Morgunblaðið - 01.03.1992, Blaðsíða 47

MORGUNBLAÐIÐ ÚTVARP/SJONVARP SUNNUDAGUR 1. MARZ 1992
47
FÓLK FÆR TILFINN-
INGALEGA ÚTRÁS
„Ef ég tæki
öll vandamál-
in inn á mig
væri ég dauð-
ur. Maður
lærir að
hrista þetta
af sér,“ segir
útvarpsmað-
urinn Eiríkur
Jónss'on.
eftir Hildi Friðríksdóttur/ Mynd: Árni Sæ-
berg ..
KVOLDSOGUR hófust á
Bylgjunni fyrir rúmu ári og
eru nú orðnar fastur liður í
lífi margra, bæði ungra sem
aldinna. Jafnvel er það svo,
að kvöldsögurnar sameina
fjölskylduna fyrir framan út-
varpstækin líkt og þekktist í
„gamla daga“ þegar heimilis-
fólkið sat og hlustaði saman
á útvarpsleikritið. Þættirnir
eru fjórum sinnum í viku kl.
23, hver með sínum umsjón-
armanni. Morgunblaðið hitti
einn þeirra, Eirík Jónsson,
að máli nú í vikunni.
Eiríkur hafði nýlokið morgun-
þætti sínum á Bylgjunni,
þar sem hann er vanur að spyrja
menn í þaula — ja, á sinn sér-
stæða hátt sem fer misjafnléga
fyrir brjóstið á fólki — þegar
blaðamann bar að garði og hafði
gleymt því að hann hafði sjálfur
lofað viðtali. „Ja, þú verður að
fyrirgefa," sagði hann, „ég var
að koma frá Bandaríkjunum í
gær. Það var svo vont veður að
við urðum að fljúga til Evróþu
og bíða veðrið af okkur og síðan
fór ég beint í Kvöldsögurnar. Það
er ekki laust við að ég sé svolítið
syfjaður í dag.“
Við sitjum á skrifstofunni sem
Eiríkur og Guðrún Þóra, sam-
starfsmaður hans í mprgunút-
varpinu deila með sér. A veggn-
um fyrir aftan skrifborð Eiríks
hanga myndir af James Dean og
Madonnu en á veggnum fyrir
aftan Guðrúnu Þóru hangir daga-
tal með mynd af stæltum karl-
manni. „Sumir halda að það sé
alltaf sama fólkið sem hringir,“
segir Eiríkur um leið og hann
færir blaðamanni kaffibolla, „en
það er alls ekki rétt. Það er jú
alltaf einn og einn fastagestur,
sem hefur skoðun á öllu eða hef-
ur lent í öllu því sem er til um-
ræðu. En það fer mikið eftir því
hvað er á dagskrá hveijir hringja,
stundum eru það nánast ein-
göngu karlmenn og stundum er
meirihlutinn konur.“
Eiríkur segir að munurinn á
þessum þáttum og öðrum sem
fólk getur hringt í sé sá, að í
Kvöldsögum verði fólk að segja
sögu af einhveiju sem það hefur
lent í, ekki þýði að koma ein-
göngu með athugasemd.
Tilfinningaleg útrás
Talið berst að tilfinningalegi’i
útrás fólksins sem tjáir sig í
Kvöldsögunum og blaðamaður
slær því fram, að umsjónarmenn-
irnir hljóti að taka álagstoppa
af fólki og spyr hvort sálfræðing-
ar hafi nokkuð rætt við þá um
þetta. „Nei, við hugsum ekki um
þetta á neinum faglegum braut-
um. Þetta eru bara Kvöldsögur.
En þær eru örugglega miklu
merkilegri en margir gera sér
grein fyrir. Það er ekki spurning
að þetta hjálpar mörgum. Þarna
hringir inn fólk sem hefur ekki
Eiríkur Jónsson
segir að í Kvöld-
sögum tali fólk oft
um það sem það
hefur engum sagt
frá
getað talað um ákveðna hluti við
nokkurn mann. Oft er um átak-
anleg mál að ræða.“
Blaðamaður skýtur því inn að
hann hafi heyrt að Eiríkur geti
fengið konur til að opna sig um
ótrúlegustu hluti. „Ekki bara
kvenmenn," segir hann graf-
alvarlegur. „Það hafa hringt
karlmenn, sem hafa farið að
gráta yfir einhveiju sem hefur
legið þungt á þeim og þeir aldrei
rætt um við neinn.“ Hann verður
hugsi smástund, segir svo: „Það
er svo skrýtið, að fólk hefur á
tilfinningunni að það sé að ræða
einkasamtal, svo eru kannski 28
þúsund manns að hlusta."
— Hvert er minnisstæðasta
samtalið?
„Ja, þetta eru svo ótalmörg
samtöl sem maður hefur átt. Þó
var það einu sinni að í þætti var
umræðuefnið „slysið þitt.“ Það
eru til alls konar slys, beinbrot,
bílslys og ég veit ekki hvað.
Nema það hringir maður og hann
segir: „Ég skaut besta vin minn.“
— Eiríkur horfir alvarlegur á
blaðamann. „Hvernig bregst
maður við í beinni útsendingu?
Maður talar við viðkomandi. Það
kom á daginn að þessi óham-
ingjusami maður hafði ungur
verið að handfjatla byssu og skot
hafði hlaupið úr henni með fyrr-
greindum afleiðingum."
Við sitjum þögul smástund.
„Getur þetta ekki verið erfitt
andlega? Nú eru þætirnir oft full-
ir af vandamálum fólks. Tekurðu
þau ekki inn á þig?“
„Nei, það er sjaldnast," svarar
hann, „ekkert frekar en daglegt
amstur. Ef ég tæki öll vandamál-
in inn á mig væri ég dauður.
Maður lærir að hrista þetta af
sér.“
Stemningin hefur allt að
segja
Eiríkur segir að í hveijum
þætti þurfi að ná upp stemningu.
„Ef stemningin er engin verður
þátturinn að engu og fólk hlustar
til einskis. Það er annars furðu-
legt hvernig svona þáttur byggist
upp. Þegar ekkert ákveðið mál-
efni er á dagskrá byijar maður
á því að leyfa fólki að tala um
eitthvað. Svo kemur kannski einn
með umræðuefni sem vekur at-
hygli og allt í einu er símaborðið
logandi. Þegar líða tekur á seinni
helminginn finnst fólki það verða
að koma sínum skoðunum og
sinni sögu á framfæri. Fólk fær
útrás og það er hluti af stemning-
unni. Það væri örugglega hægt
að halda áfram til kl. 4 eða 5.
En Kvöldsögur eru bara í klukku-
tima Svona er það.“
í Kvöldsögum í kvöld segir
Eiríkur að umræðuefnið verði
grátur. „Ég er viss um að margt
fólk hefur ekki talað um grátur.
Það er hægt að tala um fyrsta
gráturinn, þann lengsta eða
stysta. Eða hvað kemur fólki til
að gráta. Það er alltaf svo að
einhver kemur með sögu sem
kveikir í öðrum og svo leiðast
umræðumar oft út í eitthvað
annað en beinan grátur, eitthvað
sem tengist gráti óbeint. Það
góða við þessa þætti er að fólk
fær útrás fyrir eitthvað sem það
hefur ekki fengið að tala um
áður, því það hafa allir þörf fyrir
að segja frá sjálfum sér.“
16.00 Reykjavík síödegis. Hailgrímur Thorsteinsson
og SteingrimurÓlafsson. Mannamál kl. 16. Frétt-
ir kl. 17 og 18.
18.05 Landsíminn. Bjarni Dagur Jónsson tekur
púlsinn á mannlífinu og ræðir við hlustendur.
19.19 Fréttir.
20.00 Kristófer Helgason.
23.00 Kvöldsögur. Umsjón Eiríkur Jónsson.
24.00 Næturvaktin. Björn Þórir Sigurðsson.
EFF EMM
FM 95,7
7.00 í morgunsárið. Sverrir Hreiðarsson.
9.00 Morgunþáttur. Águst Héðinsson.
12.00 Hádegisfréttir.
12.10 Valdís Gunnarsdóttir. Tónlist og getraumr.
15.00 ivar Guðmundsson. Stafaruglið.
18.00 Kvöldfréttir.
18.10 Gullsafnið. Ragnar Bjarnason.
19.00 Halldór Backman. Kvöldmatartónlistin.
22.00 Ragnar Már Vilhjálmsson.
1.05 Haraldur Jóhannsson.
5.00 Náttfari.
HUÓÐBYLGJAN
Akureyri
FM 101,8
17.00-19.00 Pálmi Guðmundsson fylgir ykkur með
góðri tónlist. Tekið á móti óskalögum og afmæl-
iskveðjum í sima 2771 1. Fréttir frá fréttastofu
Bylgjunnar/Stöð 2 kl. 18.00.
SÓLIN
FM 100,6
7.30 Ásgeir Páll.
11.00 Karl lúðvíksson.
15.00 Jóhann Jóhannesson.
19.00 Ragnar Blöndal.
22.00 Kiddi Stórfótur.
1.00 Nippon Gakki.
ÚTRÁS
FM 97,7
16.00 Iðnskólinn í Reykjavík.
18.00 FB.
20.00 Kvennaskólinn.
22.00 MR.
1.00 Dagskrárlok.
Gárur L
eftir Elínu Pálmadöttur
Tflumræðu
Oánægja með það sem
maður hefur er yfirleitt
tilkomin af því að mað-
ur telur sig vita að aðr-
ir hafi það betra einhvers staðar.
Eina rós höfum við haft í
hnappagatið umfram aðrar þjóð-
ir. Osjaldan getað montað okkur
svolítið þegar fróðleiksfúst fólk
kemur að spurningunni: Er þá
ekkert atvinnuleysi hjá ykkur? í
nágrannalöndunum brennur hún
á tungu af því að þar er glimt
við þetta skrýmsli, sem ekkert
virðist vinna á þótt reynt sé að
höggva á einhvern hausinn. 4,9%
atvinnuleysi í Noregi, 5,4% í Sví-
þjóð, 9,5% í Finnlandi og 10,3%
í Danmörku og í löndum Efna-
hags- ög framfarastofnunar Evr-
ópu reiknað með 9,3% atvinnu-
leysi í ár. í augum slíks fólks
virðist það jafnvel lúxus að
geta unnið eins mikið og
maður vill og orkar. Jafnvel
verið í tveimur störfum til
að geta veitt sér meira en
maður hefur efni á. Við
kvörtum aftur á móti
gjarnan undan of miklu
vinnuálagi.
Nú þegar
rúmið í viðkomandi grein er lítið
orðið, er eitt af því sem lönd með
atvinnuleysi beita sér fyrir. Þessi
óværa sem að sækir, eins og svo
mörg önnur óþægindi nú um
stundir, hefur vakið upp spurn-
ingar. Og það sem meira er um
vert umræður. Háskólafólk var
fljótt að taka við sér með ráð-
stefnu um nýsköpun mennta-
manna og tengingu náms við
atvinnulífið, sem lítið hefur farið
fyrir fyrr. Enda augljóst að í
mörgum greinum verður illa rúm
fyrir þá sem kjósa að mennta sig
í þær. Og þó! Hveijum skyldi
hafa dottið í hug að á sl. áratug
yrði rúm fyrir 600% fjölgun lista-
manna mælt í ársverkum, 80%
fjölgun ársverka við leiklist og
hljðmsveitir og 70% við útvarp
og sjónvarp meðan aðeins varð
19% fjölgun á heildarvinnuafli
í landinu, eins og segir í frétt
sem Tíminn hefur unnið upp
úr vinnuaflsskýrslum Hag-
stofunnar. Og
þótt íslending-
um yngri en 25
ára hafi ekkert
fjölgað, þá hafa
37«/0 ársverk við
23%
við erum farin að sjá framan í
skrýmslið, búist við 3-4% at-
vinnuleysi, hrekkur maður við.
Einkum við að hitta fullorðið fólk
og góða starfskrafta á sínum
stað í áratugi og allt í einu at-
vinnulaust. Skyldi hér byijað það
sem horfa má upp á víða erlend-
is. Þegar allt unga fólkið kemur
úr námi út á vinnumarkaðinn án
þess að fá nokkuð að gera, þá
herðist atgangurinn að ýta frá
þeim sem fyrir eru. Undan
þrýstingnum stundum verið tekið
til bragðs að setja fólk fýrir allar
aldir á eftirlaun til að rýma til,
undir öðrum formerkjum. Enda
nýir og óreyndir starfskraftar
venjulega ódýrari.
Kannski skiljanlegt t.d. í landi
eins og Frakklandi þar sem 180
þúsund ungar manneskjur koma
á hveiju ári út á ofsetinn vinnu-
markað. Líkt og aðrir hafa
Frakkar með rýrum árangri verið
með átak með hlunnindum og
léttari sköttum á ný fyrirtæki og
með að skapa svokölluð „petits
boulots“, eða ríkisgreidd smá-
störf handa ungu fólki þau 2 ár
að meðaltali sem það fær ekki
vinnu. Getur þá verið að hugsa
um gamalmenni, þrífa, rækta eða
hreinsa garða og götur. Þetta
síðasta með þeim formerkjum að
það fari verst með fólk að sitja
heima án þess að hafa nokkuð
að iðja. Ætli þar gildi ekki sama
um fullorðna fólkið?
I slíkum löndum heyrir maður
um eða rekst á fólk sem eftir
langa skólagöngu verður að láta
sér nægja hvaða starf sem er.
Lendir t.d. á leigubílstjóra með
háskólapróf í New York. Voða-
legt, er auðvitað fyrsta viðbragð.
Svo vaknar spurningin: Er mað-
urinn í bílstjórasætinu í raun
verr settur með að vera vel
menntaður en ómenntaður leigu-
bílstjóri? Líklega a.m.k. óánægð-
ari? Endurmenntun þegar svig-
kennslu í skólum aukist um 125%
í háskólum, 77% í menntaskólum,
28% í grunnskólum og 22% í sér-
skólum. Ætli verði ekki fyrst og
fremst þörf mikillar endurmennt-
unar og ómælds sveigjanleika í
framtíðinni, sem unga fólkið er
um þessi mál ræddi í sjónvarps-
þætti sýndist raunar hafa. Það
var uppörvandi.
Auðvitað lítum við á atvinnu-
missi sem mesta hugsanlegt böl.
Ekki er það þó algilt. Rifjast upp
viðtal við uppfinningamanninn
Eggert Briem er hann flutti heim.
Eggert hafði fyrstur flugpróf á
íslandi og var flugmaður í
Bandaríkjunum í kreppunni. „Þá
missti ég vinnuna," sagði hann.
Bætti svo við: „Það var það besta
sem fyrir mig hefur komið."
Blaðamaðurinn varð eitt spurn-
ingarmerki. „Já, þá varð ég at-
vinnulaus.“ Ekki minnkaði undr-
unin. „Jú, þá hafði ég ekkert
annað að gera en að sitja inni á
bókasöfnum og grúska." Og upp
úr því fór hann „að leysa vanda-
mál“, eins og hann vildi orða það
og efnaðist af því að finna upp
það sem þörf var fyrir í iðnaðin-
um. Ekki hafa margir slíka sögu
að segja eða geta unnið svona
úr áföllurtum.
En þessari sögu úr gömiu við-
tali skaut upp í hugann þegar
ég eftir lestur á óhugnanlegum
atvinnuleysistölum heyrði í bíln-
um mínum þáttastjóra í útvarpi
orða það eitthvað á þá leið í kynn-
ingu á gerð minjagripa, að hing-
að til hefði einkaframtakið eitt
ráðið þar lögum og lofum. Tónn-
inn neikvæður. Ég hugsaði: í
þessari grein virðist svigrúm fyr-
ir einhvern hugvitsaman og lag-
hentan einstakling til að bæta
sér upp vinnumissi. Kannski eru
matarholurnar fleiri, einmitt fyrir
fólk með jákvætt einstaklings-
framtak og sveigjanleika.
4