Morgunblaðið - 12.05.1994, Blaðsíða 38

38 FIMMTUDAGUR 12. MAÍ 1994
ALDARMINNING
MORGUNBLAÐIÐ
ÁSGEIR ÁSGEIRSSON FORSETI
BÓNDINN og faktorinn í Kóranesi
á Mýrum vestur, Ásgeir Eyþórsson,
reið geyst úr hlaði að morgni hvíta-
sunnudags árið 1894. Kona hans,
Jensína Björg Matthíasdóttir, hafði
tekið léttasóttina; það styttist óðum
milli hríða og þurfti að sækja ljós-
móður um langan veg. Þegar hann
kemur aftur er sonur fæddur í sigur-
kufli, en sú hjátrú hefur ríkt allt fram
á okkar daga að sá sem þannig kem-
ur í heiminn eigi láni að fagna í lífinu.
Sonurinn var Ásgeir Ásgeirsson
forseti, en á morgun, hinn 13. maí,
er öld liðin frá fæðingu hans;
Mig langar til að minnast Ásgeirs
fáum orðum af þessu tilefni, en það
kom í minn hlut fyrir fáum árum að
skrifa ævisögu hans sem út kom
haustið 1992. Sá tími einkenndist
af ánægjulegu erfiði og mun seint
gleymast. Sannarlega var lærdóms-
n'kt að fá tækifæri til að kynnast
viðburðaríku lífi Ásgeirs forseta með
aðstoð barna hans, sérstaklega Þór-
halls, og ótal heimilda sem aldrei
höfðu birst áður; persónusögu hans
og yfirgripsmikilli starfsævi sem
endurspeglar helstu viðburði Islands-
sögunnar á tuttugustu öld.
Ásgeir var góðum námsgáfum
>gæddur; hann lauk stúdentsprófi átj-
án ára gamall og minntist þeirra ára
svofelldum orðum löngu síðar: „Við
runnum þetta þroskaskeið á upp-
gangstímum. Gamlar kreddur voru
skorpnaðar, og framþróunin var
náttúrulögmál. Pyntingar og kúgun
voru söguleg fyrirbrigði frá löngu
liðnum tímum, og frelsið og vísindin
slógu bjarma á framtíðina. Hver
skyldi hafa trúað því vorið 1912 að
skammt framundan væri heimsstyij-
öld, kreppa og svo annað stríð sem
rótaði upp öllum verstu tilhneiging-
um mannsins, grimmd og svikum,
og kollvarpaði hinni björtu lífsskoðun
stúdentsins frá því ári?“
Að loknu stúdentsprófi hefur Ás-
geir guðfræðinám í Háskóla íslands
sem þá hafði aðsetur í Alþingishúsinu
við Austurvöll. Hann lýkur guðfræði-
prófi 1915 með góðum vitnisburði
og hlýtur styrk til framhaldsnáms í
Kaupmannahöfn og Uppsölum. Á
þessum árum er hann staðráðinn í
að taka vígslu og gerast prestur;
hann lætur sig dreyma um gott brauð
eins og til dæmis Vestmannaeyjar,
þar sem hann dvaldi tvö sumur og
kenndi sund. Og ekki dregur úr þeim
ásetningi, þegar hann kynnist Dóru,
dóttur Þórhalls Bjarnarsonar bisk-
ups, en þatrgiftu sig 3. október 1917.
Ásgeiri er hins vegar annað hlut-
skipti ætlað. Hann gerist biskupsrit-
ari, bankastarfsmaður og Ipks kenn-
ari við Kennaraskólann. Árið 1923
er hann beðinn um að bjóða sig fram
til þings í Vestur-ísafjarðarsýslu fyr-
ir Framsóknarflokkinn. „Þeir sýna
þér traust, þessir menn,“ sagði^Matt-
hías Einarsson læknir, þegar Ásgeir
leitaði ráða hjá honum. „Bjóddu þig
bara fram. Það er enginn hætta á
að þú verðir kosinnl"
Raunin varð önnur. Ásgeir var
kosinn með yfirgnæfandi meirihluta
í Vestur-ísafjarðarsýslu í hvert skipti
sem hann bauð sig þa/ fram. Hann
var þingmaður kjördæmisins í tæp
þijátíu ár, eða frá 1923 til 1952,
þegar hann var kosinn forseti. Fyrst
bauð hann sig fram á vegum Fram-
sóknarflokksins, eitt kjörtímabil var
hann utanflokka, en síðan gekk hann
í Alþýðuflokkinn.
Árið 1930 var Ásgeir Ásgeirsson
forseti sameinaðs þings á alþingishá-
tíðinni á Þingvöllum sem rúmlega
þijátíu þúsund manns sóttu og er
einn af merkisviðburðum íslandssög-
unnar. Framganga hans öll þótti til
fyrirmyndar, og þjóðhátíðarræða
hans var lengi í minnum höfð. „Á
alþingi eiga að- sitja vitsmuriir
Snorragoða," sagði harin, „stjórrivísi
Þorgeirs, göfgi Halls af Síðu og
manndómur Jóns Sigurðssonar.“
Stjómmálaferill Asgeirs Ásgeírs-
sonar verður að sjálfsögðu ekki rak-
inn í stuttri blaðagrein, en áhugamál
hans voru mörg og trúnaðarstörfin
sem hann gegndi óteljandi. Hann
varð fjármálaráðherra í ríkisstjóm
Tryggva Þórhallssonar 1931, mynd-
aði síðan ríkisstjórn með Sjálfstæðis-
flokknum 1932 og var forsætisráð-
herra til ársins 1934. Hann lét mikið
til sín taka á sviði fjármála; í því
sambandi má nefna að það var hon-
um mest að þakka, eins og rakið er
í ævisögu hans, að Islandsbanki varð
ekki gjaldþrota og Útvegsbanki ís-
lands var stofnaður. Á menntamálum
hafði hann einnig mikinn áhuga,
enda gegndi hann starfi fræðslu-
málastjóra um árabil, og hvað kjör-
dæmamál varðar, þá var hann meira
og minna viðriðinn allar breytingar
á því sviði sem gerðar hafa verið á
þessari öld: 1934, 1942 og 1959.
Síðast en ekki síst voru honum utan-
ríkismál hugleikin, en hann var alla
tíð í hópi þeirra íslensku stjórnmála-
manna sem aðhylltust vestrænt lýð-
ræði: „Varist þá sem beita málfrelsi
sínu til að afnema það, þegar þeir
komast til valda,“ sagði hann eitt
sinn í ræðu. „Varist þá sem ganga
til kosninga í þeim tilgangi að af-
nema kosningar, ef þeir ganga með
sigur af hólmi. Verndið lýðræðið, því
að einræði leiðir fyrr eða síðar til
harðstjórnar.“
Þegar forsetakosningar voru
haldnar í fyrsta sjnn hér á landi
1952, vann Ásgeir Ásgeirsson glæsi-
legan sigur, þrátt fyrir mótstöðu
tveggja stærstu stjórnmálaflokka
landsins. „Fólkið velur forsetann"
var kjörorð stuðningsmanna hans,
og síðan hefur þjóðin valið sér þjóð-
höfðingja án afskipta stjórnmála-
fiokkanna. Ásgeir Ásgeirsson sat á
forsetastóli í sextán ár, og hann og
Dóra nutu í senn vinsælda og virðing-
ar. „Um stjórnmálastörf Ásgeirs
verður sjálfsagt deilt,“ skrifaði Olaf-
ur Jóhannesson forsætisráðherra,
„og dómar felldir, svo sem um starf-
semi annarra þeirra, er á því sviði
standa. Um hitt hygg ég að öll þjóð-
in sé sammála að hann hafi rækt
sitt langa forsetastarf svo sem best
varð á kosið. Þar naut hann sín vel,
vann sér hvarvetna traust og virð-
ingu, jafnt heima og erlendis, jafnt
í konungssölum sem á alþýðuheimil-
um. Má og segja að hann hafí verið
vel undir það búinn að takast forseta-
starf á hendur. Auk meðfæddra
hæfileika hafði hann mikla og marg-
háttaða starfsreynslu og staðgóða
þekkingu á fólki og þjóðarhögum.
Með virðulegri framkomu og eðlis-
lægri háttvísi rækti hann hið vanda-
sama þjóðhöfðingjastarf smáþjóðar
og kom ætíð fram á þann hátt að
íslandi var til sóma.“
Frú Dóra Þórhallsdóttir lést svip-
lega hinn 10. september 1964, 71
árs að aldri, þegar fjórða kjörtímabil
Ásgeirs forseta var nýlega hafið.
Hann gegndi starfi sínu einn til árs-
ins 1968 og lifði eftir það kyrrlátu
lífi, þar til hann varð bráðkvaddur
22. september 1972.
Þriðji forseti íslenska lýðveldisins,
Kristján Eldjárn, lýsti fyrirrennara
sínum vel með þessum orðum: „Hann
var vitur maður og hlýr í viðkynn-
ingu.“
Gylfi Gröndal.
Margæsir eru litlar gæsir
sem hafa viðdvöl á Islandi
á leið til varpstöðva í
Kanada. Hópur þeirra
staldrar við í maímánuði
á Álftanesi.
Fuglaskoð-
unarferð FI
HIN árlega fuglaskoðunarferð
Ferðafélags Islands verður
næsta laugardag. Að þessu
sinni er ferðin farin í samvinnu
við Hið íslenska náttúrufræði-
félag.
í upphafi ferðar fá allir þátt-
takendur skrá yfir allar þær
fuglategundir sem sést hafa í
þessum fuglaskoðunarferðum
frá því skrásetning hófst árið
1970 og merkja svo í reitin
fyrir 1994. Þátttakendur eru
því með í að gera þessa fugla-
skrá sem þykir orðin merkileg
heimild um komu farfugla til
íslands þar sem ferðin er alltaf
farin á sama tíma í byijun maí
ár hvert.
Fararstjórar verða Gunn-
laugur Þráinsson og Gunnlaug-
ur Pétursson en þeir eru þaul-
vanir fuglaskoðarar. Lagt verð-
ur af stað kl. 10 frá Umferðar-
miðstöðinni og komið við í
Mörkinni 6 skömmu síðar. Bent
er á að gott sé að hafa með
sér sjónauka og fuglabækur.
Saab stolið
BIFREIÐIN R-36630 hvarf af
bllastæði við Möðrufell 3 að
kvöldi laugardagsins 23. apríl,
eða aðfaranótt sunnudagsins 24Á
Bifreiðin er af Saab-gerð, blá
að lit, árgerð 1981. Þeir sem
kynnu að vita hvar bifreiðin er
nú niðurkomin eru beðnir um
að láta lögregluna í Reykjavík
vita.
Félagsvist í Glæsibæ
á uppstigningardag kl. 15. Húsið opnar kl. 14:30.
Reykjavíkurlistinn verður með félagsvist í
Danshúsinu í Glæsibæ, fimmtudaginn 12. maí kl. 15:00.
Glæsilegir vinningar:
Ferðir með Flugleiðum til London og fleiri góðir vinningar
Sigrún Magnúsdóttir efsti maður Reykjavíkurlistans flytur stutt ávarp.
Frambjóðendur Reykjavíkurlistans verða á staðnum.
Allir velkomnir, kaffiveitingar, aðgangur ókeypis.
Knutab
SUMARf.GARDHIK
Við bjóðum fjölbreytt úrval
vandaðra húsa sem eru auðveld
ogfljótleg í uppsetningu.
Sla-rrtir frá 3,5 m2 lii 30 m2
Og l’ú getur ulltufbivtt vit).
Vcrrtin koma skcmmtilega a óvart.
Virt hjórtiitn t.d. 15m- hiis
incrt vcröntl á kr. 289.000,-
Sjálfval hf Skútuvogi 11
sínti 67SS4Í), fax 67S620