verða meira en 3-3,5%.
Nýjar tölur sýna að atvinnuleysi
jókst í janúar en í Bandaríkjunum
í heild fækkaði atvinnuleysingum
iítillega.
Bandaríska dagblaðið The Bos-
ton Globe hefur eftir James M.
Howell, hagfræðingi Bank of Bos-
ton, að Massachusetts ætti að
vegna betur en Bandaríkjunum í
heild á þessu ári. Sérfræðingar
benda hins vegar á að efnahagur
Massachusetts fari mjög eftir því
hvemig bandarísku efnahagslífi
vegnar. Slái í bakseglin hljóti það
að koma fram einnig í fylkinu.
Blikurálofti
Það era ýmsar blikur á lofti í
Massachusetts. Þensla er mikil og
að meðaltali var atvinnuleysi um
3,2% (á móti rúmlega 6% í Banda-
ríkjunum í heild) á síðasta ári, og
íbúðir seldust á háu verði. The Bos-
ton Globe bendir á hættumar sem
fylgja velgengninni og segir að
Massachusetts kunni að verða fóm-
arlamb eigin velmegunar. Boston
Globe þykir hliðhollt Demókrata-
flokknum og studdi Dukakis 1982
þegar hann var kjörinn fylkisstjóri.
Dukakis var fyrst kjörinn fylkis-
stjóri árið 1974 en í forkosningum
Demókrataflokksins árið 1978 tap-
aði hann fyrir Edward King, sem
aftur tapaði fyrir Dukakis 1982.
Frederick Breimyer, hagfræðing-
ur State Street Bank, hefur einnig
uppi vamaðarorð í fréttabréfi bank-
ans fyrir nokkra: „Skortur á vinnu-
afli og yfirboð í launum miðað við
önnur fylki ... varpa skugga á
framtíð Massachusetts." Fyrirtæki
hafa kosið önnur fylki fyrir starf-
semi sína vegna þess hve húsnæði
er dýrt.
Fjölgnn nýrra starfa
Steve Minicucci, sérfræðingur
fylkisstjómarinnar, segir hins vegar
að skortur á vinnuafli virki sem
hemill á efnahagslífið. Boston Globe
hefur hefur eftir honum að um
11.000 ný störf verði til hjá hinu
opinbera á þessu ári í fylkinu, sem
er miklu færri en á síðustu árum.
Aðrir hagfræðingar telja að störfum
hjá hinu opinbera fjölgi um tæplega
60.000 eða litlu minna en á síðasta
ári.
Goðsögnin um efnahagsundrið"
í Massachusetts hefur gefíð nokkuð
falska mynd af fylkinu. Eins og
sést á meðfylgjandi línuriti hefur
nýjum störfum ekki fjölgað eins
hratt í fylkinu og annars staðar í
Bandaríkjunum og hagfræðingar
telja að sama verði upp á teningnum
á þessu ári. En vegna þess að íbúum
hefur ekki fjölgað hefur Dukakis
tekist að fækka atvinnuleysingum.
Þannig hafa laun hækkað og í
Massachusetts eru þjóðartekjur
með þeim hæstu í heiminum.
Lægri dollar hjálpar
Arangurinn er ekki Dukakis
(a.m.k. ekki honum einum) að
þakka. Lækkandi gengi dollarans
hefur komið Massachusetts til góða.
„Útflutningur ber uppi vöxt efna-
hagslífsins á þessu ári og í Massa-
chusetts era framleiddar vörur sem
heimurinn þarfnast," er haft eftir
James Thomblade, hagfræðingi hjá
Bank of Boston.
Margir framleiðendur í
Massachusetts treysta á útflutning
ólíkt því sem gerist í mörgum öðram
fylkjum. Meðal þeirra era Digital,
Wang og Polaroid, sem selja meira
en 40% framleiðslunnar erlendis.
Vegna þess hve dollarinn hefur
lækkað horfa þessi fyrirtæki nokk-
uð björtum augum á yfírstandandi
ár. Aukinn útfluningur vegna lægri
dollars ætti að koma Massachusetts
til góða en frá 1984 hafa yfír 70
þúsund störf í framleiðsluiðnaði
tapast.
Hagfræðingar era sammála um
að einkaneysla eigi eftir að dragast
saman og það hefur áhrif á vöxt
efnahagslífsins hér í Massachusetts
eins og annars staðar. Margir benda
hins vegar á að vegna þess að íbú-
ar fylkisins þurfa ekki að óttast
atvinnuleysi muni neysla ekki drag-
ast eins mikið saman og víða ann-
ars staðar. Þá er einnig bent á að
þjónustufyrirtæki, eins og lög-
fræði-, bókhalds-, og tryggingar-
fyrirtæki eru ekki háð nema að litlu
leyti breytingum í einkaneyslu.
Trúðurinn Bozo
Dukakis og stuðningsmenn hans
hafa verið óþreytandi að benda á
„efnahagsundrið í Massachusetts"
í keppninni um útnefningu Demó-
krataflokksins fyrir forsetakosning-
amar síðar á þessu ári. Dukakis
þakkar sjálfum sér gott efnahags-
ástand í fylkinu, en reyndin er hins
vegar sú að íbúar Massachusetts
geta ekki síður þakkað Reagan,
bandaríkjaforseta og stjóm hans,
en fylkisstjóranum, sem á ef til vill
eftir að koma aftan að þeim, nái
hann kjöri sem forseti Banda-
ríkjanna. Eða eins og tímaritið New
England Monthly hélt fram í grein
á síðasta ári: „Trúðurinn Bozo hefði
getað verið fylkisstjóri í Massac-
husetts og atvinnuleysingjum hefði
fækkað."
Massachusetts hefur vegnað vel,
líkt og öðram fylkjum í Nýja Eng-
landi. Massachusetts er ekki undra-
land í Bandaríkjunum. Nýja-Eng-
land er það miklu fremur þegar
kemur að efnahagsmálum. Arið
1975 var atvinnuleysi í Nýja Eng-
landi meira en að meðaltali í Banda-
ríkjunum og tekjur lægri. Þetta
hefur snúist við. Upp úr miðjum
síðasta áratug tók að rofa til og
lítil fyrirtæki í hátækni tóku að
hasla sér völl. Og þegar Reagan
komst til valda urðu nokkur kafla-
skil í sögu Nýja Englands. Útgjöld
til vamarmála jukust og Nýja-
England naut góðs af. Fljótlega
fóra laun að hækka og atvinnuleysi
að minnka. Byggingariðnaður,
verslun og veitinga- og ferða-
mannaþjónusta tóku fjörkipp. Og
nú era tekjur að meðaltali um 17%
hærri í Nýja-Englandi en í Banda-
ríkjunum. Og þrátt fyrir að störfum
í framleiðsluiðnaði hafí fækkað
1984-1986 um 4% borið saman við
1% fækkun að meðaltali í Banda-
ríkjunum hefur atvinnuleysi stór-
lega minnkað, eins og áður segir.
Það er næg atvinna í Nýja-
Englandi. í New Hampshire er at-
vinnuleysi aðeins 2,6%. í Massac-
husetts fjölgaði störfum um 16,2%
milli 1975 og 1983. Um 51.400 ný
störf urðu til í Connecticut 1986
og sama ár fjölgaði störfum um
19.000 í Maine. Atvinnuleysi í
Rhode Island var 10,4% árið 1982
en er nú liðlega 4%. í Vermont
hefur störfum fjölgað um 4% að
meðaltali á liðnum áram.
Að hluta er atvinnuástandið gott
vegna heilbrigðs atvinnulífs og að
hluta vegna þess _ að fólksijölgxin
hefur verið Iítil. Á fyrri helmingi
síðasta áratugar fjölgaði vinnuafli
í Massachusetts um 10% en störfum
um 3%. Á síðari helmingi áratugar-
ins snérist þetta við og störfum
fjölgaði um 10% og vinnuafli um
5%. 1975 til 1983 fjölgaði störfum
svipað og í öðram fylkjum Banda-
ríkjanna, en vinnuafli fjölgaði helm-
ingi minna, eða um 10,4% á móti
19%. Búist er við að vinnuafli fjölgi
ekki eins mikið í Nýja-Englandi og
í Bandaríkjunum í heild að sem
eftir lifír af öldinni.
Útgjöld til hermála hjálpa
En það era fleiri ástæður fyrir
velgengni Massachusetts og Nýja-
Englands. Til dæmis fá Massac-
husetts og Connecticut tvisvar sinn-
um meira fjármagn frá vamarmála-
ráðuneytinu, miðað við höfðatölu
en önnur fylki Bandaríkjanna. Þing-
menn Nýja-Englands era duglegir
í Washington, ekki síst Tip O’Neil
sem er sérfræðingur í að hljóma
eins og „friðarsinni" en beijast eins
og ljón í Washington fyrir að fá
verkefni frá vamarmálaráðuneyt-
inu_ heim í hérað.
Árið 1985 gerði vamarmálaráðu-
neytið samninga við fyrirtjæki í
Nýja-Englandi fyrir 15,7 milljarðar
dollara (um 597.000 milljónir ísl-
enskar krónur). Talið er að um 16%
starfa á svæðinu eigi allt sitt undir
hergagnaiðnaði. Pentagon telur að
10,7% nettóframleiðslu í Connec-
ticut og 8,3% í Massactusetts sé
vegna vamarmála. í hinum fylkjun-
um fjóram er þetta hlutfall sagt
6,4% til 7,7%.
Dukakis líkt og aðrir frambjóð-
endur Demókrataflokksins hefur
lýst því yfír að hann vilji skera út-
gjöld vegna vamarmála niður og
hann er eindreginn andstæðingur
geimvamaráætlunarinnar. Niður-
skurður til vamarmála á eftir að
hafa áhrif til hins verra í Massa-
chusetts. Frá 1983 hefur Nýja-
England fengið um 780 milljónir
dollara (um 29.600 milljónir króna)
vegna verkefna í tengslum við
geimvamaráætlunina. Langstærsti
hluti þessa fjár fer til rannsókna í
háskólum, ekki síst í Boston.
Vamarmálaráðuneytið §ár-
magnar stóran hluta af rannsókn-
um sem fara fram í einkaháskólum.
Flestar af bestu og mikilvægustu
uppgvötunum MIT frá lokum síðari
heimsstyijaldar hafa verið studdar
af vamarmálaráðuneytinu. Um
sjöttihluti allra rannsókna skólans
er kostaður af Pentagon.
Dukakis er vinsæll fylkisstjóri og
náði auðveldlega endurkjöri árið
1986. Hann getur ekki þakkað sér
velgengni Massachusetts, sú þróun
var hafín í tíð Kings. Hann er hins
vegar ötull talsmaður fyrir betra
velferðarkerfi og hefur tekist að
gera margar mikilverðar úrbætur,
án þess að hækka skatta. Og það
er af það sem áður var þegar
Massachusetts var kallað Taxa-
chusetts. En líklega er hag íbúa
Massachusetts og Nýja-Englands
betur borgið nái Dukakis ekki kjöri
sem forseti Bandaríkjanna.
Um 30% fyrirtækja sem hófu
starfsemi í hátækni á áttundaára-
tugnum í Bandaríkjunum eru í
Massachusetts. Og þar hefur hefðin
skipt miklu máli. Massachusetts
flytur inn gáfufólk. Margir af bestu
háskólum Bandaríkjanna era í Bos-
ton og nágrenni. Um 15% af nem-
endum Massachusetts Institute og
Technology era frá Nýja Englandi
en um 30% setjast að í Massac-
husetts eftir að námi líkur.
Noregnr
Sjö manna banka-
sljórn DnC sagði
öllafsér
SJÖ manna stjórn Norska lánabankans (Den norske Creditbank,
DnC), sem er stærsti banki Noregs, sagði öll af sér fyrir skömmu.
Ástæðan var tap bankans að fjárhæð um 1,5 milljarðar n.kr. (um
8,7 milljarðar ísl. kr.) á síðustu tveimur árum, aðallega vegna
hlutabréfaviðskipta og skuldatapa.
Leif Teije Laddesel bankastjóri um 25%, en hún nam um 1,7
sagði af sér þegar í síðasta mán
uði, eftir að tap DnC var kunn-
gert, en fregnin um tap bankans
olli miklu uppnámi í norsku fjár-
málalífi. Harald Amkvæm, sem
gegnt hefur stöðu aðstoðarbanka-
stjóra í DnC, hefur tekið við af
Loddesol. Hann er 49 ára að
aldri. Þá hefur Jon R. Gundersen
hæstaréttarlögmaður tekið við
sem formaður nýrrar banka-
stjómar DnC, en kosið var í hana
sama dag og fyrri stjórn bankans
fór frá.
Nýja bankastjómin í DnC hefur
þegar sett sér starfsáætlun. Sam-
kvæmt henni verður dregið úr
útlánum bankans. Þá verður
hlutabréfaeign bankans minnkuð
milljarði n.kr. fyrir einu ári og er
nú um 1 milljarður n.kr. Áformað
er ennfremur, að draga stórlega
úr kaupum og sölu DnC á erlend-
um hlutabréfum og verðbréfum
og minnka þannig áhættu bank-
ans, en viðskipti bankans með slík
verðbréf höfðu aukizt mjög und-
anfarin ár. Þá verður starfsfólki
bankans fækkað um 300 manns.
— Við ætlum að reyna að skila
hagnaði á þessu ári, en megum
þó enn búast við skuldatöpum,
sagði Harald Amkvæm banka-
stjóri á fundi með fréttamönnum.
- Það mun taka okkur að minnsta
kosti tvö ár að ná á ný því at-
hafnafrelsi, sem við höfðum áður.