Morgunblaðið - 17.05.1992, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. MAÍ 1992
C 5
Aóstyrkja
sjálfsvitund
þjóöar
fjörunni á Akur-
eyri er varðveitt ein heildstæðasta
byggð fyrri tíma á íslandi. Elsta
húsið, Laxdalshús, er frá 1795, en
Nonnahús og fleiri frá miðri síð-
ustu öld. Trjárækt hófst þarna um
aldamót og svæðið er mjög gróið
gömlum trjám. „Þegar Minjasafnið
á Akureyri var stofnað 1962, var
talað um að gömlu húsin yrðu hluti
af safninu," segir Guðný Gerður
Gunnarsdóttir, safnstjóri Minja-
safns Akureyrar. „Menn héldu að
byggð myndi leggjast af. En síðar
kom í ljós, að fólk vildi búa áfram
í gömlu húsunum. Húsvernd og
náttúruvernd haldast hér í hendur,
svo segja má að sum húsin séu
safn í réttu umhverfi og byggðin
í heild sé gott dæmi um það
menningarlandslag sem styrkir
sjálfsvitund okkar íslendinga."
- Viltu skýra þetta nánar?
„Lykilhlutverk safna er að
styrkja sjálfsvitund þjóða. Og nú,
þegar samruni Evrópuríkja er í
brennidepli, snýst umræða safn-
manna í Evrópu mikið um þetta
hlutverk. Sjaldan hefur verið
brýnna að íhuga og gera sér grein
fyrir menningararfinum sem ís-
lensk söfn eiga að geyma, hvort
sem við eigum eftir að sogast út
í stóra Evrópuheild eða ekki.“
- Hvernig á að varðveita ís-
lenskt menningarlandslag?
„Umhverfísráðuneytið gaf út
yfírlýsingu í fyira. Að nú ætti að
fara að hreinsa til í sveitum lands-
ins. Og íslenskir safnmenn urðu
skelfíngu lostnir. Það má ekki fjar-
lægja allar minjar eftir gamla
bændasamfélagið sem breytist ört.
En auðvitað er vandi að velja hvað
ber að varðveita.
Við eigum heildstæðar byggðir
fyrri tíma í kaupstöðum. Elstu og
heildstæðustu húsaþyrpinguna er
að finna_ í Neðstakaupstað á
ísafírði. Á Seyðisfirði er einnig
gamall byggðakjarni. Nú er komið
að sveitinni. Að varðveita landslag
sem maðurinn hefur mótað með
búsetu sinni. Auk íbúðarhúsanna
ber að huga að útihúsum, gömlum
hleðslum, réttum, túnum og görð-
um. Upprunalega var safnað göml-
um munum í byggðasöfnin. Nú er
kominn tími til að varðveita menn-
ingarlandslagið sem minjar um
gamla búskaparhætti."
rannsóknir þurfa að liggja að
baki.“
- Hvað með Kjarvalsstaði?
„Kjarvalsstaðir eru á margan
hátt sérstætt listasafn, bæði með
einkasýningar og eldri list. En
segja má, að listasöfn Reykjavíkur
hafa staðið sig mjög vel. Lagt sig
fram um að safna nútímalist á
faglegan hátt. Auk þess að sjá um
rannsóknir og bæta við í söfn
Kjarvals og Ásmundar. Og nú hef-
ur Errósafnið bæst við.“
Ljósmynd/RÞB
Guðný Gerður Gunnarsdóttir, safnstjóri Minjasafnsins á Akureyri. í
baksýn Svalbarðskirkja, Nonnahús og Pollurinn á Akureyri.
Lístasafn
er

Bera Nordal, forstöðumaður Listasafns íslands, Þorgeir Ólafsson
deildarstjóri og Viktor Smári Sæmundsson forvörður virða fyrir sér
jórdanskt mósaíkgólf frá 6. öld.
- Hver eru verðmætustu verkin
á Listasafni íslands?
„Tvímælalaust að safnið skuli
eiga verk frumhetjanna, upphaf
að íslenskri myndlist. Sögulegt
úrval hafði ekki átt sér stað þegar
við komum til. Vandi listasafna er
að þau þurfa að skrá samtímann.
Það breytist ekki svo mikið hjá
einkasöfnum, eins og safni Sigur-
jóns og Ásgríms. Þar er ákveðinn
rammi utan um verk viðkomandi
listamanns. En söfn eins og Lista-
safn íslands eru lifandi og í stöð-
ugri framþróun."
Mai'grét Hallgríms-
dóttir borgarminja-
vörður framanvið
gömlu húsin í Árbæj-
arsafni.
MorgunDlaoio/tmnia
að varðveita. Okkur ber að varðveita
menningararfinn.
Oft er spurt hvað við séum eigin-
lega að gera á Árbæjarsafni á vet-
urna? Hvort safnið sé ekki lokað?
Hér hefur verið lýst því sem týtur
að sýningum og miðlun. En einnig
má nefna safnkennslu, ráðgjöf, út-
gáfu og þjónustu í formi sérfræði-
legra rannsókna. Hér starfa sex sér-
fræðingar á sviði menningarsögu.
Viðamikill hluti starfseminnar fel-
ur í sér rannsóknir á
byggingasögu,. fornleif-
afræði og sagnfræði
Reykjavíkur. Minja-
varsla í Reykjavík er sá
grunnur sem byggt er
á, en undir borgarminj-
ar í umsjá Árbæjar-
safns falla gömul hús
og sögulegar minjar í
Reykjavík, einnig safn-
gripir, safnhús, myndir,
kort og fornleifar. Hlut-
verk safnsins á því sviði
er að skrá, varðveita,
rannsaka og miðla.
Nú um helgina er kjörið tækifæri
til að skyggnast á bak við tjöldin
og kynnast hinu fjölbreytta og við-
amikla vetrarstarfi," segir Margrét
að lokum. í gönguferð um Elliðaárd-
alinn, sem hefst kl. 13.30 í dag,
verður staðnæmst við sögulegar
minjar og áhugaverð náttúrufyrir-
brigði. Stefna Reykjavíkurborgar er
að Árbæjarsafn og útivistarsvæðið
tengist miklu meira.
„Við erum að komast á síðasta
snúning með að safna hlutum frá
síðustu áratugum," heldur hún
áfram. „Mikið er um að íbúabyggðin
endurnýist og breytist. Fólk flytur
úr og til eldri hverfa, eins og t.d.
Hlíðunum. Og því miður er mikið
um að fólk hendi merknm munum
við flutninga. Ég vil hvetja fólk að
hugsa heldur til safnanna. Safnverð-
ir eru ávallt reiðubúnir til að yfirf-
ara og velja úr muni sem vert er
yfirs.it yfir
OPNUNARTÍM
ÁRBÆJARSAFN
Gönguferð um Elliðaárdal,
náttúru- og söguskoðun,
hefst við safnið kl. 13.30 í
dag, 17. maí. Opið hús í dag
kl. 14-16 og á morgun, 18.
maí, kl. 10-12 og 13-16.
NÁTTÚRUFRÆDI5TOFNUN
Sýningarsalir opnir f dag og
á morgun, 18. maí, kl.
13.30-16.
NESSTOFA
Opið hús í dag, 17. maí, kl.
13- 16.
sjOminjasafn íslands
Opið hús í safninu, Vestur-
götu 8, Hafnarfirði, og
bátaskýlinu í Vesturvör 14,
Kópavogi, í dag, 17. maí, kl.
14- 18.
MÖOMINJASAFN
ÍSLANDS
Opið hús í dag, 17. maí, kl.
11-16.
Ymis önnur söfn víða um land
eru opin um helgar og starfs-
semin í fullum gangi m.a.
Náttúrugripasafnið í Vest-
mannaeyjum, sem er opið alla
daga kl. 15-17.
Öll söfnin á Austurlandi verða
með opið hús sunnudaginn 17.
maí.
Fólk er eindregið hvatt til að
heimsækja söfn í sinni heima-
byggð um helgina og kynnast
því sem þar fer fram.
IHandi
istasöfnin sjá sér
ekki fært að hafa opið á alþjóðleg-
um safndegi. Öll á kafi við undir-
búning Listahátíðar. „Hér eru ótal
burðarmenn að störfum," segir
Þorgeir Ólafsson, deildarstjóri á
Listasafni íslands, „enda verið að
koma fyrir sex tonnum af list.“ Já,
þau síga í mósaík-gólfin frá 6. og
7. öld sem Jórdanir hafa verið að
grafa upp undanfarna áratugi.
Drottning Jórdaníu mun opna jórd-
önsku listsýninguna með pompi og
prakt 30. maí. En fellur þessi sýn-
ing á kvenbúningum, skarti og
fornminjum, ekki frekar undir
þjóðminjasafn?
„Ef þessi sýning væri sett upp
á þjóðminjasafni yrði reynt að
varpa ljósi á hliðarþætti í sögu og
þjóðmenningu," segir Þorgeir.
„Sýningin var í Gautaborg og Svíar
settu upp hirðingjatjöld og eldhús
í tengslum við hana. En við á Lista-
safni íslands leggjum minni
áherslu á fræðsluefni. Meiri
áherslu á listrænt gildi verkanna.
Þetta er áherslumunur í uppsetn-
ingu á milli þjóðminja- og lista-
safna.“
Og Þorgeir heldur áfram: „Safn-
ið er ungt fyrirbæri sem verður til
á 19. öld. Það er fyrst í lok síð-
ustu aldar að farið er að greina
þjóðlega safnmuni frá listrænum
verkum og hin eiginlegu listasöfn
verða til. Fagurfræði var vinsælt
fag hjá fornleifa- og sagnfræðing-
um. En fyrirbærið „listfræðingur
verður ekki til fyrr en um alda-
mót.“
Undarlegt að fyrirbærið „lista-
safn“ skuli vera svona ungt. Að
öll þessi stórkostlegu málverkasöfn
úti um allan heim skuli vera svo
ný. Saga Listasafns íslands endur-
speglar vel togstreituna á milli
þjóðminja og listrænna muna. Það
var stofnað í Kaupmannahöfn árið
1884. Fluttist heim skömmu eftir
aldamót. Var stundum sjálfstætt,
stundum hluti af Þjóðminjasafninu.
Og aðeins fyrir fjórum árum kom-
ið í eigin húsakynni.
- En hvað er list, Þorgeir?
„Að skilgreina list er mikil
ábyrgð fyrir okkur listfræðinga.
Listfræðilegt gildi er alltaf um-
deilt. Hugsum okkur að forstöðu-
maður einhvers listasafns tæki sig
til og seldi þær myndir sem honum
þætti ofaukið á safninu, eða sem
væru ekki nógu góðar, að hans
mati. Myndi síðan velja og kaupa
aðrar myndir fyrir andvirðið.
Einmitt þetta gerðist á árunum
1946-50 við Listasafnið í Nor-
rköping í Svíþjóð. Varð blaðamál
og geysilegt umdeilt. Sýnir að
fagurfræðilegt gildismat hlýtur
alltaf að vera huglægt, og var-
hugavert að láta einn mann um
kaup og sölu. Listasöfn mega selja
verk, en aðeins gegn því að kaupa
annað verk eftir sama höfund.
- Hver sér um innkaup til Lista-
safns íslands?
„í innkaupanefnd safnsins sitja
forstöðumaður og tveir listamenn,
skipaðir af hálfu myndlistarmanna
til fjögurra ára. Það er mikil
ábyrgð fyrir viðkomandi og mikils-
verð viðurkenning fyrir listamann
að eiga verk á listasafni. Getur
skipt sköpum fyrir listamann hjá
stórþjóð. Þess vegna hafa hin rót-
grónu listásöfn í Evrópu sett mjög
strangar kröfur um móttöku gjafa.
Meginreglan er að taka aldrei við
verkum starfandi listamanna.
Taktu eftir að einkasýningar á
verkum starfandi listamanna eru
aldrei í Listasafni íslands. Ekki
nema einhver mikilsverður áfangi
eigi sér stað í lífi viðkomandi lista-
manns. Galleríin sjá um slíkar sýn-
ingar. Bera ábyrgð á að sýna vaxt-
arbroddinn í listalífínu. En lista-
söfn standa fyrir yfírlitssýningum
á eldri list, þar sem fræðilegar