Morgunblaðið - 21.08.1994, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 21. ÁGÚST 1994 29
frá Hnefilsdal. Þorkell Björnsson
fæddist á Skeggjastöðum á Jökul-
dal 3. febrúar 1905 sonur hjónanna
Björns Þorkelssonár, bónda og
hreppstjóra í Hnefilsdal á Jökuldal,
og Guðríðar Jónsdóttur, húsfreyju
þar.
Björn, faðir Þorkels, var sonur
Þorkels Björnssonar bónda í Klúku
í Hjaltastaðaþinghá og konu hans,
Guðnýjar Ólafsdóttur frá Gilsárvöll-
um í Borgarfirði eystra. Ættir
Klúkuhjónanna beggja er unnt að
rekja til Einars Sigurðssonar skálds
og prófasts í Heydölum, ættir Þor-
kels í Klúku til Einars og fyrri konu
hans og ættir Guðnýjar í Klúku til
Einars og seinni konu hans. í forn-
um frændgarði Klúkuhjónanna var
því Oddur biskup Einarsson. Á
meðal forfeðra Þorkels í Klúku var
Jón biskup Arason. Guðný í Klúku
var hins vegar beinn afkomandi
austfírsku skáldanna, fyrrnefnds
Einars Sigurðssonar, Ólafs Einars-
sonar skálds og prófasts frá Hey-
dölum og Stefáns Ólafssonar skálds
og prófasts í Vallarnesi. Vallarnes-
ættin hefur verið talin á meðal
sterkustu skáldaætta landsins.
Guðríður, móðir Þorkels, var
dóttir Jóns „skeggja“ Magnússonar
frá Skeggjastöðum á Jökuldal og
konu hans, Sigríðar Jónsdóttur frá
Snjóholti í Eiðaþinghá. Jón Skeggi
var beinn afkomandi austfirsku
skáldanna og voru þau Jón Skeggi
og Guðný í Klúku því skyld. I forn-
um frændgarði Jóns Skeggja var
því einnig Oddur biskup Einarsson.
Ættir Sigríðar í Snjóholti má rekja
til Sæmundar „fróða“ Sigfússonar.
Í þá tíð sem afi var að alast upp
var Hnefilsdalur mikið menningar-
og framfaraheimili. Björn, faðir
hans, stúderaði tungumál, stærð-
fræði og stjörnufræði og setti upp
eina fyrstu virkjunina í sveit á Aust-
urlandi. í Hnefilsdal var þvi rafstöð
og þangað sóttu bændurnir í sveit-
inni til að hlaða rafhlöðurnar í út-
vörpin sín. Frá Birni hafði afi lík-
lega islenskuáhugann og víst er að
Orðabókarmenn Háskólans minnast
hans með þökk. Sagnagáfuna hafði
afi hins vegar öllu heldur frá móður
sinni en föður því Guðríður móðir
hans kunni ógrynni af sögum og
sagði vel frá. Og hennar móðir,
Sigríður, kunni enn fleiri sögur og
sagði líka vel frá. Móðurafi afa, Jón
Skeggi, lumaði einnig á ýmsum
sögnum.
Eftir afa liggur ýmislegt á prenti,
fyrst og fremst þjóðlegur fróðleik-
ur, m.a. frásagnir í „Föður mínum
bóndanum", í „Aldnir hafa orðið“,
í „Ef liðsinnt ég gæti“ og í „Af
Jökuldalsmönnum og fleira fólki“.
Afi las og ýmsar sögur og sagnir
inn á segulbönd. Hann kom og oft
fram í útvarpinu, bæði í sambandi
við þjóðlegan fróðleik og barnasög-
ur.
Afi gekk að eiga Önnu Eiríks-
dóttur frá Skjöldólfsstöðum á Jök-
uldal, en Anna var dóttir hjónanna
Eiríks Sigfússonar, bónda á Skjöl-
dólfsstöðum, og konu hans, Ragn-
hildar Stefánsdóttur hverrar bróðir
bar skáldanafnið Örn Arnarson. Afi
og amma voru alla tíð afskaplega
samrýnd og samhent hjón.
Afi og amma bjuggu víða um
langa ævi, en aðallega þó á Jökul-
dalnum, í Eyjafirðinum og í Reykja-
vík. Á Akureyri bilaði heilsan, en
afi seiglaðist út úr því eins og öðru.
Hann var svo sem ekki óvanur því
að rífa sig á lappir því þegar hann
var ellefu ára veiktist hann hastar-
lega og var lengi að ná sér. Um
það er sagan „í kassa yfir Smjör-
vatnsheiði". Síðustu árin reyndi
dauðinn oft að krækja í afa, en
dauðinn hafði ekki betur fyrr en
afi var tilbúinn. Afi vildi alls ekki
deyja frá ömmu og þegar hún féll
frá vorið 1993 héldum við að gamli
maðurinn færi að leggjast til hinstu
hvílu. En nei, ekki aldeilis. Hann
ætlaði sko að lifa svolítið lengur.
Og það gerði hann með „stæl“.
Á afa er ekki hægt að minnast
án þess að nefna það að hann þótti
frábær refaskytta. Svo leikinn var
hann að herma eftir lágfótu að yrð-
lingarnir greindu ekki muninn og
fyrir kom að þeir skriðu út úr gren-
inu þótt lágfóta væri inni. Þótt afi
væri tófubani kenndi hann oft í
brjósti um lágfótu, en sú vorkunn
hvarf þó jafnharðan og hann fann
vargbitið fé. Það kom þó ekki í veg
fyrir að hann gæti dáðst að hýbýlum
lágfótu og hyggindum. í sögunni
„Lífsþægindi hjá lágfótu" segir afi
m.a. svo:
Þarna inni í urðinni lá æðistór
hluti gæru af fullorðinni kind,
sem hinir umhyggjusömu for-
eldrar höfðu dregið þangað til
skjóls börnum sínum. Á gærunni
höfðu hvolparnir bersýnilega
legið frá því þeir fæddust, en
nú þegar þeir fóru að brölta í
leit að móður sinni, sem ekki
kom á réttum tíma heim, höfðu
þeir oltið út af gærunni og niður
á blautan klakann, en voru of
ungir til að komast aftur í ból
sitt. Maður þarf ekki að vera
nein sérstök veimiltíta í sálinni
til þess að það komi ónotalega
við mann að þurfa að neyðast
til að sundra heimilum, sem
byggð hafa verið upp af slíkri
skynsemi og umhyggju.
Afi var sagnaþulur af guðs náð.
Eftirtektarsamur, afburða minnug-
ur og sagði listavel frá. Og kímni-
gáfan var í ærið góðu lagi. Á sínum
yngri árum sagðist hann reyndar
hafa verið hinn mesti æringi og
sprelligosi. Um það ber sagan um
„Doktorinn“ glöggt vitni. Eitthvað
lék hann líka með leikfélagi á Eið-
um. Afi var og barngóður með af-
brigðum.
Af öllum þessum hæfileikum afa
nutum við barnabörnin góðs. Afí
var hreint óþreytandi við að
skemmta okkur. Ríðum heim að
Hóli; Hani, krummi, hundur, svín;
Legg í lófa karls, karls; Vanda,
banda, gættu þinna handa; Búkollu-
sagan og Gullintanni. Allt eru þetta
ómissandi brot úr minningunum um
afa. Eða sagan um krummagatið,
hún var sko hreint ekki ónýt. Og
við gátum skoðað sjálft krumma-
gatið, þ.e. gatið á síðunni á afa þar
sem krummi hafði kroppað úr hon-
um rifið. (Það var reyndar ekki alls
fyrir löngu sem ég tengdi saman
krummagatið og Smjörvatnsheiðar-
förina) Svo ærslaðist hann með
okkur alveg hreint endalaust. Það
var víst ekki mikið vandamál að fá
hann til að leggjast á fjóra fætur
og þeysa með okkur á bakinu út
um allt. Og það var ekkert smá
gaman að fara á hestbak á afa því
hann frísaði og hneggjaði alveg eins
og hestur og átti það jafnvel til að
prjóna. Þegar hestur og knapi voru
orðnir lúnir töfraði amma fram
dýrindis máltíð með ís á eftir. Að
því búnu var eins víst að afi tölti
með okkur í eftirdragi inn í geymslu
að smíða lykla, niður í mjólkurbúð
að kaupa súkkulaðifrosk og út í
Græði að kaupa inn. Svo leysti hann
okkur út með peningagjöf, ef hann
þá losnaði við okkur því við vildum
auðvitað alltaf gista og fengum það
oft.
Vinir okkar öfunduðu okkur
óskaplega af þessum dýrindis afa.
Þegar hann kom í heimsókn vorum
það ekki bara við sem hlupum á
móti honum, heldur líka allir krakk-
arnir í hverfmu. Og oftar en ekki
nutu allir góðs af í formi sögu eða
hnefafylli af smápeningum.
Afi var ekki einungis bamgóður
maður, hann var hreinlega óvenju-
lega góður maður. Hann vildi öllum
vel, öllum hjálpa og engum mátti
hallmæla í hans áheyrn. Hann lét
samt engan valta yfir sig og var
harður í horn að taka ef því var
að skipta.
Heyrt hef ég um vopnfirskan ein-
setumann sem hafði þijár myndir
uppi á vegg hjá sér, eina af hundin-
um sínum, aðra af Jesú Kristi og
þá þriðju af Þorkeli Björnssyni frá
Hnefilsdal. Þetta voru þeir sem
manninum þótti mest til koma.
Sá sem mér hefur þótt mest til
koma um ævina var Þorkell Björns-
son frá Hnefilsdal. Ég prísa mig
sæla ef ég kemst einhvern tímann
með tærnar þar sem hann hafði
hælana.
MINNINGAR
„Deyr fé, deyja frændur, en orðstír deyr
aldregi, hveim er sér góðan getur.“
(Úr Hávamálum)
Með þessum orðum kveð ég
hjartans afa minn, Þorkel Björnsson
frá Hnefilsdal.
Þrúði frænku minni þakka ég
óendanlega umhyggju í hans garð.
Fyrir hönd sonabarna,
Ingibjörg Ingvadóttir.
Þorkell Björnsson frá Hnefilsdal
var um marga hluti góður fulltrúi
þeirrar bændamenningar sem
blómstraði frá öndverðu og fram
eftir þessari öld hér á landi, alinn
upp þar sem hún hafði náð að festa
djúpar og lífseigar rætur. í Hnef-
ilsdal var jöfn rækt lögð við verk-
menningu og sagnalist, Bjöm
hreppstjóri var í fararbroddi við
virkjunarframkvæmdir og aðrar
nýjungar en Guðríður húsfreyja
sagði fólki sögur í eldhúsinu, stund-
um af slíkri ástríðu að hún gleymdi
stund og stað. Hvorttveggja náði
Þorkell að tileinka sér. Hann var
glöggur maður og gjörhugull, hagur
á tré og járn, natinn við skepnur,
rómuð refaskytta, frábær sögumað-
ur og ágætlega ritfær. Þeim fer nú
óðum fækkandi sem að líkum lætur
er hafa alla þessa þætti hinnar
fomu bændamenningar jafnvel á
valdi sínu.
Þorkell og Anna fluttust snemma
af Jökuldal en héldu alltaf góðu
sambandi við fyrri sveitunga sem
minnast þeirra með hlýjum hug.
Æskuslóðunum sýndi Þorkell sér-
staka ræktarsemi með bókinni Af
Jökuldalsmönnum og fleira fólki,
sem út kom árið 1981. Það féll í
minn hlut að hafa umsjón með út-
gáfu þeirrar bókar af hálfu Iðunn-
ar. Þá kynntist ég Þorkeli vel og á
margar góðar minningar frá sam-
starfinu við hann meðan undirbún-
ingur útgáfunnar stóð yfir. Ná-
kvæmni hans og alúð við sagnarit-
unina var til fyrirmyndar. Hann
lagði sig mjög fram um að hafa
ætíð eins traustar heimildir og föng
voru á fyrir hverju því sem hann
skráði. Bók hans er því hvort-
tveggja í senn, góð heimild um
nánasta umhverfi hans og þann
sagnaheim sem hann ólst upp við,
en einnig ágæt heimild um hann
sjálfan. Jökuldælingar eiga Þorkeli
þökk að gjalda nú þegar hann er
allur fyrir að halda þessum mann-
lífslýsingum til haga.
Með þessum fáu orðum vil ég
þakka Þorkeli ágæta viðkynningu
og gott samstarf. Afkomendum
hans og öðrum skyldmennum send-
um við hjónin einlægar samúðar-
kveðjur.
Jón Hnefill Aðalsteinsson.
Blémastofa
Friöfinm
Suðurtandsbraut 10
108 Reykjavík. Sími 31099
Opið ðll kvöid
til kl. 22,-einnig um helgar.
Skreytingar við öll tilefni.
Gjafavörur.
JAFET KRISTINN
VIGFÚSSON
+ Jafet Kristinn
Vigfússon fædd-
ist 14. október l922
í Skálmarbæ, Alfta-
veri. Hann lést á
dvalarheimili aldr-
aðra, Hlíðarhjalla í
Vík í Mýrdal, þann
15. ágúst síðastlið-
inn. Foreldrar Ja-
fets voru hjónin
Vigfús Gestsson og
Sigríður Gísladótt-
ir. Jafet Kristinn
var yngstur þriggja
bræðra sem voru
Gísli, fæddur 1918,
og Gestur, fæddur 1914, dáinn
12. apríl 1985. Jafet _ var
ókvæntur og barnlaus. Útför
hans fór fram frá Þykkvabæ-
jarklausturskirkju laugardag-
inn 20. ágúst.
NÚ HEFUR Jafet kvatt eftir langa
sjúkralegu og langar mig með
nokkrum orðum að minnast þess
vinar míns sem ég eignaðist þegar
ég, barnungur, fór í sveit að Skálm-
arbæ hjá þeim bræðrum Gísla, Gesti
og Jafet. Þeir bjuggu þar allir
myndarbúi, en eftir að Gestur lést
þann 12. apríl 1985 bjuggu þeirþar
áfram bræðurnir Gísli og Jafet.
Jafet stundaði ásamt bræðrum
sínum búskap að Skálmarbæ en
varð snemma að draga sig í hlé frá
daglegum bústörfum vegna lang-
varandi veikinda. Varð það síðar
hlutskipti hans að sjá um innanhús-
störf heimilisins sem hann innti af
hendi með myndugleik og fengu
margir að njóta gestrisni hans og
óþreytandi áhuga á að taka á móti
gestum með opnum örmum.
Snemma varð mér ljós sá djúpi
kærleikur og virðing sem var á
milli þeirra bræðra. Kom það vel í
ljós, fyrir þá umhyggju sem Gestur
heitinn sýndi Jafet í veikindum hans
og svo aftur núna þegar Gísli hefur
vitjað Jafets nær daglega þennan
tíma. Jafet lá á dvalarheimili aldr-
aðra í Vík undanfarin tvö ár og
hefur Gísli flutt honum fréttir sem
ekki eru sagðar í fjölmiðlum af vin-
um hans og heimahögum sem
eflaust hefur létt honum stundirnar.
Jafet var vel viti borinn, en hélt
sér þó hvergi fram til mannvirð-
inga, glettinn og orðheppinn var
hann en þó í hófi og mjög mann-
blendinn. Jafet hefur lengi þurft að
streitast við ýmis erfið veikindi allt
frá yngri árum, en allt-
af hélt hann hinu góða
skapi sem gerði hann
jafn heilsteyptan
mann sem hann var.
Hann var afar minn-
ugur og oftar en ekki
var leitað til Jafets ef
eitthvað vanhagði. Ja-
fet var vel lesinn og
fylgdist vel með og
áttum við margar
skemmtilegar sam-
ræður sem seint munu
gleymast, því ávallt
hafði hann tíma til að
ræða við mann um allt
milli himins og jarðar.
Jafet var eins og bræður hans,
afar barngóður og er ég mjög þakk-
látur fyrir það að h^fa fengið að
kynnast honum sem barn þegar ég
fyrst kom að Skálmarbæ til sumar-
dvalar. Hann er stór sá hópur barna
sem hefur dvalið hjá bræðrunum í
Skálmarbæ, sem öll eiga það sam-
eiginlegt að hafa tengst þeim
bræðrum traustum vináttuböndum.
Allt frá fyrstu kynnum hef ég átt
dýrmætan vinskap og djúpar rætur
hjá þeim bræðrum í Skálmarbæ.
Jafet var mikill dýravinur og meðan
heilsan leyfði stundaði Jafet hesta-
mennsku eins og bræður hans, af
mikilli ánægju, og átti hann oft
mörg hross. Ekki ræddi ég mikið
um trúmál við Jafet en vissi þó að
hann átti góða staðfestu í kristinni
trú og las hann oft bókmenntir trú-
arlegs eðlis. Eins og bræður hans
hafði Jafet yndi af því að tefla og
spila, og var mér eins og öðrum
kennt að tefla í Skálmarbæ. Þær
voru ófáar skákirnar sem við tefld-
um heima í baðstofu en þar voru
margir hildir háðir á taflborðinu.
Það tímabil sem ég var í Skálmarbæ
er mér afar kært og stendur þar
uppi minning um góðan og tryggan
mann sem var vinur vina sinna.
Að hafa fengið að kynnast Jafet
er mér ómetanlegur fjársjóður.
Nú er Jafet allur. Nú fær hann
langþráða hvíld eftir erfiða baráttu.
Eg vil senda öllu því góða fólki
sem hjúkraði Jafet í veikindum hans
á dvalarheimilinu Hjallatúni i Vík,
sem ég veit að bæði hann og Gísli
mátu mikils, innilegar þakkir.
Gísla, eftirlifandi bróður Jafets
og öðrum nánustu ástvinum hans
sendi ég mínar innilegustu samúð-
arkveðjur.
Guð blessi minningu Jafets.
Gestur Andrés Grétarsson.
+
Ástkær eiginkona mín, móðir okkar,
tengdamóðir, amma og langamma,
JUDITH SVEINSDÓTTIR,
Langholti 14,
Akureyri,
er lést 14. ágúst sl., verður jarðsungin
frá Glerárkirkju þriðjudaginn 23. ágúst
kl. 13.30.
Þeim, sem vildu minnast hennar, er bent
á Kvenfélagið Baldursbrá.
Bergsteinn Garðarsson,
Barbara, Sigurveig, Jónas,
tengdabörn, barnabörn
og langömmubörn.
t
Innilegar þakkir til allra þeirra, sem
sýndu okkur samúð og vinarhug við
andlát og útför sonar okkar, bróður og
barnabarns,
BJÖRGVINS ÖRNÓLFSSONAR,
Efra Núpi,
Miðfirði.
Örnólfur Björgvinsson, Sigurrós Indriðadóttir,
Valur Örnólfsson, Anna María Örnólfsdóttir,
Sigurður Örnólfsson,
Björgvin Eiríksson, Anna Jónsdóttir,
Indriði Einarsson.