Morgunblaðið - 01.03.1989, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 1. MARZ 1989
37
Umsjón: Elísabet Jensdóttir, Hilmar Jónsson,
Magnús Gíslason, Mjöll Matthíasdóttir
*
Afengisneysla
kvenna og forvamir
Eftirfarandi spumingar vom
lagðar fyrir þijá þingmenn:
1. Hvaða skýringu hefur þú á
aukinni áfengisneyslu kvenna?
2. Af hveiju er eins litlu fé og
raun ber vitni veitt til forvama- og
bindindisstarfs af hálfu hins opin-
bera?
3. Hvers vegna miða aliar að-
gerðir hins opinbera að aukinni
áfengisneyslu?
4. Hvað getum við gert í for-
vamastarfí?
Svör Aðalheiðar Bjarnfreðsdótt-
ur:
1. Þá að nú vinna flestar konur
úti. Þær hafa því meiri fjárráð og
félagsskap við aðra.
2. Ef við gemm ráð fyrir að for-
vamastarf þýði minni drykkju þá
skerðir það beinar tekjur ríkissjóðs.
3. Við því er sama svarið. Aukin
áfengisneysla þýðir meira í ríkis-
kassann.
4. Eflt ungtemplararegluna og
aukið fræðslu, einkum í sjónvarpi.
Svör Guðrúnar Agnarsdóttur:
1. Ég held að aukin áfengis-
neysla kvenna fylgi breyttum tíðar-
anda. Aukin atvinnuþátttaka utan
heimilis auk heimilisstarfa og
streita í kjölfar þess, meira fjár-
hagslegt sjálfstaeði og almennt
meira sjálfræði kvenna hefur sitt
að segja en einnig meiri almenn
notkun áfengis. Nú neyta að vísu
mun fleiri ungar konur áfengis en
áður, en þær og eldri konur drekka
samt langtum minna magn en karl-
ar. í samnorrænni rannsókn á
áfengisneyslu kom í ljós að a.m.k.
tvisvar sinnum fleiri konur en karl-
ar em bindindismanneskjur, eink-
um eldri konur sem ólust upp þegar
áfengi var nær eingöngu dmkkið
af körlum.
2. Skilningur á mikilvægi for-
vamastarfs almennt er enn alltof
takmarkaður og meiri í orði en á
borði. Athyglin og fjárveitingamar
beinast í mun rfkara mæli að því
að glíma við orðinn vanda en að
koma í veg fyrir hann. Þó að skyld-
ur hins opinbera séu ótvíræðar er
það þó í raun erindreki almennings
sem ber að láta vilja sinn í ljós í
þessum efnum.
3. Það er of ^júpt i árinni tekið
Guðrún Agnarsdóttir
Aðalheiður
Bjamfreðsdóttir
að halda því fram að allar aðgerðir
hins opinbera miði að aukinni
áfengisneyslu. Hins vegar em að-
gerðimar til að draga úr áfengis-
neyslu enn of fáar og ekki nægilega
fylgnar sér, enda erfitt verkefni.
Fordæmisgildi hins opinbera er
einnig mikilvægt hvað varðar með-
ferð og veitingu áfengis.
4. Margt, m.a. aukið fræðslu
meðal ungs fólks og alls þorra al-
mennings um heilbrigt lífemi, og
mikilvægt er að stjómvöld og for-
eldrar gefí gott fordæmi. Nauðsyn-
legt er að efla aðgerðir sem stuðla
að auknu sjálfstrausti ungs fólks,
draga úr óhóflegri vinnu og streitu
og gera fólki kleift að lifa af dag-
vinnulaunum. Auka þarf tíma til
samvista og tómstundaiðkana. Mik-
ilvægt er að stjómvöld, félagasam-
tök og fjölmiðlar standi saman að
fræðslu og virku forvamastarfí.
Svör Ragnhildar Helgadóttur:
1. Athuganir sýna að áfengis-
Órn Friðriksson, 2. varaforseti ASÍ:
„Bjórinn bölvaldur
á vinnustöðum“
Örn Friðriksson
„Bjórinn er óvelkominn á vinnu-
staði. Hann bæði sljóvgar og örvar
menn,“ sagði Öm Friðriksson, 2.
varaforseti ASÍ, „og það skapar
slysahættu, sérstaklega í hverskon-
ar vélavinnu. Til að gera mönnum
þetta ljóst hefur ASI látið prenta
sérstakar aðvaranir til launafólks,
þar sem vakin er athygli á þeirri
hættu sem er samfara bjómeyslu á
vinnustöðum." Öm, sem starfar I
Álverinu, sagði að nokkur brögð
hefðu verið að áfengisneyslu á
vinnustöðum hjá fyrirtækinu á
árum áður í vikulokin, en með festu
hefði tekist að uppræta þann ósið.
„Við munum taka bjórinn sömu
tökum, reyni menn að hafa hann
um hönd á vinnustaðnum," sagði
Öm, „og er það líkt og ég þekki til
í Sviþjóð og Noregi. í þeim löndum
þekkist varla bjómeysla á vinnu-
stöðum. Aftur á móti er aðra sögu
að segja frá Danmörku. Þar er þessi
mjöður mikið vandamál á vinnu-
stöðum og slys af hans völdum tíð,
áamt minni afköstum. Slíkt viljum
við forðast hér eftir bestu getu en
til þess verðum við að bægja bjóm-
um frá vinnustöðunum." M.G.
Ragnhildur
Helgadóttir
neysla hefur aukist meðal kvenna
og meðal ungs fólks. Spumingin
snýst um aukna áfengisneyslu
kvenna. Líklegt er að einhveijar
skýringar sé að fínna í minnkuðum
mun á hegðunarmynstri karla og
kvenna í breyttu þjóðfélagi. Einnig
má ætla að drykkja kvenna áður á
tíð hafí í fleiri tilvikum farið leynt,
er þær vom minna utan heimilis
síns og e.t.v. feimnari við að leita
hjálpar { vanda sfnum.
2. Ég hygg að margir þingmenn
líti svo á að bindindisstarfsemin sé
ekki alltaf nægilega raunsæ og
þess vegna sé oft erfítt að fá nægi-
legt fé á fjárlögum til áfengisvama.
Hins vegar er skilningur ekki næg-
ur á nauðsyninni, því miður. Dæmi
um þetta er t.d. of lág framlög í
Gæsluvistarsjóð, sem á sfnum tíma
var stofnaður til að vinna gegn af-
leiðingum af ofneyslu áfengis.
3. Spumingin felur f sér alhæf-
ingu sem ég sé ekki að standist
fullkomlega. Ljóst er þó að sam-
þykkt bjórfrumvarpsins stuðlar að
flestra mati að aukningu á heildar-
neyslu áfengis og þar með að aukn-
um sölugróða fyrir ríkissjóð. Vegna
afleiðinga er hætt við að tapið verði
meira en gróðinn.
4. Ég tel að í forvamastarfi eig-
um við að setja okkur raunhæft
markmið og taka þátt í því með
Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni
að draga um ljórðung úr heildar-
neyslu áfengis. Það ætti ekki að
vera ofætlun en myndi stórlega
draga úr tjóni og óhamingju ein-
staklinga og flölskyldna. Áfengis-
málanefnd ríkisstjómarinnar undir
forystu Páls Sigurðssonar ráðu-
neytisstjóra lagði fram fjölmargar
skynsamlegar tillögur, sem ríkis-
stjómin ætti að framkvæma. Tillög-
ur þessar vom kynntar í ársbyijun
1987 og grein gerð fyrir hvaða
aðgerðir væm á verksviði hvers
ráðuneytis.
Feimnismál
fjölmiðla og
sijórnvalda
Á árinu, sem leið, kom út f Eng-
landi bók eftir Derek Rutherford og
nefndist hún, „A lot of Bottle", Flös-
kurisinn. Höfundur er þekktur for-
ystumaður vímuefhavama á Bret-
landi. 1 upphafi bókar segir svo:
„Ætlað er að afurðir einnar tegundar
iðnaðar valdi:
☆ 40.000 ótfmabæmm dauðsföUum
á Stóra Bretlandi (þær staðhæfíngar
sem koma hér á eftir miðast við það
land).
☆ dauða að minnsta kosti 1.000
bama og unglinga á ári hveiju
☆ veikindum fimmta hvers sjúkl-
ings á almennum sjúkrahúsum
☆ tveimur af hveijum þremur
sjálfsvfgstilraunum
fr helmingi allra afbrota
☆ helmingi allra ofbeldisverka gegn
konum
☆ helmingi allra mannvfga
☆ tveimur af hveijum fímm elds-
voðum
Afurðir þessar eru meginorsök
dauðsfalla ungs fólks og slysa og
meiðsla á þjóðvegum.
Finnst þér að eitthvað verði til
bragðs að taka?
Kæmi þér á óvart ef f ljós kæmi
að þú gætir eitthvað gert í málinu?
Iðnaðurinn, sem hér um ræðir, er
áfengisgerð og afurðimar áfengi?"
Enn segir þan
„Ef það sannaðist að geislun ylli
ótímabærum dauða 40.000 manna á
Stóra-Bretlandi á ári hveiju, hver
mundi þá skoðun þfn vera á kjam-
orku?
Ef uppskátt væri gert að fjöl-
þjóðlegur fíkniefnahringur væri sek-
ur um að valda dauða fleiri ungra
manna á Bretlandi en nokkuð annað,
hvemig biygðist þú við? Til hvers
myndir þú ætlast af rfkissljóminni?"
Undir þetta er auðvelt að taka.
Til hvers ætlumst við af rfkisstjóm
okkar? Til hvers ætlumst við af lög-
gjafarþinginu? Ætlumst við til þess
að menn væflist í sffellu f jöðmm
þess sem máli skiptir, en komi aldrei
að kjama máls?
(Úr bréfi áfengisvamaráöunauts
til áfengisvamanefndar.)
Vímuefnaneysla unglinga
Samtal við Einar Gylfa Jónsson
Einar Gylfí Jónsson er for-
stöðumaður Unglingaheimilis rfkis-
ins. Hann hefur reynslu af störfum
með unglingum og þekkir vel til
þeirra aðstæðna sem ríkja meðal
þeirra. Hann var spurður um ein-
kenni yímuefnaneyslu unglinga og
hvort hann teldi að breytingar á
áfengislögunum hefðu afieiðingar
fyrir þann hóp.
„Á undanfömum fímmtán til
tuttugu ámm hefur neyslan færst
neðar, það er ekkert tiltökumál
lengur þó 14—1B ára krakki sé
byijaður að nota áfengi. Ég held
þó að þessi þróun niður á við hafí
verið stopp nú í nokkur ár.
Annað sem að gerðist var að
áfengi var ekki lengur eina vímu-
efnið, hass, sniff og pillur komu inn
sem möguleg vímuefni. Þessi breyt-
ing hafði ýmsar afleiðingar og
kannski fyrst og fremst þá að í
fyrsta skipti í íslandssögunni emm
við að ala upp óhugnanlega stóran
hóp af fólki sem er búið að vera í
misnotkun frá því það komst á
unglingsár.
Stór hluti þeirra krakka sem em
að detta út úr skóla, áður en þeir
ljúka skyldunni, er í misnotkun sem
þýðir líka að það tekur ekkert við
þeim. Atvinnulffíð tekur ekki við
þeim eins og hugsanlega gerðist
fyrir tveim, þrem áratugum, krakk-
ar fóm bara að vinna. Þetta gerist
ekki núna. Við emm kannski að
„framleiða" fólk sem kann lítið
annað en að sukka.
Þetta er ný staða á íslandi, og
mjög alvarleg. En þetta er ekki stór
hópur. Segjum að það séu 40—50
krakkar á aldrinum 13—19 ára sem
em í mjög alvarlegri misnotkun
þannig að líf þeirra er í hættu og
er undirlagt af vímuefnaneyslu. Það
er bara brot af þessum aldurshópi,
en ef að það væm jafn margir
krakkar í lífsháska uppi á Vatna-
jökli þá væri ekkert til sparað að
bjarga þeim.
Nú em menn bara að velta vöng-
um yfír því hvað á að gera og em
búnir að gera í mörg ár. Ástandið
er búið að vera ljóst lengi án þess
að nokkuð sé gert annað en að lýsa
yfir áhyggjum. Þetta er staðan í
dag.
Langflestir krakkar byija í víninu
þó tilviljun ráði því kannski í nokkr-
um tilvikum að þau byiji í öðru.
Sfðan verður vímuefnaneyslan að
lífsstíl og þau taka við öllu sem
býðst. Það er bara hluti af því að
vera til og vera töff. Eitt af því sem
er dapurlegt við þetta er að oft vita
krakkamir ekkert hvað þau em að
setja ofanf sig. Þau em fómarlömb
fólks sem er kannsi ennþá ver statt
en þau sjálf, fólks sem er búið að
Einar Gylfi Jónsson
missa alla dómgreind og siðferðis-
kennd, fólks sem fjármagnar sína
eigin neyslu með því að selja smá-
krökkum og unglingum efni.
Hvemig bjórinn kemur svo inn í
þetta er ekki gott að segja. Það er
alveg ljóst að fyrir þorra unglinga,
alveg eins og fyrir þorra fólks, mun
bjórinn í sjálfu sér ekki skipta sköp-
um. Fólk kemur til með að nota
þennan vímugjafa sér að meinalitlu
og fyrir meirihlutann mun þetta
ekki breyta neinu sem orð er á
gerandi.
Það verða samt sem áður ákveðn-
ar breytingar, við getum t.d. séð
fyrir að ölvunarakstur mun aukast
og að afréttarar verða algengari.
Þetta mun hafa áhrif á þróun alkó-
hólisma hjá fólki. Fyrir þá sem eru
í misnotkun á annað borð þá mun
bjórinn bætast ofan á. Hann mun
ekki koma í staðinn fyrir neitt.
Þama er einfaldlega kominn nýr
vímugjafi. Fyrir þann hóp sem ég
hef mestar áhyggjur af, unglinga
sem komnir eru út í verulega mis-
notkun, þá mun þetta einfaldlega
þyngja róðurinn og auka vandann.
Við vitum hvað við höfum en við
vitum ekkert hvað við fáum þegar
bjórinn kemur. Þó að þetta með
afréttarana og ölvunaraksturinn sé
alveg ljóst.
Það er líka þetta: „Hvenær er
ég ölvaður? Er ég ölvaður þegar
ég er búinn að drekka þrjá bjóra?"
Sumum fínnst það kannski ekki og
það er mikil tilhneiging til að líta
ekki á bjór sem áfengi.
Annað sem hugsanlega gæti
gerst er að aftur yrði stökk niður
á við í neyslualdri.
Það er svo erfítt að spá fyrir um
hegðun fólks og þá ekki síst ungl-
inga. Kannski kemst þetta aldrei f
tísku meðal þeirra. Það vitum við
í rauninni ekkert um. E.t.v. verður
þetta einfalt reikningsdæmi, einn
krypplingur kostar svipað og sex
dósir í kippu og kannski þykir ein-
faldara að vera með pelann innan-
klæða heldur en draslast með þess-
ar dósir.
Við erum svo mikil delluþjóð að
það verður ógurlega mikið um að
vera héma fyrstu mánuðina, en svo
þegar rennur af þjóðinni, þá hugsa
ég að það verði engin grundvallar-
breyting.
Én fyrir þá sem ég hef mestar
áhyggjur af óttast ég að þetta hafi
slæm áhrif. Ég sé svona fleiri rök
sem hníga í þá átt. Þetta bætist
einfaldlega ofaná."
Hvað með fyrirbyggjandi starf,
áttu einhveijar lausnir í fóram
þínum?
Það er ljóst að unglingar leita
sér fyrirmynda hjá fullorðna fólkinu
og meðan það notar vímugjafa þá
getum við ekki búist við öðra en
unglingamir þreifí sig áfram með
þá líka. Það er fullorðna fólkið, sem
númer 1, 2 og 3 mótar hegðun
unglinganna.
Notkun vímuefna, þó það sé
áfengi og löglegt, fylgir ákveðin
sektarkennd. Við geram þetta gegn
okkar betri vitund. Skynsemin seg-
ir okkur að auðvitað sé óeðlilegt
að við setjum ofan í okkur ákveðið
eitureftii sem hefur áhrif á líkams-
starfsemina, starfsemi miðtauga-
kerfísins, slævir dómgreindina og
allt það, til þess að okkur lfði betur.
Hugmyndir fólks um áfengi og
áhrif þess era svolítið bjagaðar og
það kemst til skila til unglinga,
meira að segja í ýktri mynd. Sú
mynd sem unglingar hafa af neyslu-
venjum og áhrifum áfengis er því
skökk og bjöguð. Þetta verður
SJÁ NÆSTU SÍÐU