Morgunblaðið - 04.11.1993, Blaðsíða 32

32°
MÖRGUNBLÁÐIÐ FIMMTUDÁGUK 4. NÓVEMBÉK 19'93
Minning
Pétur Þorsteinsson
fyrruni sýslumaður
Fæddur 4. janúar 1921
Dáinn 23. október 1993
Pétur Þorsteinsson var fæddur
hinn 4. janúar 1921 á Óseyri við
Stöðvarfjörð. Foreldrar hans voru
Þorsteinn Þorsteinsson Mýrmann
og frú Guðríður Guttormsdóttir.
Pétur var yngstur sjö barna þeirra
og því eftirlæti systkina sinna og
„lék á lófum“ í frumbernsku. Þau
Þorsteinn og Guðríður bjuggu ekki
við mikil efni, en þau voru fjöl-
menntuð og áttu það sameiginlegt
að hvetja böm sín til náms og
styrktu þau af ráðum og dáð.
Þorsteinn Þorsteinsson Mýrmann
var kominn af þekktum skaftfellsk-
um ættum. Hann missti föður sinn
aðeins tveggja mánaða gamall. Þá
flutti móðir hans til mágs síns, Jóns
Þorsteinssonar, með börnin tvö,
Þorstein og Sigríði, en á þeim var
tíu ára aldursmunur. Þorsteinn
dvaldi á heimili frænda síns til 19
ára aldurs.
Þorsteinn var einn vetur við nám
hjá séra Guttormi Vigfússyni í Stöð.
Þaðan hélt hann í Flensborgarskól-
ann í Hafnarfirði. Einn vetur starf-
aði hann við verslunarstörf í
Reykjavík, fékk borgarabréf og rak
síðan verslun og útgerð á Stöðvar-
fírði. Síðar gerðist hann bóndi að
Óseyri við Stöðvarljörð. Hann
stundaði lengi umboðssölu og hafði
jafnan einhveijar nytjar af sjó.
Hann fékk sér trillubát og hafði þá
stundum aðkomusjómenn þegar
synir hans gátu ekki sinnt útgerð-
inni. Þorsteinn, faðir hans, var Þor-
steinsson og Sigríðar dóttur séra
Jóns Þorsteinssonar á Kálfafells-
stað. Valgerður, móðir Þorsteins,
var dóttir Sigurðar Eiríkssonar og
Valgerðar Þórðardóttur systur
Steins, afa Þórbergs. Hann var því
þremenningur við Þórberg Þórðar-
son og skyldur séra Gunnari Bene-
diktssyni í þriðja og fjórða lið. Hann
taldi einnig til skyldleika í þriðja
og fjórða lið við Þorleif Jónsson
alþingismann í Hólum.
Guðríður, móðir Péturs, var dótt-
ir séra Guttorms Vigfússonar í Stöð
í Stöðvarfirði, en faðir hans var
Vigfús Guttormsson, lengst prestur
undir Ásum í Fellum, sonur Gutt-
orms Pálssonar prófasts í Valla-
nesi. Móðir séra Guttorms í Stöð
var Björg Stefánsdóttir prófasts á
Valþjófsstað, en séra Stefán var
dóttursonur Péturs sýslumanns
Þorsteinssonar á Ketilsstöðum.
Heimilið í Stöð var rómað menning-
arheimili og séra Guttormur gerði
mikið af því að kenna piltum undir
skóla. Börn hans nutu fyrst og
fremst menntunar á heimilinu, en
auk þess naut Guðríður þess að
hafa verið tvö ár selskapsdama og
við nám hjá Helgu Austmann, syst-
ur sinni, sem var mjög vel mennt-
uð, hafði verið á Ytri-Eyjarskóla
og auk þess dvalið tvö ár í Kaup-
mannahöfn við tónlistarnám. Pétur
bjó því að góðu veganesti úr for-
eldrahúsum.
Börn Guðríðar og Þorsteins voru:
Erfidrykkjur
Glæsileg katfi-
hlíiðborð ííillegir
salir og injiig
góð þjónnsta.
lipplýsingar
í síma 2 23 22
FLUGLEIDIR
l. Skúli námsstjóri, fæddur 24.
desember 1906, dáinn 25. janúar
1973. Hann var kvæntur Önnu Sig-
urðardóttur forstöðukonu Kvenna-
sögusafns íslands. 2. Pálína hús-
móðir, fædd 28. janúár 1908. Hún
var gift Guðmundi Björnssyni kenn-
ara á Akranesi. 3. Friðgeir útvegs-
bóndi á Stöðvarfírði, fæddur 15.
febrúar 1910. Hann var kvæntur
Elsu Sveinsdóttur húsmóður frá
Stöðvarfirði. 4. Halldór vélsmíða-
meistari, fæddur 23. júlí 1912, dá-
inn 11. desember 1983. Hann var
kvæntur Rut Guðmundsdóttur frá
Helgavatni. 5. Anna húsmóðir,
fædd 8. apríl 1915. Hún er gift
séra Kristni Hóseassyni fýrrum pró-
fasti í Heydölum. 6. Bjöm, fæddur
22. maí 1916, dáinn 1939. 7. Pétur
var yngstur eins og fyrr segir.
Upp úr 1930 hurfu eldri systkin-
in að heiman uns eftir voru þeir
tveir Björn og Pétur. Þeir störfuðu
að búskapnum og reru einnig á
trillu á sumrin. En nú þurfti að
fara að huga að menntun þeirra.
Faðir þeirra var farinn að heilsu svo
að þeir bræður gátu ekki verið báð-
ir að heiman í senn. Birni fannst
of mikið á Pétur lagt, þá aðeins
sextán ára, að annast búið. Það
varð því að ráði að þeir færu á
Eiðaskóla, og vildi Björn að Pétur
hæfí námið á undan.
Mennirnir álykta en Guð ræður.
Þennan vetur veiktist Björn og
komst ekki til heilsu aftur. Hann
lést tveim árum síðar eða 1939.
Þegar Pétri bárust fréttir af veik-
indum bróður síns tók hann sig upp
um miðjan vetur frá Eiðum. Braust
hann í miklu fárviðri um Skriðdal
yfír Breiðdalsheiði og til Stöðvar-
fjarðar. Raunar var sú för einkenn-
andi fyrir allt lífshlaup hans, enda
var Pétur heljarmenni að burðum
og prýðilega kjarkaður. Pétur
skrapp svo upp í Eiða um vorið og
lauk prófí. Þannig hófst námsferill
hans og varð skólagangan með
svipuðum hætti. Hann las ávallt að
mestu leyti utan skóla.
Pétur tók stúdentspróf frá
Menntaskólanum á Akureyri árið
1943 og lauk embættisprófi í lög-
fræði frá Háskóla íslands 1950.
Hann varð héraðsdómslögmaður
1951. Pétur stundaði málafærslu-
störf í Reykjavík um 13 ára skeið.
Hann varjíennari í nokkur ár, full-
trúi sýslumanns í Suður-Múlasýslu
á sumrum jafnframt kennslu árin
1965 og 1966. Hann var fulltrúi
sýslumannsins í Gullbringu- og
Kjósarsýslu og í Hafnarfirði 1967-
1974. Sýslumaður Dalasýslu var
hann 1974 til 1991. Eftir að hann
lét af sýslumannsembætti fékk
hann leyfí til málflutnings fyrir
Hæstarétti.
Pétur lét félagsmál mjög til sín
taka állt sitt líf. Á yngri árum var
hann einn af forystumönnum í ung-
mennafélagshreyfingunni og átti
m. a. hlut að stofnun Ungmenna-
og íþróttasambands Austurlands
árið 1940. Hann ræktaði mjög
tengslin við heimabyggð sína eftir
að hann fluttist suður og var m.a.
formaður Austfirðingafélagsins í
Reykjavík og mikil driffjöður í þeim
samtökum. Annaðist Pétur bæði
bókaútgáfu og útvarpskvöldvökur
þess félags um árabil. Meðan hann
var í háskólanum tók hann virkan
þátt í stúdentapólitíkinni, sat hann
í stúdentaráði þó ekki væri hann
reglulega við nám í háskólanum
heldur læsi lengst af utanskóla.
Pétur var tvíkvæntur. Fyrri kona
hans var Margrét Steinunn Jóns-
dóttir. Hún lést árið 1947, og áttu
þau eina dóttur barna, Jónu Láru,
skrifstofustjóra hjá Heilsuverndar-
ERFIDRYKKJUR
Verð frá kr. 850-
perlan sími 620200
stöð Reykjavíkur, sem gift er Emil
Guðmundssyni fulltrúa, og eru börn
hennar þijú.
Eftirlifandi kona Péturs er Björg
Ríkarðsdóttir, myndhöggvara,
Jónssonar og Maríu Ólafsdóttur
húsmóður. Þeirra börn eru: Ríkarð-
ur Már rafiðnaðarfræðingur, sem
undanfarið hefur starfað við friðar-
gæslustörf á vegum Alþjóðaráðs
Rauða krossins í Bosníu Hersegóv-
ínu, Þorsteinn lögfræðingur, fulltrúi
sýslumannsins í Keflavík, og Þór-
hildur húsmóðir, í sambúð með Þor-
láki Magnússyni vélaverkfræðingi
og eru börn þeirra þijú.
Auk þess að sinna erilsömum
störfum sýslumanns í Dalasýslu lét
Pétur félagsmál mjög til sín taka
eins og áður sagði. Honum var
mjög annt um framfarir og öll
menningarmál þar í sýslu. Mér er
sérstaklega minnisstætt, að í hvert
sinn sem ég hitti héraðshöfðingjann
Ásgeir í Ásgarði minnti hann mig
ævinlega á, hversu stoltur ég mætti
vera af því að eiga jafn knáan og
dugmikinn foringja að móðurbróður
þar sem sýslumaðurinn í Dalasýslu
var. Pétur var frumkvöðull að bygg-
ingu stjórnsýsluhúss og endurbygg-
ingu sýslumannssetursins. Hann
var sérstakur áhugamaður um
byggingu heilsugæslustöðvar og
húss aldraðra, þannig að aldraðir
íbúar Dalasýslu ættu þess kost að
dvelja þar á verðugu heimili á ævi-
kvöldi. Hann var og í stjóm elli-
heimilisins á Fellsenda. Einnig var
hann í stjórn Byggðasafnsins og
átti frumkvæði að því að safna
gömlum bréfum, ritum og skjölum
sem urðu hornsteinninn að Skjala-
safni Dalasýslu. Pétur lét sér jafn-
framt annt um að styrkja og bæta
atvinnuástand í sýslunni. í því skyni
beitti hann sér sérstaklega fyrir því
að gerðar voru rannsóknir á innan-
verðum Breiðafirði, sérstaklega í
Hvammsfirði, með það fyrir augum
að leita sjávarfangs sem nýta mætti
til vinnslu og atvinnuauka fyrir íbúa
sýslunnar.
Pétur var frumkvöðull þess að
endurvekja „Jörfagleðina", sem nú
er orðin árviss menningar- og
skemmtiatburður þar í sýslu. Fyrir
mörgum ámm sagði mér Ástvaldur
Magnússon, þá formaður Karlakórs
Reykjavíkur, að það hefði verið
merkileg stund þegar sýslumaður
Dalamanna hringdi og bað hann
um að sjá til þess að Karlakór
Reykjavíkur kæmi vestur til þess
að syngja á Jörfagleði. Björg og
Pétur vom höfðingjar heim að
sækja. Þótt þröngt væri í húsakynn-
um í gamla sýslumannshúsinu,
buðu þau öllum kórfélögum heim
til sín. Og til þess að geta nú hellt
upp á þá og aukið söngþoiið, létu
þau gestina ganga í einni röð upp
á loft þar sem áður var skrifstofa
sýslumanns, en þar hafði Björg
búið borð með mungát, og síðan
gengu menn niður í skarti búna
stofu þar sem kórinn fagnaði hús-
ráðendum með listasöng. Þessi saga
er hér sögð vegna þess hversu
dæmigerð hún er fyrir höfðings-
skapinn sem gestir og gangandi
áttu ævinlega að fagna hjá þeim
hjónum.
Pétur var alþýðlegt yfirvald. Að
loknum vinnudegi óku þau hjón
gjarna út í sveit til að hitta sýslung-
ana að máli og höfðu komið á flest-
öll heimili í sýslunni á sýslumanns-
ferli hans.
Pétur unni sögu lands og þjóðar.
Eftir að hann varð sýslumaður
Dalamanna lagði hann sig fram um
og stuðlaði að því að þjóðin kynni
að meta að verðleikum ágæti Sturl-
ungu og Laxdælu. Fróðir menn
segja mér, að fáir hafi verið jafn
vel að sér og hann um sögusvið
þessara íslendingasagna. Til marks
um þetta, og til að kynna sér að
eigin raun fomar vegleiðir og slóð-
ir, ferðaðist Pétur um þær á hest-
um, í bílum og á snjósleðum, ef svo
bar undir.
Árið 1950 keyptu þau hjónin,
Pétur og Björg, jörð úr hinu forna
Miðdalslandi í Mosfellssveit og
nefndu Dalland. Þar byggðu þau
glæsileg hús og bjuggu í mörg ár
með nokkurn fjárbúskap jafnframt
því sem Pétur sinnti lögfræðistörf-
um í Reykjavík. Hann var og áhuga-
maður um hestamennsku. Átti hann
jafnan góða reiðhesta og sinnti
hrossarækt með miklum ágætum
og góðum árangri á síðari æviárum
sínum.
Ég átti ungur því láni að fagna
að fá að dveljast nokkur sumur hjá
þeim hjónum og í hlýrri návist
ömmu minnar, Guðríðar, sem hjá
þeim dvaldi sín efri ár. Sá tími er
mér ógleymanlegur og aldrei að
fullu metinn, enda kynntist ég þar
öðru lífi og viðhorfum en ég átti
að venjast í æsku minni á Akra-
nesi. Að Dallandi komu í heimsókn
margir landsþekktir menn og kon-
ur. Það var forvitnilegt fyrir ungan
pilt að fylgjast með þeim umræðum
sem þá fóru oft fram við arineld á
síðkvöldum.
Ég er þeim hjónum ævinlega
þakklátur fyrir uppeldið. Ekki síður
hitt að eiga þess kost að vera þar
langdvölum með ömmu minni. Þess-
ar stundir líða aldrei úr minni.
Björg bjó bónda sínum og fjöl-
skyldu glæsilegt heimili og var Pétri
hin traustasta stoð í öllum störfum.
Hún tók að erfðum listfengi for-
eldra sinna sem einkenndi jafnan
heimili þeirra miklum menningar-
brag.
Að leiðarlokum geri ég mér enn
betur grein fyrir því en áður, að
Pétur bar í bijósti sér nið aldanna.
Hann var fulltrúi alls þess besta í
íslenskri menningu, höfðingi,
drengur góður, leiftrandi gáfaður
en um leið rammur að afli og af-
burðamaður í öllu sem hann tókst
á við, hvort heldur til hugar eða
handa. Auk heldur að vera óvenju-
legt góðmenni og mannasættir.
Margar helstu mannlýsingar íslend-
ingasagna verða mun trúverðugri
eftir að hafa átt Pétur að fóstra
og síðar einkavini.
Blessuð sé minning hans.
Atli Freyr Guðmundsson.
Ég kynntist Pétri Þorsteinssyni,
fyrrverandi sýslumanni Dala-
manna, fyrst vorið 1938, þegar ég
ásamt honum og Hermanni heitnum
Gunnarssyni, síðar presti á Skútu-
stöðum, þreyttum utanskólapróf
upp í annan bekk Menntaskólans á
Akureyri. Kunnátta okkar í erlend-
um tungum mátti ekki minni vera,
en í landafræði og sögu fengum við
ágætar einkunnir og náðum allir
prófi og urðum allir bekkjarbræður
fimm vetur eða allt til stúdents-
prófs.
Mér þótti stra/ mikið koma til
þessara gjörvulegu og gáfuðu Aust-
fírðinga, sem höfðu brennandi
áhuga á sögu íslands og bókmennt-
um, ekki síst ljóðum. Næsta vetur
kynntumst við betur og bundumst
vináttuböndum, sem aldrei hafa
rofnað eða skuggi fallið á. Yið
brautskráðumst úr Menntaskólan-
um á Akureyri 17. júní 1943 og
fögnuðum hálfrar aldar stúdentsaf-
mælinu þar 17. júní sl. Pétur og
Björg húsfreyja hans tóku þátt í
þessari fagnaðarhátíð hress í anda
og sinni. Engum kom þá til hugar,
að Pétur ætti skammt eftir. Stúd-
entar frá MA 1943 voru 38. Fjórtán
eru nú fallnir í valinn. Við Pétur
og Hermann héldum mikið saman
á menntaskólaárunum og þar
kynntist ég betur og betur karl-
mannlegri brattasækni í lífsviðhorfí
hans og glóðheitum vilja til réttlát-
ara og betra þjóðskipulags. Hann
var góður og elskulegur félagi og
vildi hvers manns vanda leysa.
Mörgum bekkjarbræðrum var hann
sálusorgari og vinur, sem í raun
reyndist. Bekkjarsystkinin fundu,
að hann myndi reyna að bjarga
þeim úr vök, þótt lífshætta fylgdi.
Hann hafði til að bera ríka samúð
með öllum, sem hann taldi að
byggju við erfíð kjör, og var óþreyt-
andi að vinna að því sem hann taldi
rétt og gott. Þessir eðliskostir
öfluðu honum óskoraðs trausts og
vináttu meðal bekkjarsystkinanna.
Pétri var umhugað um að sam-
heldni bekkssagnarinnar rofnaði
ekki. Minnumst við bekkjarsystkin-
in og makar okkar m.a. í þakklátum
huga höfðinglegrar veislu, er hann
og Björg húsfreyja hans héldu okk-
ur á heimili sínu, Dallandi í Mos-
fellssveit, þegar haldið var upp á
fimm ára stúdentsafmæli bekkjar-
ins, að sjálfsögðu hið fyrsta, sem
bekkssögnin hélt hátíðlegt. Eftir að
ég eignaðist hesta hér í Reykjavík
reið ég oft upp að Dallandi þar sem
Pétur og Björg bjuggu frá 1952-
1967. Þar var alltaf gott og gaman
að koma. Við húsfreyja mín heim-
sóttum líka Björgu og Péjtur nokkr-
um sinnum meðan Pétur var sýslu-
maður Dalamanna. Þar skorti
hvorki hlýjar móttökur, rausn né
risnu. Björg og Pétur kunnu sann-
arlega að fagna gestum á fagra og
listmunum prýdda heimilinu sínu
þar. Aðrir munu rita um ætt Péturs
og embættisferil.
Þessar linur eru til að þakka
eðallyndum drengskaparmanni
samfylgdina og minnast liðinna
daga, sem við bekkjarsystkinin og
makar okkar nutu með honum og
elskulegri eiginkonu hans. Við
sendum afkomendum hans og frú
Björgu innilegar samúðarkveðjur.
Barði Friðriksson.
Kveðja
„Svona eiga sýslumenn að vera.“
Þannig hljóðaði skeytið sem ég
sendi Pétri frænda mínum Þor-
steinssyni þegar hann var skipaður
sýslumaður Dalamanna. Meira
fannst mér ekki þurfa að segja
þegar héraðshöfðingi var riðinn í
hlað, þéttur á velli og léttur í luhd.
Svipað fer mér nú við skyndilegt
og ótímabært andlát hans. Allt sem
þyrfti að segja væri: Genginn er
góður maður. En enginn er eyland
og því er fleiri orða þörf.
Pétur var sannmenntaður maður
en gerði ætíð lítið úr skólanámi
sínu, auðvitað ranglega. Hann tók
stúdentspróf frá Menntaskólanum
á Akureyri eftir þriggja vetra setu,
því fyrsta bekk las hann utanskóla.
Embættisprófi í lögfræði frá Há-
skóla íslands lauk hann einnig á
þremur vetrum og hafði þó fyrir
fjölskyldu að sjá. Prófraunir til að
öðlast réttindi héraðsdómslög-
manns þreytti hann á nokkrum
mánuðum. Námsferill hans ber því
ekki aðeins vott um miklar náms-
gáfur og greind heldur einng kraft
og karlmennsku, enda var Pétur
góður íþróttamaður á yngri árum
og afrenndur að afli.
Ég held að á fræðasviði hafi
bókmenntir og saga staðið huga
Péturs næst og setti hann því lög-
fræðina ekki á stall. Afstaða hans
til hennar minnir mig á það sem
vinur minn, Hákon heitinn Guð-
mundsson, yfirborgardómari, sagði
eitt sinn við mig. Ég var eitthvað
að vandræðast með dómsuppkvaðn-
ingu í erfíðu máli og tók þá Hákon
undir handlegg mér og sagði með
sínu ljúfa brosi: „Mundu það bara
Bjöm minn að lögfræðin er nú fyrst
og fremst „common sense“.“
Pétur var hafsjór fróðleiks, eink-
um um þjóðleg málefni. Hann var
víðlesinn í fornbókmenntum og
Laxdælu kunni hann auðvitað utan
að. Eitt sinn tók hann okkur Þór-
unni í sunnudagsbíltúr frá Búðardal
og allt í einu lifnaði tún og hagi
og bændur og búalið gengu til verka
Ijóslifandi í landslaginu, svo kjark-
mikil var frásögn frænda.
Pétur var félagsmálamaður að
upplagi og ætt og hafði eigindir
frumkvöðuls, svo sem snjallar hug-
myndir hans og ýmsar verklegar
framkvæmdir bera órækan vott, svo
sem hestabúgarður á Dallandi, físk-
eldi í Hvammsfírði, leirverksmiðja
í Búðardal, og þannig mætti áfram