Morgunblaðið - 14.03.1993, Blaðsíða 14

14 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14. MARZ 1993
FORSETI UMBÓTASTEFNUNNAR BERST HARÐRI BARÁTTU
GEGN AFTURHALDSÖFLUM SOVÉSKA KERFISINS
Rússneska fulltnuaþingið /Qi A Fulltrúaþingið var kosið vorið 1990 og eiga þar r ^ J f sæti 1.040 þingmenn. Þingið kemur saman tvísvar r s&y?' ty á ári og er æðsta löggjafarsamkunda Rússlands. á|| 86% þeirra sem sitja á fulltrúaþinginu áttu aðild að gamla kommúnistaflokknum. Fæstir þeirra myndu '«jjT ||m Ú m ná endurkosningu yrði kosið nú BonsMlsin ŒLwwbv
Fulltrúaþingið samanstendur af þremur megin blokkum sem síðan skiptast upp í 16 fylkingar sem 830 þingmenn eiga aðild að. Einungis minnsta blokkin styður Jeltsín.
■Jk L
Þjóðfreslsisfylkingin 350 gamlir kommúnistar og herskáir þjóðernis- sinnar úr fimm fylkingum. Eru í afdráttarlausri andstöðu við Jeltsín. ▼ Borgarasambandið 357 þingmenn úr sjö fylk- ingum. Alexander Rutskoj varaforseti er meðal þeirra sem aðild eiga að Borgarasambandinu. Lýðræðislegur kostur 109 þingmenn úr þremur fylkingum. Hér er að finna ötulustu stuðningsmenn Jeltsíns.

eftir Steingrím Sigurgeirsson
ÞEGAR Borís Jeltsín Rússlands-
forseti strunsaði út úr rússneska
fulltrúaþinginu síðdegis á föstu-
dag benti flest til að timi mála-
miðlananna væri liðinn. Þingið,
sem setið hefur á fundi síðan á
miðvikudag, hafði þá hafnað því
samkomulagi um valdaskiptingu
forsetaembættisins og þingsins
sem náðist eftir harðar deilur í
desembermánuði. Á fimmtudag
var tillögu Jeltsíns um að haldin
yrði þjóðaratkvæðagreiðsla
hafnað. Jeltsín hefur boðað að
hann muni samt sem áður halda
þjóðaratkvæðagreiðsluna og
gefíð í skyn að hann muni grípa
til „ýmissa aðgerða" nái hann
ekki sínu fram. „Jeltsín yfirgaf
fulltrúaþingið vegna þess að
hann gerir sér grein fyrir því
að hann á einungis einn banda-
mann eftir sem hann getur rætt
við, nefnilega þjóðina," sagði
Vyacheslav Kostíkov, talsmaður
hans.
lestir telja þó að val-
kostum forsetans
fari ört fækkandi.
Herinn hefur lýst því
yfir að hann muni
ekki taka afstöðu í
deilunni og án hans
getur Jeltsín lítið
aðhafst. Stuðnings-
menn Jeltsíns hafa
þó ítrekað gefið í
skyn að heraflinn
muni styðja foretann
skerist í odda milli hans og þings-
ins. Þó svo að Jeltsín gefí út tilskip-
un sem svipti þingið völdum getur
hann ekki komið í veg fyrir að þing-
menn komi áfram saman. Ef hann
heldur baráttunni til streitu er
hætta á því að hann muni daga
uppi líkt og Gorbatsjov fyrrum Sov-
étleiðtogi en síðustu mánuði sína i
embætti gerði hann fátt annað
marktækt en að fara í opinberar
heimsóknir til útlanda og flytja
sjónvarpsávörp sem enginn tók
mark á.
Deilt um völd en ekki persónur
Þó að valdabaráttan f Rússlandi
virðist oft snúast um tvo menn,
Jeltsín og Rúslan Khasbúlatov þing-
forseta, ristir hún í raun mun dýpra.
Það er verið að takast á um hver
eigfi að fara með völdin í Rússlandi
eftir að Sovétríkin hrundu.
Á Vesturlöndum byggist stjóm-
kerfið á þrískiptingu ríkisvaldsins í
löggjafar-, framkvæmda- og dóms-
vald. Allt frá því að kommúnistar
tóku völdin í Rússlandi árið 1917
hefur hins vegar einn aðili farið
með öll völd þar í landi, nefnilega
kommúnistaflokkurinn.
Raunveruleg valdaskipting er
enn ekki til staðar í Rússlandi þrátt
fyrir að Sovétríkin heyri nú sögunni
til. Barátta Jeltsíns snýst um það
að draga skýrari línur milli fram-
kvæmdavaldsins (forsetans) og lög-
gjafarvaldsins (fulltrúaþingsins) og
vill hann að haldin verði þjóðarat-
kvæðágreiðsla um málið. Þingmenn
á fulltrúaþinginu, sem sækja umboð
sitt til gamla sovétkerfísins en ekki
fólksins líkt og Jeltsín, vilja hins
vegar halda völdum þingsins sem
mestum og helst auka þau. Nú þeg-
ar teygir fulltrúaþingið anga sína
inn á mörg svið sem á Vesturlönd-
um eru talin heyra alfarið undir
framkvæmda- eða dómsvaldið.
Þannig er seðlabanki Rússlands ein-
göngu ábyrgur gagnvart þinginu.
Eflist við andstöðu
Jeltsín virðist hafa beðið ósigur
í þessari deilu við þingið. Það væri
þó óvarlegt að afskrifa hann með
öllu. Allur stjórnmálaferill hans ein-
kennist af því að hann eflist til
muna einmitt þegar menn eiga síst
von á því. Jeltsín hóf feril sinn í
kommúnistaflokknum í borginni
Sverdlovsk. Hann var talinn standa
sig með eindæmum vel og að frum-
kvæði Gorbatsjovs kom hann til
starfa í Moskvu árið 1985. Þar
náði hann mjög skjótum frama og
var innan tíðar kominn í miðstjórn
Kommúnistaflokksins, sem var
valdamesta stofnun Sovétríkjanna
fyrrverandi. Hann þótti hins vegar
erfiður í samstarfí og eignaðist
marga óvini vegna krafna sinna um
að umbótum yrði hraðað. Árið 1988
var hann sviptur öllum völdum og
Gorbatsjov auðmýkti hann opinber-
lega.
I marsmánuði árið 1989, þegar
„fijálsar" kosningar voru í fyrsta
skipti haldnar í Sovétríkjunum náði
Jeltsín kjöri. Fékk hann hvorki
meira né minna en 89% atkvæða í
Moskvu. Hann var skipaður forseti
þingsins og í júlí 1990 sagði hann
endanlega skilið við kommúnista-
flokkinn, sem aflaði honum enn
meiri vinsælda meðal almennings.
Þegar fyrstu forsetakosningar
Rússlands voru haldnar í júní 1991
-Juauð Jeltsín sig fram og var kjörinn
með 57% atkvæða. Þegar harðlínu-
menn úr gamla kommúnistaflokkn-
um gerðu valdaránstilraun i ágúst
það ár var það Jeltsín sem leiddi
baráttuna gegn þeim, og steytti
hnefa standandi uppi á skriðdreka
fyrir utan Kreml. Valdaránið mis-
tókst og fljótlega var ljóst að það
var Jeltsín en ekki Gorbatsjov, sem
nú fór með völd í landinu. Þegar
Sovétríkin leystust endanlega upp
stóð Jeltsín eftir sem valdamesti
leiðtoginn innan Samveldis sjálf-
stæðra ríkja. Baráttunni við gamla
sovétkerfíð er hins vegar langt frá
því að vera lokið, eins og glögglega
mátti sjá nú í vikunni.
Margir stjórnmálaskýrendur eru
þeirrar skoðunar að alvarlegustu
mistök Jeltsíns hafí verið að stofna
ekki stjómmálaflokk utan um sjálf-
an sig og skoðanir meðan hann
hafði til þess tækifæri og boða síð-
an til kosninga. Nú situr hann í
staðinn uppi með „sovéskt" full-
trúaþing en 86% þeirra sem þar
sitja eiga rætur sínar að rekja til
kommúnistaflokksins. Þá er hann
einnig talinn hafa gert alvarleg
mistök með því að haga málum
þannig að deilan virðist vera orðin
að baráttu milli hans og þingforset-
ans, Khasbúlatovs. Þar með er hann
búinn að stuðla að því að margir
líta svo á að Khasbúlatov standi
jafnfætis honum.
Valdagráðugur henti-
stefnumaður?
Khasbúlatov er fremur undarleg
fígúra sem virðist ekki styðjast við
neina tiltekna hugmyndafræði.
Hann segist sjálfur hafa tekið sæti
á þingi til að koma í veg fyrir að
Rússland yrði að einræðisríki.
Stuðningsmenn Jeltsíns bera hann
hins vegar saman við Jósef Stalín,
og segja hann valdagráðugan og
ósvífinn hentistefnumann.
Það er ákveðin kaldhæðni fólgin
í því að það var Jeltsín sem kom
Khasbúlatov til valda og áhrifa.
Khasbúlatov var kosinn á þing
Rússlands sem fulltrúi sjálfstjórnar-
svæðisins Tsjetsjeníu árið 1990 en
áður hafði hann starfað sem pró-
fessor við Plekhanov-háskólann í
Moskvu. Jeltsín tók hann upp á sína
arma og gerði hann að sínum nán-
asta liðsmanni í baráttunni fyrir
hraðari umbótum. Hann stóð einnig
við hlið Jeltsíns í valdaráninu árið
1991. Sambandið milli þeirra hefur
síðan sífellt farið versnandi og í
fyrra var Khasbúlatov farinn að
gagnrýna stjóm Jeltsíns fullum
hálsi.
Deilurnar mögnuðust eftir því
sem leið á árið og í október krafð-
ist Jeltsín þess að fímm þúsund
manna varðlið, sem Khasbúlatov
hafði sett á laggimar til að „veija
þinghúsið" yrði leyst upp. Það var
ekki gert og er varðliðið enn til
staðar og heyrir undir stjórn þings-
ins. Þá hélt Jeltsín sjónvarpsávarp
í desember í fyrra þar sem hann
sagði þingmenn vera mislukkaða
stjórnmálamenn með „sjúklegan
metnað" sem stæðu í vegi fyrir
efnahagslegum umbótum. Þingið
neitaði þá að staðfesta Jegor Gajd-
ar, starfandi forsætisráðherra, í
embætti, og neyddi Jeltsín til að
skipa í staðinn Viktor Tjernomyrd-
ín, sem ekki hefur verið talinn til
umbótasinna. í kjölfarið náðist
málamiðlun milli þingsins og forset-
ans um valdaskiptingu sem nú hef-
ur. verið rofin.
Khasbúlatov hefur af mikilli
natni byggt upp þá ímynd að hann
sé rólyndur, píputottandi mennta-
maður, sem hafí Iitla reynslu af
klækjabrögðum hins óvægna heims
stjómmálanna. Brestir komu í þá
ímynd er hann, froðufellandi af
reiði, flutti tilfínningaþmngna ræðu
gegn Jeltsín á þinginu á fimmtudag
og sagði m.a. að „djöfullinn" hefði
leitt þingmenn á villigötur. Einn
fyrrum aðstoðarmaður þingforset-
ans hefur sagt að hann stjórnist
af „kákasískri hefnigirni“. Tsjetsj-
enar eru frægir fyrir að sækjast
eftir blóðhefndum og hin alræmda
rússneska mafía, sem nú er farin
að teygja ánga sína út um víða
veröld, er einmitt uppmnnin í
Tsjetsjeníu.
Þegar Khasbúlatov lýsir stefnu
sinni styðst hann oftast við klisjur
og einfaldanir á borð við þær að
hið engilsaxneska markaðskerfí
henti ekki Rússlandi en það geri
aftur á móti hið „félagslega“ mark-
aðskerfi Þýskalands. Hann hefur
ekki tekið ákveðna afstöðu í utan-
ríkismálum. Vinsældir sínar hefur
hann öðlast með því að stjóma þing-
inu með jámhendi og slá um sig
með slagorðum. Slúðursögur um
einkalíf hans hafa ef eitthvað er
orðið honum til framdráttur. Virð-
ing hans jókst þannig til muna í
karlaveldinu sem stjórnar Rússlandi
er ung stúlka, fyrmm nemandi
hans, sagði hann hafa dregið sig á
tálar í bókasafni sínu.
Þrátt fyrir það er hins vegar
mjög ólíklegt að Khasbúlatov taki
við í Rússlandi hrökklist Jeltsín frá
völdum. Allur ferill hans einkennist
af hentistefnu og nýtur hann því
ekki óskoraðs trausts meðal harð-
línumanna. Þá er það honum einnig
fjötur um fót að vera Tsjetsjeni, en
það gerir að verkum að nánast úti-
lokað er að hann muni njóta stuðn-
ings þjóðernissinnaðra Rússa við
forsetakjör.