Morgunblaðið - 23.06.1992, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 23. JÚNÍ 1992
Er fæðingarheim-
ilið á elleftu stundu?
eftirHuldu
Jensdóttur
Margir hafa tekið sér fyrir hend-
ur að skrifa um málefni Fæðingar-
heimilis Reykjavíkur (FHR) og er
það vel, þótt árangurinn af þeim
skrifum láti 'enn á sér standa. Það
er e.t.v. að bera í bakkafullan læk-
inn að bæta við einni grein til við-
bótar, en mér rennur blóðið til
skyldunnar og stundaglasið að
renna út, þar eð Fæðingarheimilinu
verður lokað vegna sumarleyfa 27.
júní nk. og margir uggandi, að þær
dyr sem þá lokast opnist ekki aftur.
Á sama tíma og nágrannalönd
okkar, - og reyndar allir aðrir sem
veita fyrsta flokks fæðingarþjón-
ustu - eru að keppast við að koma
upp stofnun á borð við FHR, vegna
þeirra margsönnuðu staðreynda
þegar á heildina er litið, að vera
bæði öruggur og ódýrari kostur,
þá eru forráðamenn heilbrigðismála
á íslandi að keppast við að leggja
sitt fæðingarheimili niður.
Menn tala um spamað í einu
orðinu en í hinu orðinu er talað um
allskonar uppákomur svo sem að
byggja nýja slysadeild til að rétta
hlut Ríkisspítala gagnvart Borgar-
spítala. Það er talað um að byggja
eða breyta húsnæði kvennadeildar
Landspítalans svo hægt sé að flytja
rekstur FHR þangað á sama tíma
og FHR stendur fullbúið hinumegin
götunnar og nýverið búið að leggja
þar í 11 milljónir til viðhalds og í
húsbúnað. Peningum á glæ kastað,
ef fer sem horfir.
Það vita allir sem til málanna
þekkja að ekkert húsnæði er til á
kvennadeild LSP til að taka við
starfsemi FHR og því síður „að
þjónustusérstaða FHR sé tryggð
því búið sé að koma upp nákvæm-
lega sömu aðstöðu við kvennadeild
LSp,“ eins og ráðherra heilbrigðis-
mála fullyrti i útvarpsviðtali 4. apríl
sl.
Ef svo færi að menn létu breyta
eða byggja nýtt húsnæði, þá mundi
það að sjálfsögðu kosta mikla pen-
inga. Ekki aðeins tugi milljóna,
heldur hundruði milljóna og að auki
taka mjög langan tíma, sem væri
þá í framtíð en ekki lausn nútíðar.
Hver er þá tilgangurinn með þessu
ofurkappi að leggja FHR niður?
Ekki er það sparnaður - ekki betri
fæðingarhjálp, hvað er það þá?
Ódýrasta og besta lausnin fyrir
92
Verð frá: 1.184.000,-
Greiðslukjör við allra hæfi
Til sýnis núna að Vatnagörðum 24
virka daga kl. 9:00 - 18:00
Nánari upplýsingar í síma 68 99 00
[0 1
HONDA
þjóðarbúið og fyrir góða fæðingar-
hjálp á íslandi er sú að búa vel að
FHR, auka aðsókn að því með ráð-
um og dáð, og fjölga rúmum hið
fyrsta.
Það er ekki að undra þótt spurt
sé, hvað valdi þessum síendurteknu
lokunarhugleiðingum um FHR. Því
er fljótsvarað. Konur hafa ekki nýtt
sér þjónustu þess nægilega í seinni
tíð, rekstrareiningin smá og ekki
hagstæð. - Og enn er spurt - hvers
vegna? Því er einnig fljótsvarað.
Þegar kvennadeild Landspítalans
opnaði í nýjum húsakynnum fyrir
nokkrum árum, vel búin í hvívetna,
hófst slíkur öryggis-hræðsluáróður,
sem varla á sér hliðstæðu. Leynt
og ljóst var því komið inn hjá kon-
um að engin kona væri örugg nema
hún fæddi á háskólasjúkrahúsi með
skurðstofu í viðbragðsstöðu hinu-
megin við vegginn. Það var ekki
aðeins hættulegt fyrir konur á
landsbyggðinni að fæða heima hjá
sér, heldur var það og afar hættu-
legt fyrir konur að fæða á Fæðing-
arheimilinu, sem þó hafði sannað
ágæti sitt í tvo áratugi með glæsi-
tölum og glæstri afkomu.
Svo sem oft gerist í litlu og fá-
mennu samfélagi fór áróðurinn eins
og eldur í sinu. Sumar konur urðu
hræddar, þorði ekki að taka áhætt-
una, enda eðlileg viðbrögð þess, sem
ekki veit betur. - Fram að þessum
tíma höfðu fæðst um og yfir eitt
þúsund börn á ári í FHR við góðan
orðstír og öryggi eins og best verð-
ur á kosið. Þessu til viðbótar var
heimilinu lokað í 6-8 vikur í spam-
aðarskyni vegna sumarleyfa sem
að sjálfsögðu fækkaði fæðingum á
ársgrundvelli enn frekar, allt niður
í tæplega 400 á ári. Þeir sem störf-
uðu við FHR vissu að sjálfsögðu
hvar skórinn kreppti, enda staðfest
nær daglega af konum sem lentu
í hræðsluáróðrinum. Engu að síður
voru allir sannfærðir um að áróðrin-
um mundi linna og FHR aftur.sjá
sinn fífíl fagran og vinnufrið. Marg-
ir héldu að sú stund væri að renna
upp. Stjómvöld höfðu gefið fögur
fyrirheit, ellefu milljónum varið til
endurbóta á húsi og húsbúnaði eins
og áður sagði. Engin sumarlokum
sl. ár, sem að sjálfsögðu hafði áhrif
á fæðingarfjöldann og hræðslukór-
inn virtist vera að lognast útaf. Þá
kom eitt reiðarslagið enn eins og
þruma úr heiðskíru lofti.
Kvennalistablaðið Vera, birti ný-
verið viðtal við Þorkel Helgason
aðstoðarmann heilbrigðisráðherra.
Þar segir orðrétt: „Þeir hjá skrif-
stofu Ríkisspítala sögðu okkur að
þeir gætu sparað ríkinu 30 milljón-
ir á ári með því að taka við rekstri
Fæðingarheimilis frá Borgarspítala
og sameina vaktir og annað, svo
við sögðum bara takk.“ (Tilvitnun
lýkur.)
Aðspurðir segja forráðamenn
Borgarspítala að þessu tilboði hefði
verið tekið á þeim forsendum einum
að starfsemin yrði í óbreyttri mynd,
byggð á sömu hugmyndafræði og
verið hefur á heimilinu frá upphafi,
það hafði borgarráð samþykkt á
sínum tíma, annað ekki.
1. apríl sl. skrifar starfsfólk FHR
undir starfssaming við Ríkisspítala
á þeim forsendum að starfsemi
heimilisins haldi áfram óbreytt þótt
annar rekstraraðili taki við. Næsta
dag, 2. apríl, hringir vakthafandi
læknir kvennadeildar LSP og til-
kynnir vakthafandi ljósmæðrum
FHR, að hann sé á vakt, en komi
ekki yfir götuna. Framvegis skuli
öllum fæðandi konum beint yfír á
kvennadeild LSP! í aprílmánuði eru
9 konur fluttar yfir götuna frá
kvennadeild til sængurlegu á FHR.
Við sem ekki skiljum þessar að-
farir hljótum að spyrja: Eru ekki
Hulda Jensdóttir
„Eru ekki forsendurnar
fyrir yfirtöku ríkisins á
Fæðing-arheimilinu
brostnar?“
forsendumar fyrir yfirtöku ríkisins
á Fæðingarheimilinu brostnar?
Ekkert hefur staðist af því sem
lofað var og hver er sparnaðurinn?
Starfsfólk FHR er að sjálfsögðu á
launum sem og einnig þeir, sem
gengu út við breytingarnar. Það
gefur einnig augaleið að ekki er
hægt að bæta tæpum 500 fæðing-
um á lækna og annað starfsfólk
kvennadeildar á ársgrundvelli nema
til þurfi að kalla aukavaktir sem
kosta mikla peninga. Að auki kallar
þetta á útskrift sængurkvenna fyrr
en ella, - margar konur vilja og
geta farið heim snemma, aðrar geta
og vilja það ekki. Auk þess sem
slíkur ráðstafanir kalla á margþætt
vandamál sem kosta einstaklinginn
oft og tíðum mikinn vanda og sam-
félagið peningafúlgur, þegar til
lengri tíma er litið.
Sjálfstæðismenn í borgarstjórn
með hjálp Alþýðuflokks á sínum
tíma hafa ávallt staðið vörð um
Fæðingarheimilið og hagsmuni
þess. Það er e.t.v ekki að undra
þótt þeir nú vegna yfirþyrmandi
þrýstings og sparnaðaraðgerða láti
undan á þeim forsendum að rekstr-
arforminu verði ekki breytt. Hins-
vegar er ég sannfærð um að eftir
þær margendurteknu yfirlýsingar
nú um lokun heimilisins muni konur
átta sig á að ekki gengur lengur
að láta áróður stjóma afstöðu sinni
og missa þar með spón úr aski til
sjálfstæðis og sjálfsagðra valrétt-
inda. Sú hugmynd að tryggingar
borgi konum fæðingarpeninga svo
þær geti valið, er spor til fortíðar,
ekki til framtíðar. Við sem störfuð-
um við heimafæðingar hér áður
fyrr, vitum til hvers það leiðir og
ráðum því eindregið frá þeirri hug-
mynd.
Margir hafa skrifað um öryggi í
fæðingum. ÖIl rök sem dregin hafa
verið fram benda til þess, að stofn-
anir sem FHR séu einn öruggasti
kostur sem þekkist. Sjálf skrifaði
ég grein um þá hlið málsins fyrir
3 árum þegar sami vandi steðjaði
að heimilinu og vitnaði í rannsóknir
og skýrslur þar um, gerðar á vegum
WHO. Vitnaði einnig í hið virta
enska læknablað The Lancet um
rannsóknir sem gerðar höfðu verið
á þúsundum kvenna og benti að
auki á fræðirit 15 virtra sérfræð-
inga um málið. Til að lengja ekki
mál mitt nú ætla ég ekki að endur-
taka neitt af því en leyfi mér að
vitna í tvo íslenska lækna sem hafa
fundið þörf hjá sér til að benda á
þessa hlið málsins nú á þessum síð-
ustu og verstu tímum fyrir eðlilega
fæðingarhjálp á íslandi.
Landlæknir hr. Ólafur Ólafsson
skrifar í Morgunblaðið nýverið, -
og segir orðrétt um sparnað og
öryggi: „Af faglegum ástæðum
virðist ekki þörf á að leggja Fæðing-
arheimili Reykjavíkur niður,“ og
áfram: „Læknar Fæðingarheimilis-
ins eru vart í verri aðstöðu til að
bregðast rétt við en læknar úti á
landi, en á Fæðingarheimilinu
starfa eingöngu sérfræðingar í fæð-
ingarhjálp. Af dæmum frá erlend-
um þjóðum má ætla að kostnaður
við fæðingarhjálp aukist eftir því
sem fleiri konur fæða á sérdeildum"
... „faglega og kostnaðarlega ætti
því að vera hagstætt að halda Fæð-
ingarheimilinu opnu sem lengst.“
(Tilvitnun lýkur.)
30. maí sl. skrifar Ingólfur
Sveinsson læknir: „Nútíma mæðra-
eftirlit greinir áhættuþætti fyrir-
fram, sem gefur áreiðanlegar vís-
bendingar um hvort vænta megi
eðlilegrar fæðingar. Öryggi á Fæð-
ingarheimili Reykjavíkur er þess-
vegna með því besta sem fáanlegt
er. Markmið heimilisins er að sinna
eðlilegum fæðingum með áherslu á
að fæðing er ekki sjúkdómur. Lang-
flestar fæðingar eru heilbrigðar og
eðlilegar." (Tilvitnun lýkur.)
Hverskonar stofnun er svo þetta
sem stöðugt er verið að loka og
ekki loka? Fyrir þá sem nenna að
fylgja mér eftir örlítið lengur vil ég
upplýsa. Þessi stofnun er hús í
húsasamstæðu á homi Eiríksgötu
og Þorfinnsgötu í Reykjavík. Hús
sem lætur lítið yfír sér. Hús sem
stórhuga konur sáu í gimsteina -
orð að sönnu - því þar höfðu börn
fæðst og dvalið og áttu eftir að
fæðast í tugþúsunda tali. Dýrmæt
stofnun, eitt af mörgum minnis-
merkjum um stórhug íslenskra
kvenna. Það voru konur, sem komu
því til vegar að Fæðingarheimili
Reykjavíkur varð til, eftir að heil-
brigðisyfirvöld neituðu Landspítal-
anum um viðbyggingu við sína fæð-
ingardeild á þeim forsendum, að
þar ættu ekki að fara fram blátt
áfram fæðingar heldur aðeins vand-
amálafæðingar, samkvæmt mati
sérfræðinga þess tíma.
Fæðingarheimilið opnaði síðan
dyr sínar fyrir fæðandi konur 18.
ágúst 1960. 4. október sama ár var
heimilið vígt með pomp og pragt
og fyrirfólki boðið til veislu. Allir
mættu í krásirnar nema yfirlæknir
og yfirljósmóðir fæðingardeildar
Landspítalans. Þessar annars
ágætu og elskulegu manneskjur
stigu aldrei fæti sínum inn fyrir dyr
þess. Áður en allt þetta gerðist
hafði mikil starfsemi átt sér stað í
þessu merkilega húsi. Upphaflega
var það byggt sem fæðingarheimili
af stórhuga konu fyrir eigin dugnað
og framsýni. Konu sem var á undan
sinni samtíð, samtíð sem þá eins
og nú kunni ekki alltaf að meta
stórmenni sín. Helga Níelsdóttir
ljósmóðir á sinn bautastein í þessu
húsi og í tóminu sem við ekki vitum
hvar endar, lifir sú minning sterk.
Fæðingarheimili Reykjavíkur
hefur nú starfað í tæp 32 ár, síð-
ustu 10 árin hefur gengið á ýmsu.
í tuttugu ár starfaði það með mik-
illi reisn og að mestu í friði. Á þeim
tíma tókst heimilinu að innleiða
nýja siði í fæðingarhjálp og umönn-
un sængurkvenna á Islandi og sam-
eina fjölskylduna um þennan stóra
lífsviðburð sem fæðingin er. Konur
fengu að ala börn sín eins og þær
sjálfar óskuðu eftir, ef um það voru
mótaðar skoðanir og hægt var að
koma því við. Þær fengu að hafa
maka sinn eða einhvern ástvin hjá
sér í fæðingunni og fengu barn sitt
strax í fangið eftir fæðinguna ef
allt var með felldu. Feður voru upp-
örvaðir til að vera viðstaddir fæð-
ingu barna sinna og börn sem fyrir
voru að koma í heimsókn til mæðra
sinna. Mæður fengu að hafa börn
sína hjá sér eins oft og lengi og
þær vildu og uppörvaðar til þess
að kynnast þannig barni sínu í vöku
og svefni að nóttu sem degi, að því
tilskildu að þær fengju nægja hvíld,
m.a.s væfu vel síðustu nótt sængur-
legunnar og ekki ónáðaðar að
óþörfu síðasta morguninn. Feður
fengu að baða böm sín ef þeir vildu
og að sjálfsögðu böðuðu mæðurnar
bömin sín eftir að þær höfðu hvílst
nægilega og hægt var að koma því
við. í augum margra var þetta allt
hið mesta glapræði. Það var beinlín-
is hættulegt, ekki vísindalegt, smit-
hætta, ekki faglegt, heimskulegt
m.m. En við sem störfuðum við
FHR höfðum þá bjargföstu trú að
allt þetta skipti afar miklu máli
fyrir líðandi stund og komandi tíma
fyrir alla þá, sem hlut áttu að máli
og létum því ekki hugfallast þó
kaldir vindar blésu frá þeim sem
töldu sig vita betur. Ávallt var mik-
il áhersla lögð á brjóstagjöfina og
að því kom að við brutum enn blað,
boð og bönn og lögðum bamið á
bijóst strax eftir fæðinguna, þegar
allt var með felldu. Og svo fór að
einnig þetta olli miklu fjaðrafoki
um langan tíma. Fræðslustarfsemi
var viðhöfð í ríkum mæli fyrir
sængurkonur, sem ekki var til siðs
á þeim tíma. Fræðslan fór fram í
fyrirlestum, myndasýningum og
sýnikennslu, auk þess var kennd
leikfími og slökun daglega. Þess
má og geta að fjölmenn foreldra-
námskeið voru haldin allt frá byij-
un. Oft vom mæðurnar um og yfir
70-80 talsins samtímis, skipt í
smærri hópa.
Á þessum námskeiðum var kennd
leikfimi, öndun, slökun og að sjálf-
sögðu fræðsla um fæðinguna, sem
fór fram í fyrirlestrum ásamt með
kvikmyndum og litskyggnum.
Um pabbana var vel hugsað.
Þótt ekki væri vítt til veggja né
hátt til lofts, fór vel um alla, ekk-
ert vantaði. Pabbarnir fengu sína
bið- og setustofu til einkaafnota og
svefnherbergi við hliðina. Síðar
bættist við aðstaða, sem gjarnan
var kölluð „svíta“, þar sem foreldr-
arnir gátu dvalið, verið saman, hlut-
að á hljómlist, skoðað fræðslumynd-
ir eða bara verið til og notið þess.
Á fæðingarstofum var hægt að
hlusta á fræðslubönd, leiðbeiningar,
slökun og tónlist að eigin vali. Legu-
stofurnar voru ekki stórar en heim-
ilislegar og þess gætt að húsbúnað-
ur væri í samræmi við það. Sjúkra-
rúm áttu að sjálfsögðu ekki heima
þar. FHR tók strax þá afstöðu að
ljósmæður festust ekki í einhæfum
störfum. Þær sinntu fæðingum og
sængurlegu jöfnum höndum, svo
samband ljósu og móður rofnaði
sem allra minnst. Að auki var reynt
um tíma að koma mæðraeftirlitinu
inn í starfsferlið. Hér er aðeins brot
af sögu, sem hefur skipt sköpum
fyrir fæðingarhjálp á Islandi og
fyrir íslenskt samfélag. Saga sem
hefur markað spor. Margir í ná-
grannalöndum okkar gerðu sér
grein fyrir sérstöðu heimilisins og
sóttu hingað fyrirmyndir og uppörv-
un.
Það sögubrot sem hér hefur ver-
ið fest á blað ættu flestir fullorðnir
frá árinu 1960 til dagsins í dag að
þekkja, en ekki úr vegi að rifja upp
vegna þeirra erfíðu tíma sem þessi
sjálfsögðu grundvallaratriði í eðli-
legri fæðingarhjálp eiga nú við að
etja á íslandi vegna flathyggjunnar,
sem krefst þess að allir séu eins
og hugsi eins. Allt sé staðlað í troðn-
um slóðum sem hefur þó ekkert
með sparnað að gera né hagræð-
ingu heldur glundroða skammsýn-
innar. Fyrr og síðar hafa þeir sem
starfað hafa við Fæðingarheimili
Reykjavíkur borið gæfu til að sjá
mikilvægi þeirra sjálfsögðu mann-
réttinda að konur og karlar fái að
vera þau sjálf á mikilvægustu og
um leið fyrir flesta stærstu og dýr-
mætustu stund lífs síns.
Um langan tíma fram til dagsins