Morgunblaðið - 07.05.1989, Blaðsíða 10

10 c
MORGUNBLAÐIÐ MANNLIFSSTRAUMAR SUNNUDAGUR 7. MAÍ 1989
LÖGFRÆÐI/£r hœgt ab grœba á því
ab skilja?
Málamytula-
skilnaöur
Á undanfömum misserum hafa stjómvöld verið gagnrýnd nokkuð
fyrir að gera hlut þeirra sem em í hjónabandi hlutfallslega lakari
en annarra. Einkum hefur verið bent á skatta- og almannatryggingar-
lög í þessu sambandi. Hefur því heyrst fleygt að málamyndaskilnaðir
hafí af þessari ástæðu færst nokkuð i aukana. Það hugtak er að vísu
óþekkt í lögfræði, en er hér notað yfir það þegar fólk gengur form-
lega firá skilnaði en býr eftir sem áður saman eins og hjón, án þess þó
að vera skráð með sameiginlegt heimilisfang. Ekki liggja fyrir neinar
upplýsingar um það hversu algengt þetta er og er við getgátur einar
að styðjast í því sambandi.
Tilgangurinn með skilnaðinum er
að njóta þeirra sérstöku kjara
sem löggjafinn býður einstæðum
foreldrum. Hér er einkum um að
ræða rétt til mæðralauna (feðra-
launa) skv. 14. gr.
1. um almanna-
tryggingar nr.
67/1971 og reglur
um barnabætur og
bamabótauka skv.
69.gr. 1. 75/1981
um tekjuskatt og
einarskatt, ásamt
síðari breytingum,
og reglugerðum nr. 566-567/1989.
Til að sýna hvað hér er í húfi er
tekið dæmi af hjónum sem eiga tvö
böm undir 7 ára og konan hefur
tekjur sem eru við skattleysismörkin
þegar tekið hefur verið tillit til per-
sónuafsláttarins. Einstæð móðir með
tvö böm fær skv. núgildandi reglum
kr. 9.751.- á mánuði í mæðralaun,
kemur hér að framan. Eftir þessu
að dæma tapar konan miðað við
árið 1989 samtals kr. 229.221,- við
hjónabandsstofnunina ef miðað er
við óbreytta fjárhæð bamabótaauk-
ans. Samkvæmt því ætti að vera
hægt að græða samsvarandi upphæð
með málamyndaskilnaði. Þess ber
að geta að hér hefur ekki verið tek-
ið neitt tillit til þeirra kjara sem ein-
stæðir foreldrar njóta í dagvistunar-
málum né annarra kjara sem þeir
kunna að njóta.
Þetta gæti virst einföld leið til að
græða peninga, a.m.k. fyrir þá láta
sig það litlu varða hvort þeir búi
saman í löglegu hjónabandi eða ekki.
Þess ber þá að geta að til þess að
verða aðnjótandi þessa hagnaðar
verða „hjónin" að fremja lögbrot og
geta átt yfir höfði sér refsingar. I
fyrsta lagi gerast menn brotlegir við
skattalög og almannatryggingalög
eftir Davíð t>ór
Biörgvinsson
Móðir
með tvö
börn—
getur
grætt kr.
229.221
með
mála-
mynda-
skilnaði.
eða kr. 117.012 eftir árið. Frá þessu
dregst staðgreiðsla skatta kr.
44.160.- Bamabætur með tveimur
bömum eru nú kr. 150.978.- á ári.
Vegna lágra tekna verður bama-
bótaaukinn kr. 102.448.- Ef þessi
kona væri í hjónabandi ætti hún í
fyrsta lagi ekki rétt til mæðralauna.
Af þeirri ástæðu yrði að minnka
ráðstöfunartekjur um kr. 72.852.- í
öðru lagi lækka bamabætumar í kr.
97.057.- og tekjumissir vegna þeirra
yrði kr. 53.921. í þriðja lagi hefur
þetta áhrif á bamabótaaukann og
fara þau eftir sameiginlegum tekjum
mannsins og konunnar og eignar-
stöðu þeirra. Þar sem skerðing bam-
bótaaukans er miðuð við tekjumark
og eignamark sem breytist skv. láns-
kjaravísitölu er á þessu stigi ekki
hægt að segja nákvæmlega til um
/það hvar þau mörk liggja á árinu
1989. Þó má reikna með að réttur
til bamabótaauka falli alveg niður
ef sameiginlegar tekjur aðila er um
1.850.000.- eftir árið og aðilar eiga
ekki eignir sem leiða til skerðingar.
Samkvæmt þessu feilur réttur til
bamabótaauka alveg niður ef eigin
maðurinn hefur um 110.000.- kr. í
mánaðarlaun og er þá gert ráð fyrir
að konan afli þess sem upp á vant-
ar. Ef við gerum ráð fyrir að maður-
inn hafi a.m.k. þessar tekur missir
konan rétt til barnabótaaukans, sem
er óskertur miðað við tekjur ársins
1988 kr. 102.448.- eins og fram
með því að segja rangt til um raun-
verulega félagslega stöðu sína og
afla sér þannig fjárhagslegs ávinn-
ings, enda teljast aðeins þeir ein-
stæðir þegar um er að ræða bama-
bætur, bamabótaauka og mæðra-
laun sem raunveralega búa einir
með bömum sínum. I þessu sam-
bandi hefur óvígð sambúð sömu rétt-
aráhrif og hjúskapur. Að auki bijóta
menn gegn reglum um tilkynningar
um aðsetursskipti. Þeir aðilar sem
um þessi mál fjalla reyna með ýms-
um hætti að fylgjast með því að
fólk fari ekki í kringum lögin á þenn-
an hátt. í ljósi þessa er tæplega
hægt að mæla með því að fólk fari
þessa leið til að auka ráðstöfunar-
tekjur sínar.
Þrátt fyrir að höfundur þessa pist-
ils mæli ekki með þessari tekjuöflun-
arleið er þetta engu að síður um-
hugsunarefni fyrir stjómvöld. Við-
leitni þeirra til að jafna fjárhagslega
aðstöðu einstæðra foreldra við að-
stöðu hjóna má ekki verða til þess
að fólk sjái sér beínlínis hag í því
að skilja eins og nú virðist raunin
á, a.m.k. ekki svo lengi sem þau
telja það æskilegt að viðhalda hjóna-
bandinu yflrleitt sem heppilegri
umgjörð um íjölskylduna og uppeldi
bama. Um það markmið má að sjálf-
sögðu deila eins og flest annað. En
telji menn það æskilegt á annað
borð verður að sníða löggjöfína að
því.
Ambroise Paré.
I*ÆKNISTRÆÐI/Bre/ma eba binda fyrir?
Saga herlæknis
sínum. Á hinn bóginn dregur hann
enga dul á þá skoðun að hann
hafi öðlast meiri reynslu í spítala-
vinnu og herferðum en aðrir sem
stunduðu lækningar fremur sem
fræðigrein en starf og sömdu
lærðar ritgerðir á latínu. Sjálfur
kunni hann „ekki par“ í því máli
fremur en samtíðarmaður hans
Jón Arason og allar hans bækur
eru skrifaðar á frönsku.
Þegar hér var komið mann-
kynssögunni hafði hernaður
breyst æðimikið frá því sem gekk
og gerðist eitt eða tvö hundrað
áram áður. Púðrið var svo til
óþekkt í Evrópu þar til í byijun
14. aldar en notkun skotvopna í
hemaði og þróun þeirra var her-
konungum mikið áhugamál. Af
þessu leiddi að viðfangsefni sára-
lækna urðu æ vandasamari; fall-
stykki og handbyssur voru öflugri
drápstól en gamaldags sverð og
spjót og skotsár höfðust illa við.
Menn kenndu það púðrinu og
töldu að í því væri eitur sem
þyrfti að eyða með miklum hita
og helltu því sjóðheitri olíu í sár-
in. í Ítalíuförinni varð herlæknir-
inn ungi uppiskroppa með olíu og
greip þá til þess ráðs að blanda
saman eggjarauðu og terpentínu
og búa um sárin með þess konar
bökstrum. Fljótlega kom í ljós að
þessi nýja meðferð gaf miklu betri
raun en heita olían. Særðu her-
mönnunum leið betur sem skiljan-
legt er, þeir sluppu við olíubran-
ann og það kom líka á daginn að
þeim batnaði betur en hinum þeg-
ar frá leið. Sennilega hefur það
ekki síst verið umbúðunum að
þakka sem hindruðu að sýking
bærist jafnt og þétt í opin sárin.
„Ég batt um hann, Guð græddi
hann,“ sagði Paré einhvem tíma
og þau orð eru skráð á styttu
hans í París.
Á næsta ári verða liðnar fjórar
aldir frá dánardægri læknis sem
sagan hefur skipað í fremstu röð
starfsbræðra sinna á þeirri skálm-
öld sem ól hann. Ambroise Paré
vildi vel og kom miklu góðu til
leiðar. Hann var ekki sjálfhælinn
maður, en stoltur var hann — og
mátti vera það — af framlagi sínu
til fræðigreinar sem þá var í reif-
um. En fyrir því gerði hann sér
ekki grein og átti ekki von á að
skurðlækningar tækju miklum
breytingum eftir hans dag. I því
efni var hann eins og fleiri bam
síns tíma. Erum við það ekki öll?
Sextánda öldin var mikil umbrota- og hemaðaröld i Evrópu,
eins og raunar allar hinar sem á eftir komu. Mannskæðar or-
ustur vom háðar og fallnir og sárir lágu í valnum að kvöldi.
Lítið var gert upp á milli lifenda og dauðra í þeim hópi enda
hvorirtveggju til lítils gagns, eins og komið var. Margir herstjór-
ár kvöddu þó til liðs við sig kunnáttumenn í aðhlynningu sára
sem auk þess höfðu reynslu í að beita eggjárni í öðmm tilgangi
en þeim að drepa menn. Það vora bartskerarair, skurðlæknar
þeirra tíma sem annars unnu fyrir sér með því að skera hár
manna og skegg, eins og starfsheiti þeirra gaftil kynna. Sumir
bartskerar öfiuðu sér menntunar sem leiddi til þess að þeim var
leyft að kalla sig handlækna. Slík leyfi voru útgefin af hinni einu
og sönnu læknastétt sem aldrei dýfði hendi í kalt vatn, og enn
síður í heitt blóð, en fékkst við lærdómsiðkanir Qarri sjúkum og
særðum.
Þegar upp komst árið 1536 að
franskur njósnari dvaldist við
hertogahirðina í Mflanó var hann
óðara gerður höfðinu styttri.
Kóngurinn í Frakklandi varð þá
öskuvondur og
sendi her manns
suður yfir Alpa-
§öll til þess að
klekkja á hertog-
anum. Með í
þeirri för var 26
ára gamall bart-
skeranemi sem
hét Ambroise
Paré og var þetta fyrsti herleið-
angur af átján sem hann tók þátt
í, þau þijátíu ár eða þar um bil
sem hann stundaði þess háttar
ferðalög. Eftir það og einnig milli
herferða var hann önnum kaflnn
handlæknir í París, gerði að sáram
og beinbrotum, kippti í lið, lokaði
kloflium gómi og skarði í vör,
lagði á ráðin um smíði gerviiima
og líknaði konum í bamsnauð. Á
herlæknisdögum hans réðu fjórir
konungar rflqum í Frakklandi:
Frans fyrsti, Hinrik annar, Frans
annar (sonur Frans fyrsta og eig-
inmaður Maríu Stuart) og loks
Karl níundi, sem var sonur Hin-
riks annars og þeirrar margfrægu
Katrinar af Medici.
Paré lauk aldrei prófi, en viður-
kenningu sem meistari í hand-
lækningum fékk hann hjá Hin-
riki, vini sínum og húsbónda og
þótti þeim fínu í „yfírlæknaráð-
inu“ súrt í brotið að kóngur skyldi
taka fram fyrir hendumar á þeim
og veita óverðugum þann heiður
og þau réttindi sem þeir einir
þóttust færir um að úthluta. í
náminu vann Paré þijú ár á Hotel
Dieux sem þá og lengi síðan var
frægasti spítali í Parísarborg. Á
ferðum sínum hafði hann stundað
fleiri særða stríðsmenn en aðrir
læknar og náð lengra í þeirri við-
leitni að bjarga því sem bjargað
varð. Hann var því í sannleika
sagt lærður í lífsins skóla og allra
manna fúsastur að taka upp gaml-
ar og gegnar aðferðir sem höfðu
að mestu fallið í gleymsku og ber
þar hæst ráð hans til að stöðva
blóðrás úr stóram æðum. Hann
hafði lesið í ævagömlum lækn-
ingabókum að blæðingar væri
best að stöðva með því að binda
fyrir slitnar eða sundurskomar
æðar. Þessu höfðu menn gleymt
og báru heitt jám að blæðandi
sáram. Þótt Ambroise Paré hefði
ekkert afrekað annað á ferli sínum
en að taka upp þennan gamla sið
hefði það nægt til að frægja nafn
hans um ókomnar tíðir.
Útsjónarsemi hans virðist hafa
verið óvenju skörp. Hann segir í
einu af ritum sínum frá háttsett-
um foringja í franska hemum sem
fékk byssukúlu í öxlina í orustu.
Kúlan fór ekki í gegn og læknam-
ir í herdeild særða foringjans
fundu engin merki þess hvar hún
væri niðurkomin. Paré var feng-
inn til að líta á sjúklinginn og lét
hann standa á fætur og halda
kastspjóti á lofti eins og hann
hafði gert þegar skotið reið af.
Læknirinn gerði ráð fyrir að
byssukúlan færi beina braut og
þannig miðaði hann út á bakinu
á manninum þann stað þar sem
kúlunnar væri helst von. Hann
þreifaði gaumgæfilega og fann
þá eitthvað hart eins og steinvölu
djúpt í holdinu. Þeir þurftu enga
röntgenhjálp, þessir karlar, enda
hennar langt að bíða! Sagan
hermir líka að hann hafí fyrstur
manna greint brot á lærleggs-
hálsi.
Paré skrifaði mikið um ferðir
sínar og lækningar og lýsir því
sem fyrir hann bar og á daga
hans dreif skýrt og skilmerkilega
en miklast aldrei af verkum