Morgunblaðið - 17.05.1992, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. MAÍ 1992
að halda, verður heilbrigðisþjónust-
an að tryggja hælinu þá fjármuni
sem þarf til að vistmenn njóti sömu
réttinda á hælinu og þeir sem búa
utan þess.“
Rannveig Guðmundsdóttir segir
félagsmálanefnd ekki geta breytt
frumvarpi til laga um málefni fatl-
aðra samkvæmt óskum Foreldra-
og vinafélags Kópavogshælis. „Fé-
lagið er ósátt við að hælið sé ekki
flokkað með þeim vistheimilum sem
eru talin upp í lögunum. En vist-
heimili eru skilgreind öðru vísi en
Kópavogshæli sem er sjúkrastofn-
un. Við getum ekki sett inn bráða-
birgðaákvæði um að hælið flokkist
á annan hátt en nú er. Heilbrigðis-
ráðuneyti verður að taka ákvörðun
um hvort hælið verði flutt, allt eða
að hluta til, undir þá skilgreiningu
sem vistheimili hafa. Um leið og
það væri gert heyrði það undir
þessi lög.“
Kópavogshæli alltaf
verið sjúkrastofnun
Á þeim tæpu fjóru áratugum
sem liðnir eru frá stofnun hælisins
hefur það verið rekið sem sjúkra-
hús og hefur því verið undir stjórn
Ríkisspítala. „Kópavogshæli er
barn síns tíma. Það- var stofnað á
þeim árum þegar allt önnur viðhorf
ríktu til fatlaðra og það var talið
af hinu góða að aðskilja þá frá
öðru fólki,“ segir Hulda Harðar-
dóttir, yfirþroskaþjálfi Kópavogs-
hælis. „Nú er viðhorfíð til fatlaðra
að þeir eigi að taka þátt í daglega
lífinu eins og þeim er mögulegt.
Kópavogshæli er spítali en um leið
heimili fólks. Nokkrir vistmenn
hafa útskrifast á undanförnum
árum og flutt inn á sambýli, sem
hefur verið þeim mjög til góðs. í
raun fer meirihluti vistfólksins til
vinnu og verður sjaldan eða aldrei
misdægurt. Þeir vistmenn sem telj-
ast_sjúklingar eru í minnihluta."
Ásta B. Þorsteinsdóttir segir það
vera hluta þróuninarinnar í málefn-
um fatlaðra, að stofnanauppbygg-
ing heyri sögunni til. „Nú er lögð
áhersla á sjálfstæðara líf, t.d. í
sambýlum, sem eru þó ekki endan-
leg lausn, heldur gætu þau verið
leið til enn frekara sjálfstæðis. Því
ber að bjóða íbúum Kópavpgshælis
sambærileg kjör og öðrum fötluð-
um. Auðvitað eiga t.d. þeir, sem
eru orðnir aldraðir og kjósa að vera
um kyrrt, að fá að vera það. En
annað, sem er mikilvægt að hafa
í huga, er sú reynsla annarra þjóða
að þeir sem eru mest fatlaðir eiga
að flytja út fyrst. Stofnanalífið er
þeim mun erfiðara en þeim sem
minna eru fatlaðir, þar sem þeir
síðarnefndu eru betur sjálfbjarga
og minna upp á aðra komnir. Eg
tel mikilvægt að heilbrigðisráðu-
neytið hafi frumkvæði að því að
ræða við félagsmálaráðuneytið um
að íbúum Kópavogshælis verði boð-
inn sá valkostur að flytja af hælinu
og þeim þannig boðin sambærileg
lífskjör og þeim fjölmörgu fötluðu
sem lifa góðu lífi úti í samfélaginu."
„Við erum vissulega fylgjandi
því að þeir sem geti flytji í sam-
býli. En það er óraunhæft að hægt
sé að flytja stóran hluta íbúa Kópa-
vogshælis í sambýli, eins og reglu-
gerð um málefni hælisins segir,“
segir Birgir Guðmundsson, formað-
ur Foreldra- og vinafélags Kópa-
vogshælis. „Við teljum að kostnað-
urinn við að byggja yfir alla íbúana
yrði um 400 milljónir, ef tekið er
mið af kostnaði á Sólheimum í
Grímsnesi, en þar kostar um fjórar
milljónir að byggja yfir hvern fatl-
aðan einstakling. í þessari tölu er
rekstrarkostnaður ekki talinn með.
Vegna þessa er nauðsynlegt að
tryggja rétt vistmanna á meðan
þeir búa á hælinu.“
Að sögn Birgis eru mjög skiptar
skoðanir meðal foreldra vistfólks á
því hvort allir vistmenn á Kópa-
vogshæli geti búið í sambýli. „Það
er hins vegar staðreynd að nú þeg-
ar býr í sambýli fólk, sem segja
má að sé jafn mikið fatlað og þeir
sem eru mest fatlaðir á Kópavogs-
hæli, þ.e. ósjálfbjarga. Fyrir þá sem
ÖUUM FÖTLUDUM VERÐI
TRYGGDUR SAMIRÉTTUR
- segir Ólafur Kristinsson sem á dóttur á Kópavogshæli
„DÓTTIR mín dvelst á Kópa-
vogshæli eftir slys, hún er mik-
ið fötluð og það mikill sjúkling-
ur að spurning er hvort hún fái
jafn góða umönnun annars
staðar. Á Kópavogshæli fær
hún mjög sérhæfða þjónustu;
hún er í raun ein af þeim fáu
vistmönnum sem þurfa á slíkri
umönnun að lialda. Dóttir mín
fellur undir þá skilgreiningu
að vera fatlaður sjúklingur, en
flestir sem eru á hælinu gætu
flutt á sambýli þegar.“ Svo fa-
rast Ólafi Kristinssyni orð, en
14 ára dóttir hans er vistmaður
á Kópavogshæli.
Eg sé ekki að flutningur geri
dóttur minni neitt gott og
ég á eftir að sjá það að eitthvert
annað vistunarfonn væri betra
fyrir hana,“ segir Ólafur. „Hún fær
mjög góða þjónustu á Kópavogs-
hæli. Það er stutt í skóla, sundlaug
og sjúkraþjálfun, auk þess sem
sjúkraþjálfinn kemur til hennar
þegar hún kemst ekki út úr húsi.“
Olafur segir að sér finnist sjálf-
sagt að þeir sem geti búi á sambýl-
um. „Það vistunarform sem er á
Kópavogshæli er ekki mjög gott,
Morgunblaðið/KGA
Ólafur Kristinsson: „Ég tel að
Kópavogshæli mætti nýtast bet-
ur fyrir fatlaða sjúklinga eins
og dóttur mína.“
það er einangrað og verndað um-
hverfí. Fatlaðir sem á annað borð
geta tekist á við daglega lífið ættu
að fá að tækifæri til þess. Ég er
hins vegar ekki viss um að dóttir
mín nyti þeirrar glímu, til þess er
hún of mikill sjúklingur.
Ég tel að Kópavogshæli mætti
nýtast betur fyrir sjúklinga eins
ög dóttur mína. Ég tel góða mögu-
leika á því, enda er búið að byggja
upp mikla þjónustu á staðnum.
Hún gæti nýst mikið fötluðum ein-
staklingum, jafnvel sem áfanga-
staður fyrir þroskahefta geðfatl-
aða.“
- Hvort myndir þú heldur vilja
sjá Kópavogshæli sem vistheimili
eða sjúkrahús?
„Það er ekki aðalatriðið hvort
það heitir sjúkrahús fyrir fatlaða
eða vistheimili. Höfuðmáli skiptir
að öllum fötluðum sé tryggður
sami réttur, hvort sem þeir eru
sjúklingar eður ei. Það er búið að
veita fé úr sjóðum sem ætlaðir eru
fötluðum í uppbyggingu á mikilli
þjónustu á Kópavogshæli og sú
þjónusta á að nýtast fötluðum
áfram. Þama væri hægt að reka
öfluga þjónustu fyrir fatlaða sem
ekki ættu þar heima, vþmustofur,
endurhæfíngu og sjúkraþjálfun.“
Morgunblaðið/Emilía
Vegna ági-einings undir hvaða lög Kópavogshæli á að heyra hefur
ekki tekist að tryggja rétt íbúa hælisins til jafns á við aðra fatlaða.
mesta þurfa hjálpina þarf auðvitað
fleira starfsfólk og því er dýrara
að vera með þá einstaklinga í sam-
býli en á vistheimili, þar sem eru
allt að þrettán einstaklingar á einni
deild,“ segir Birgir.
Framkvæmdasjóður fatlaðra
Einu breytingarnar sem varða
Kópavogshæli verði frumvarpið að
lögum, eru á Framkvæmdasjóði
fatlaðra. Samkvæmt því er sjóðn-
um einungis ætlað að standa undir
framkvæmdum við stofnanir á veg-
um félagsmálaráðuneytisins en
þær fjárhæðir sem úthlutað hefur
verð til skóla og sjúkrastofnana á
vegum ráðuneyta menntamála og
heilbrigðismála verða, að frum-
varpinu samþykktu, að koma sem
fjárveitingar af öðrum liðum fjár-
laga.
„Endurbætur á Kópavogshæli
hafa að miklu leyti verið fjármagn-
aðar úr Framkvæmdastjóði fatl-
aðra en með þessu frumvarpi virð-
ist það vera ætlun löggjafans að
sjóðurinn hugsi einungis um þær
stofnanir sem tengjast félagsmála-
ráðuneytinu. Verði þetta samþykkt
óbreytt, mætti sjóðurinn ekki
leggja fé til Kópavogshælis," segir
Pétur J. Jónasson. Hann telur mik-
ilvægt að þannig verði búið um
hnútana að framkvæmdasjóður
geti eftir sem áður veitt fjármunum
til framkvæmda við hælið, enda sé
það í þágu þeirra sem minna mega
sín. „Hér erum við í raun með
þyngsta endann á þessum mála-
flokki, þá sem eru mest fatlaðir,
andlega og líkamlega. Þáð er veru-
leg samkeppni um fjármuni innan
Ríkisspítalanna, sem við tilheyrum,
og ég dreg enga dul á það að fjár-
munir renna frekar í hátæknilækn-
isfræði en til okkar.“ Birgir Guð-
mundsson tekur í sama streng um
framkvæmdasjóðinn, segir hann
hafa fjármagnað miklar eignir fyr-
ir Kópavogshæli og þá sem þar
búa. Þessum eignum verði að halda
við en hann óttist að með nýjum
lögum verði sú ekki raunin. Birgir
segir hælið hafa verið hornreku í
kerfínú. „Svæðisstjórnirnar áttu að
vera eftirlitsaðili með vistheimilum
fatlaðra, þar með teljum við Kópa-
vogshæli, en þær hafa ekki sinnt
því, vegna þess að það heyrir und-
ir heilbrigðisráðuneytið en svæðis-
stjórn undir félagsmálaráðuneytið.
Þetta breytist ekki með nýjum lög-
um.“
„Auðvitað er það mjög mikilvægt
að aðbúnaður á stofnunum á meðan
þær eru heimili sé sem bestur,“
segir Ásta B. Þorsteinsdóttir. „En
skiptar skoðanir eru um fjárfest-
ingar þar og veita ýmsir því fyrir
sér hvort ekki væri skynsamlegra
að hraða þróuninni með því að veita
fé úr Framkvæmdasjóði fatlaðra
til að gera fólki kleift að flytja út
í samfélagið í stað þess veita fé til
uppbyggingar inn á stofnuninni."
Undir hvaða ráðuneyti?
Framkvæmdastjóri Kópavogs-
hælis segir skiptar skoðanir um
hvort hælið eigi að heyra undir
félagsmála- eða heilbrigðisráðu-
neytið. „Menn eru þó fremur á því
að hælið heyri áfram undir heil-
brigðisráðuneytið. Hins vegar er
óeðlilegt að mismuna fólki, eins og
hætta er á samkvæmt frumvarpinu
óbreyttu. Það er þó engin lausn að
flytja hælið undir félagsmálaráð-
neytið, þar sem reksturinn stefnir
sífellt meira í þá átt að hér séu
sjúklingar. Við höfum orðið að
neita nokkrum umsóknum fólks,
sem fellur undir þá skilgreiningu
að vera fatlaðir sjúklingar, vegna
þess að við þurfum að fækka fólki.
Frá árinu 1985 hefur það verið
stefna Kópavogshælis að útskrifa
vistmenn, samkvæmt reglugerð um
hælið sem sett var það ár. Sett var
það markmið' að fækka vistmönn-
um niður í 100 á tíu árum en þeir
eru nú 135 en voru flestir yfir
200. Hér er fólk, sem hægt væri
að útskrifa nú þegar, og við höfum
leitað til svæðisstjórna um aðstoð.
Það hefur hins vegar ekki gengið
sem skyldi, vegna skorts á fjárveit-
ingum,“ segir Pétur. Hefur stjórn
Kópavogshælis farið fram á það
við stjórn Ríkisspítalanna að koma
á umræðu um framtíð hælisins.
Árni Gunnarsson, formaður
stjórnar Ríkisspítalanna, segir
framtíð Kópavogshælis hafa verið
rædda óformlega í stjórninni. „Nú
eru málefni þess til athugunar í
fjármálanefnd Ríkisspítalanna.
Þegar þeirri athugun lýkur getum
við hafið formlegar viðræður við
heilbrigðisráðuneytið um framtíð
Kópávogshælis." Málefni Kópa-
vogshælis eru nú til skoðunar í
heilbrigðisráðuneytinu, að sögn
Þorkels Helgasonar, aðstoðar-
manns heilbrigðisráðherra.
Davíð Á. Gunnarsson, forstjóri
Ríkisspítala, segir stjórnarnefnd
spítalanna hafa urp árabil verið
þeirrar skoðunar að þeir vistmenn
sein geti eigi að fara í sambýli. Það
hafi hins vegar gengið hægt að
útvega þeim pláss í sambýli þar sem
þjóðfélagið hafi byggt sambýlin
C 11
——ftr
upp hægar en ráð var fyrir gert.
Kópavogshæli eigi áfram að heyra
undir heilbrigðisþjónustuna og að
þar verði í framtíðinni vistaðir end-
urhæfingarsjúklingar, fatlaðir, sem
og aðrir.
Breyttur rekstur?
Meðal þess, sem rætt hefur ver-
ið, er að breyta starfsemi Kópa-
vogshælis. Árni Gunnarsson segir
framtíð Kópavogshælis byggjast
að stórum hluta á því að samkomu-
lag takist milli félagsmálaráðu-
neytis og heilbrigðisráðuneytis um
það að félagsmálaráðuneytið geti
búið hluta vistmanna á Kópavogs-
hæli samastað í sambýlum. „Það
er okkar skoðun að um helmingur
vistmanna á Kópavogshæli ætti vel
heima í sambýlum þar sem ég hygg
að þeír gætu lifað ríkara lífi. Sam-
býlin eru vissulega dýr kostur en
engu að síður góður kostur. Ég tel
nauðsynlegt að fækka sjúklingum
á Kópavogshæli og eru hugmyndir
uppi um að koma fyrir í hluta hús-
næðisins endurhæfingardeildum,
annars vegar fyrir krabbameins-
sjúklinga og hins vegar fyrir heila-
skaddaða. Eg er nú svo bjartsýnn
að ég hef látið mig dreyma um það
að hægt sé að samhæfa dvöl endur-
hæfingarsjúklinga og vistmanna. Á
Kópavogshæli er nú þegar þjálfað
starfsfólk, húsnæði, aðstaða til
endurhæfíngar og möguleiki á því
að færa út kvíarnar."
Pétur J. Jónasson segist ekki
fylgjandi því að hælið verði lagt
niður í núverandi mynd, telur að
þeim, sem mest séu fatlaðir, sé
ekki betur borgið annars staðar.
Hulda Harðardóttir, yfírþroska-
þjálfi, segir meirihluta vistmanna
eiga fullt erindi í sambýli. Hún
segir ýmislegt mæla með því að
stefnt verði að því að leggja hælið
niður í núverandi mynd. „Hvers
vegna þarf til dæmis sérstakt
sjúkrahús fyrir fatlaða? Þeir eiga
að geta nýtt sömu þjónustu og við
hin. Hugsanlega mætti stofna sér-
deild við almennt sjúkrahús fyrir
fötluðu sjúklingana, svo og þá fáu
einstaklinga sem eru svo atferlis-
truflaðir að þjóðfélagið er enn sem
komið er ekki reiðubúið að taka
við þeim. Slíkar deildir gætu t.d.
verið hér á hælinu þar sem aðstað-
an er fyrir hendi,“ segir Hulda.
Hún segir allar þessar hugmynd-
ir á umræðustigi og að fara verði
varlega í sakirnar, þar sem málefni
fatlaðra séu ákaflega viðkvæm og
vandmeðfarin. „Til dæmis hefur
hluti vistfólksins búið á hælinu í
áratugi, sumir eru komnir yfír sex-
tugt. Okkur fínnst ekki rétt að
leggja áherslu á að það fólk flytji
burt, þó að það sé alls engir sjúk-
lingar, það getur reynst erfítt fyrir
elsta fólkið að skipta um umhverfí."
Nefnd um framtíðarskipan
Kópavogshælis
Bragi Guðbrandsson segir að
miðað við stöðu málsins nú sjái
hann aðeins eina lausn á málefnum
Kópavogshælis. „Hún er sú að Al-
þingi eða heilbrigðisráðherra skipi
n#fnd sem kanni mál Kópavogs-
hælis og geri tillögur um framtíðar-
hlutverk og framtíðarskipan þess.“
Eins og áður hefur komið fram,
hefur félagsmálanefnd Alþingis
einnig lagt þetta til. Segist Bragi
hafa þá trú að breytingar verði
ekki á Kópavogshæli nema fullt
samkomulag náist um þær. „Það
kallar á náið samstarf heilbrigðis-
yfirvalda og félagsmálayfírvalda.
Til að breytingar verði tel ég að
menn verði að sjá fyrir sér ein-
hveija aðra nýtingu á þeirri aðstöðu
og mannvirkjum sem eru á hælinu;
að sjá hagkvæmnina í að breyta
Kópavogshæli. Nú eru miklir fjár-
munir settir í uppbyggingu á end-
urhæfingarþjónustu, sem gæti ver-
ið á Kópavogshæli með litlum til-
kostnaði, og þá fjármuni, sem við
það spöruðust, mætti nota til að
byggja upp sambýli og kosta önnur
búsetuúrræði fyrir íbúa hælisins.
Það er sú lausn sem ég tel vera
affarasælasta."