Morgunblaðið - 05.06.1988, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. JÚNÍ 1988
33
Fulltráráð Sjómannadagsins í Reykjavík og Hafnarfirði á 50 ára afmælinu 1988 ásmt stjórnendum fyir-
tækja Sjómannadagsins.
upp með velvilja almennings og
öflugum áróðri. Þessi hluti af arðin-
um átti svo að renna til fram-
kvæmda opinberra aðila til elliheim-
ilisbygginga og fenginn Trygginga-
stofnun ríkisins til ráðstöámar.
Bíóreksturinn hefur að því leyti
létt undir með Hrafnistu að ríkið
endurgreiðir Hrafnistu 90% af
skemmtanaskattinum, sem bíóið
greiddi ríkinu. Þá hefur og Hrafn-
ista reiknað sér leigutekjur af bíó-
inu, þar sem húsið er eign Hrafn-
istu, byggt sem samkomuhús heim-
ilisins. Agóðinn af rekstrinum hefur
hinsvegar reynzt misjafn um árin
og er það alkunna að bíórekstur
hefur ekki reynzt öllum arðvænleg-
ur hin síðari árin, og nýlegar kröfur
um fleiri sali í bíóhúsum hafa reynzt
dýrar.
Á aðalfundi Sjómannadagsráðs
3. marz 1963 bar stjómin fram til-
lögu um heimild fyrir stjómina að
veija allt að 20 þús. krónum til að
koma á fót sumardvöl sjómanns-
bama í sveit, og þá einkum munað-
arlausra sjómannsbama í samráði
við kvenfélög samtakanna. Þetta
leiddi til sumardvalar 60—70 bama
að Laugalandsskóla í Holtum og
síðan til kaupa á jörð í Grímsnesi.
Keyptir vom tveir stórir braggar
við Sundahöfn og fluttir austur og
innréttaðir, og þar var rými fyrir
60 böm og starfsfólk. Bamaheimil-
issjóði, sem stofnaður hafði verið
til framkvæmda, var síðan afhent
jörðin Hraunkot til eignar ásamt
þeim húsakosti sem á jörðinni var.
Á framhaldsaðalfundi 29. apríl
1972 var samþykkt að hefja bygg-
ingu orlofshúsa og þar er nú 21
hús félaga og um 100 hús einstakl-
inga; einnig er þar rekið félags-
heimili, sem veitir orlofsfólki ýmsa
þjónustu og þar er nú verið að koma
upp sundlaug og heitum pottum —
en heitt vatn hefur nýlega verið
veitt á svæðið í samvinnu við
Grímsneshrepp, en eftir er að leiða
það í húsin. Undir þessum fram-
kvæmdum er staðið með leigutekj-
um af jörðinni.
Happdrætti DAS hefur, sem fyrr
er sagt, borið mestan þunga af allri
uppbyggingu Sjómannadagssam-
takanna síðan 1954.
Langmest af tekjum happdrætt-
isins hefur komið úr Reykjavík og
nágrannaplássunum eða milli 60 og
70%.
Sjómannadagurinn rekur aðal-
umboð happdrættisins í Reykjavík
og hefur haft af því nokkrar tekj-
ur. Á árinu 1986 keypti Sjómanna-
dagsráð húseignina Tjarnargata 10
fyrir aðalumboðið, en það hafði
fram til þess verið í leiguhúsnæði.
Úthald fiskiflotans tók að breyt-
ast með nýsköpunarflotanum og
það varð samfellt allan ársins hring
hjá stærri hluta flotans. Þetta hlaut
að hafa í för með sér breytingu á
Sjómanndagshaldinu ekki sízt í
Reykjavík og Hafnarfirði, þar sem
meginhluti sjómanna voru togara-
menn og loðnuútgerð jók síðan enn
á fjarvistir fiskimanna. Þá hefur
hin síðustu ár einnig breytzt úthald
farskipanna. Viðstaða þeirra í
heimahöfn er orðin miklu styttri en
áður var.
Árum saman var barizt harðri
baráttu við að halda öllu sjómanna-
dagshaldinu í sama horfi og hinn
fyrsta sjómannadag, en nú er svo
komið að skrúðgangan er fallin nið-
ur og þátttaka sjómanna í íþróttum
og skemmtiatriðum dagsins orðin
sáralítil. Enn er við lýði minningar-
guðsþjónustan, lagður er blóm-
sveigur á minnisvarðann í Foss-
vogskirkjugarðinum og fólk safnast
saman til að horfa á ýms skemmti-
atriði dagsins, svo sem kappröður
landsveita og siglingakeppni,
koddaslag og sitthvað annað sem
jafnan er til skemmtunar, jafnt og
fluttar eru ræður og menn heiðrað-
ir. Einnig er kvöldhófíð enn með
svipuðu sniði og alla tíð hefur verið.
Nú hefur sjómannadagurinn ver-
ið löghelgaður frídagur og er það
von okkar, að það auki þátttöku
sjómanna á ný í hátíðahöldunum.
Þessir staksteinar, sem ég hef
tínt saman úr framkvæmdasögu
samtakanna eru aðeins til að gefa
vísbendingu um að þessi samtök
eiga sér mikla sögu — þar eru
margar steinvölur milli stóru stein-
anna.
Dvalarheimili sjómannadagsins i
Reykjavík og Hafnarfirði hafa verið
rekin eins og þau voru hugsuð, sem
mannúðar- og líknarstofnanir.
Starfsfólk hefur jafnan verið reynt
að velja þannig, að það væri sem
mest með sama hugarfari, enda er
það svo, að ég minnist ekki eins
einasta dæmis um að hafa heyrt
eða fengið kvörtun um kuldalegt
tilsvar starfsfólks við gamla fólkið
og hefur þó margur ágreiningur
verið á þessum stóru heimilum, sem
þuft hefur að leysa og þolinmæði
starfsfólks verið mjög reynd.
Ég nefndi hér fyrr, að happ-
drættið hefði mest staðið undir
uppbyggingunni, en happdrættis-
leyfíð var fengið fyrir velvilja stjóm-
valda og happdrættið síðan borið
uppi fyrst og fremst af velvilja al-
mennings. Það væri að misnota
þennan velvilja þjóðarinnar, ef ekki
væri reynt að gæta fyllstu hagsýni
í rekstri og jafnframt að nota alla
möguleika sem gefast til að afla
tekna og létta undir með rekstri
og framhaldi uppbyggingar.
Áður er getið þeirra miklu breyt-
inga sem urðu á óskum og þörfum
í málefnum aldraðra á næstliðnum
áratug, en þessum breytingum hef-
ur oft fylgt mikill kostnaður. Þeim
fer fjölgandi hlutfallslega með þjóð-
inni sem ná mjög háum aldri, með-
alaldur nú á Hrafnistuheimilunum
er 82 ár en var 72 ár fyrstu árin
eða á sjötta áratugnum og fram á
þann sjöunda. Af þessum háa aldri
leiðir að heimilisfólkið er almennt
miklu lasnara en áður var og þarfn-
ast meiri umönnunar og hjúkrunar.
Þessu fylgir aukinn kostnaður í
fólkshaldi, þá eru kröfur um sér-
menntað fólk í flest störfin, og
hjúkrunardeildir með dýrum búnaði
og tækjum. En í þessu efni er ekki
annað að gera fyrir þá, sem við
öldrunarmál vinna, en reyna að
standa sig og mæta þörfum gamla
fólksins. Það á það inni hjá þjóð-
félaginu. Og ekki megum við horfa
til baka og miða við það sem áður
var, heldur vera jafnan aðeins á
undan og horfa fram á veginn.
Sjómannadagurinn er aðili að
stofnun Öldrunarráðs íslands, en
innan þess ráðs varð að veruleika
enn einn draumurinn um fullkomið
hjúkrunarheimili fyrir aldraða og í
því skyni lét Sjómannadagurinn í
té hluta af dýrmætri lóð Hrafnistu
í Reykjavík. Þar er nú risið umönn-
unar- og hjúkrunarheimilið Skjól,
sem notar þvottahús og eldhúsað-
stöðu á Hrafnistu og er tengt
Hrafnistuhúsunum neðanjarðar. Þá
á Hrafnista einnig nokkurt innhlaup,
fyrir sitt fólk í Skjól.
Ekki erum við heldur hættir ný-
byggingum upp á eigin spýtur. Um
þessar mundir er, sem fyrr segir,
verið að bjóða út smíði 28 raðhúsa
við Naustahlein í Garðabæ í ná-
grenni við áður reist hús við Boða-
hlein. Þetta verða svonefndar
„vemdaðar þjónustuíbúðir". Og þá
höfum við ýmislegt í huga í fram-
kvæmdum við Hrafnistu í Reykja-
vík, erum að leita samþykkis fyrir
smíði 30—40 vemdaðra
þjónustuíbúða á vesturlóðinni og
einnig er í bígerð bygging endur-
hæfingaraðstöðu, sundlaugar og
nuddpotta við austurenda Hrafn-
istu, þar sem yrði innangengt úr
Skjóli jafnt og Hrafnistu. Þessi að-
staða ætti einnig að nýtast öldmðu
fólki almennt í Laugarásnum en þar
búa margir aldraðir í eigin íbúðum
og íbúðum á vegum Reykjavíkur
borgar.
Eg hef ekki nefnt hér nöfn
manna, sem við sögu koma, nema
Siguijóns Á. Ólafssonar, og okkar
formannanna, sem einskonar
punkta í sögunni. Það vita allir að
verk þessara samtaka em ekki verk
einhverra fárra manna.
En eins og ég sagði í upphafi
sakna ég margra og marga á ég
enn góða vini og samstarfsmenn,
sem væri skylt að nefna. En það
hefði orðið langur sá listi á aldar-
fjórðungstíma mínum í samtökun
um, og vísast um það til sögu sam-
takanna, sem kemur út í þessa
mund. Einn vil ég þó nefna hér í
ágripi mínu á afmælisdaginn, og
það er Guðmundur H. Oddsson; við
vomm svo lengi saman í stjóm og
stóðum ævinlega saman í barátt-
unni, þegar það gilti að standa sam-
an.
Það er að sjálfsögðu margs að
minnast hjá mér sjálfum eftir 26
ára formennsku í stjóm Fulltrúa-
ráðsins. Mál það, sem mér þykir
kannski vænst um, er að það var
fyrir forystu okkar samtaka, að
Álþingi samþykkti að helga árið
1982 máleftium aldraðra. Ýmis
framkvæmdaatriði em mér að sjálf-
sögðu minnisstæð, eins og til dæm
is tímasetning okkar í byijunar- og
lokaframkvæmdum að Hrafnistu í
Hafnarfirði. Ef ég væri hinsvegar
spurður, hver væri mesti árangur
sem Sjómannadagssamtökin hefðu
náð í minni stjómartíð, mundi ég
svara að það hafi verið endurreisn
in eftir ófriðinn á ámnum 1960—64.
Þessi ár vom hinn mesti reynslutími
samtakanna á 50 ára ferli þeirra.
Ég var til þess að gera nýkominn
á þing, þegar menn ræddu þar sín
á milli í fullri alvöm um að taka
af eða skerða ijárráð samtakanna
vegna ófriðar innan þeirra og ófrið
ar um þau. Mér var því manna ljós-
ast, hversu málum var illa komið,
og í þennan mund tók ég sæti í
Sjómannadagsráði, sem fulltrúi Sjó-
mannafélags Reykjavíkur. Það var
almennur vilji í ráðinu til að breyta
gangi mála og koma á friði og ein
ingu á ný, einkum vom gömlu full-
trúamir sumir, sem áttu mikið hug-
sjónastarf að baki í samtökunum,
ákafir í að koma á friði og auka
reisn samtakanna með almenningi
á ný. Friður hafði ríkt í tvo áratugi
undir stjóm hins mikilhæfa stofn-
anda samtakanna og ömggs for-
ustumanns, og menn vom ráðvilltir,
þegar allt í einu var hver höndin
uppi á móti annarri í þessum fyrr
einhuga samtökum.
Það var kominn alvarlegur klofn-
ingur í samtökin, þegar formaður,
sem verið hafði sjálfkjörinn í 23 ár
féll með eins atkvæðis mun 1961.
Ekki fékkst friður í samtökunum
með formannsskiptunum og undir
misklíðina kyntu áfram deilur um
forstjóra Hrafnistu.
Formaðurinn sem kosinn var
1961, Einar Thoroddsen, hinn
ágætasti maður, neitaði alveg að
halda áfram formennsku 1962, og
þá gaf ég kost á mér til formanns-
kjörs og var kosinn og hef nú, sem
áður segir, verið formaður í 26 ár.
Við áttum aðeins eitt svar, sem
duga myndi, og það var að leggjast
á eitt með að auka framkvæmdir
við Dvalarheimilið, það var hug-
sjónamálið og það var krafa al-
mennings og þeirra ráðamanna,
sem lagt höfðu samtökunum lið.
Það má segja, að það væri um lífið
að tefla fyrir samtökin að standa
sig í framkvæmdum næstu árin og
aldrei hafa þær gengið jafn rösk-
lega, svo sem tölur hér bera með
sér. Á sjö árum, það er frá 1962
til 1969, jókst vistmannafjöldi úr
130 í 454. Sjómannadagssamtökin
höfðu sannað kraft sinn fyrir al-
þjóð, þann sama hugsjónakraft og
kjark, sem rutt hafði urðina hér í
Laugarásnum og tekið fyrstu
skóflustunguna haustið 1952 að
stærsta elliheimili landsins og sam-
kvæmt teikningunni, sem byggt
skyldi eftir, stærstu byggingu
landsins — og þá voru erfiðir tímar,
mikil íjárhagsvandræði þjóðarinnar
og öll viðskipti og framkvæmdir í
viðjum.
Framkvæmdaárin miklu 1962 og
1969 færðu samtökunum hið fyrra
álit og traust. Það varð þó ekki hjá
því komist, að þetta kostaði sárar
fómir. í raun var enginn sekur, það
sem menn töldu að mistekist hefði
um framkvæmdir, hafði allt verið
samþykkt að byggingamefnd, sem
skipuð var hinum beztu mönnum
og reyndar var samþykki fyrir því
öllu í fulltrúaráðinu. Það var eins
um þann ófrið sem ríkti á Hrafnistu-
heimilinu, að þar var vandséð, hver
sökina ætti, hún var margra. Þetta
vom hinir erfiðustu tímar, sem ég
man í samtökunum. En sem fyrr
segir þá fannst svarið eftir nokkrar
fómir og svarið var: Áfram með
Dvalarheimilið af fullum krafti.
Það hefur líklega ekki verið öllum
ljóst, hversu mikill gleðiatburður
það var mér, sem mundi þennan
tíma vel, þegar á síðastliðnu vori
samþykkt þijú stjómarfmmvörp
sem urðu að lögum og öll vörðuðu
starfsemi okkar og hagsmuni. Slík
var staða samtakanna orðin á Al-
þingi. Tvö þessara fmmvarpa vom
flutt að okkar ósk; þ.e. um happ-
drætti DAS þess efnis, að óskorað-
ur réttur yfir ráðstöfun tekna skyldi
fenginn aftur okkur í hendur, en
sá réttur gekk undan okkur á fyrr-
nefndum ófriðarámm, og fmmvarp
um Byggingarsjóð aldraðra þess
efnis, að eignum hans yrði skipt
upp, því hann hættir að fá tekjur
frá happdrætti DAS, og skyldu þær
renna að hálfu til Framkvæmda-
sjóðs aldraðra og til hjúkmnar-
heimilis Hrafnistu í Hafnarfirði.
Þriðja fmmvarpið var flutt að ósk
sjómannasamtakanna m.a. í tilefni
50 ára afmælis sjómannadagsins
og löghelgaði hann sem frídag.
Við báðum forsætisráðherra um
að flytja ávarp á hátíðarfundi okkar
3. júní og svar hans var að sér
væri heiður að því. Það var þótti
okkur vænt um.
Það var því með bjartsýni á
framtíðina og reist höfuð vegna
þess liðna, sem við buðum öðmm
forráðamönnum þjóðarinnar, slysa-
vama- og félagasamtaka á þennan
sama fund í Laugarásbíói.
Grein þessi birtist í afmælisriti
Sómannadagsblaðsins og birt-
ir Morgunblaðið hana með
góðfúslegu leyfi höfundar.
Frá ræðuhöldum fyrsta Sjómannadagsins við Leifsstyttuna í Reykjavík.