Morgunblaðið - 03.12.1994, Side 49

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 3. DESEMBER 1994 49
SJONARHORN
Alvarlegir
augiisj úkdómar
á Islandi
Hrömun í augnbotnum er mjög algeng hér
á landi. Ský á augasteini er einnig algengur
augnsjúkdómur hjá eldra fólki. Hér em ár-
lega framkvæmdar 700 aðgerðir þar sem
skipt er um augastein. Margrét Þorvalds-
dóttir ræðir við Einar Stefánsson prófessor
í augnlækningum um þessa augnsjúkdóma,
orsakir þeirra og meðferð.
ÞEGAR augasteinninn hefur fengið gulbrúnan
lit síar hann út bláa litinn.
u* iím-íu pomi can tm
Xo* tr,.
advauced witli a
eonvex lens
*«. 10.
concaYe
»•« oo.
morn
t** » ▼
JAEGER’S TEST TYPES
SJÓNTAP af völdum hrörnunar í augnbotni er venjulega
bundið við miðhluta sjónsviðsins, útlínur verða ógreinilegar,
viðkomandi tapar skörpustu sjóninni og lestrarsjón
en ekki hliðarsjón eða ratsjón.
EGAR skoðuð eru mál-
verk eldri málara þar
sem útlínur eru ógreini-
legar og litir renna sam-
an, kemur í hugann hvort listamað-
urinn hafí verið kominn með hröm-
un í augnbotna. Á sama hátt hefur
verið spurt hvort listamaður sem
t.d. notar óeðlilega sterka liti í
málverk sín sé kominn með ský á
augastein.
Ský á augasteini
„Ský á augasteini er algengur
augnsjúkdómur hjá eldra fólki,“
segir Einar. „Hér á landi eru fram-
kvæmdar 700 aðgerðir á auga á
ári þar sem skipt er um augastein.
Einkenni sjúkdómsins eru sjón-
depra og glýja í auga þegar horft
er í ljós en aðallega koma þau fram
sem hægvaxandi sjóndepra án
verkja. Sjúkdómurinn er reyndar
til hjá einstaklingum á öllum aldri.
Hann getur verið meðfæddur. Við
höfum gert aðgerðir á nýfæddum
bömum. í fyrra gerðum við slíka
aðgerð á báðum augum á litlu
barni. Eins gerist þetta hjá ungling-
um og ungu fólki eftir áverka,
högg, aðskotahluti og slys, en fýrst
og fremst eru þessi ský á auga-
steini hjá eldra fólki.
Annars er ekki að öðru leyti
vitað hvað veldur sjúkdómum
nema hann virðist tengdur hækk-
andi aldri. Hann getur komið upp
hjá fleiri en einum einstaklingi í
hverri fjölskyldu en það er ekki
vitað til þess að hann sé ættgeng-
ur. Þegar sjónin er orðin það léleg
að einstaklingurinn hefur ekki not
af auganu lengur er hægt að gera
skurðaðgerð og fjarlægja gamla
augasteininn og setja annan í stað-
inn.“ Einar segir að í flestum til-
vikum gangi aðgerðin vel. „Oft er
um verulega bætta sjón að ræða,
en auðvitað fer það eftir því hvort
viðkomandi einstaklingur hafi
jafnframt aðrar augnsjúkdóma
eins og hrörnun í augnbotnum.
Aðgerðin er ein algengasta skurð-
aðgerð sem gerð er á Vesturlönd-
um.“
Hrörnun í augnbotni
- í hveiju felst hrörnun í augn-
botni?
„Fyrstu einkenni eru hægvax-
andi sjóndepra," segir Einar.
„Breytingarnar geta einnig komið
snögglega, þær gera stundum boð
á undan sér með sjóntruflunum,
snöggu sjóntapi eða brenglun á
sjón eins og að beinar línur virðast
bognar og aflagaðar. Sjúkdóminn
má fella í tvö stig. Þurra stigið
og vota stigið. Fyrstu einkenni
þurra stigsins eru ljósleitir deplar
í augnbotni, nái það að þróast yfir
í vota stigið fara æðar að vaxa
undir sjónhimnunni og geta valdið
vökvasöfnun eða blæðingu og
valdið sjóntruflunum sem er það
alvarlegasta. í sumum tilfellum er
hægt að brenna þessar æðar með
leysigeisla og koma í veg fyrir
sjóntap, en það nær yfirleitt ekki
að bæta sjóntap sem þegar hefur
orðið. Slíkt skeður hjá einum af
hverjum tíu. Sjóntap af völdum
hrörnunar í augnbotni er venjulega
bundið við miðhluta sjónsviðsins,
þannig að viðkomandi tapar skörp-
ustu sjóninni og lestrarsjón en hlið-
arsjónin eða ratsjón skerðist ekki.“
Sjúkdómurinn getur verið
einkennalaus
„Flestir þeir sem hafa einkenni í
augnbotni koma ekki til með að
hafa af þeim óþægindi. Sumir hafa
engin einkenni, aðeins 1 af hveijum
5 fær einkenni, þ.e. sjóntruflanir.
Hins vegar er þessi minnihluti marg-
ir einstaklingar. 1 blinduskrá Sjón-
stöðvar Islands eru nýskráðir 100
blindir og sjóndaprir á ári, vegna
þessa eina sjúkdóms. í ársskýrslu
sjónstöðvarinnar í fyrra voru skráð-
ir 960 íslendingar sjóndaprir af
þessum eina sjúkdómi. Það eru 960
af samtals 1.500 eða tveir af hveij-
um þrem.“
Algengasta orsök blindu hér
er hrörnun í augnbotni
Einar segir að hrörnun í augn-
botni sé algengasta orsök blindu
hér á landi nú. Sjúkdómurinn er
mjög algengur hjá eldra fólki, hann
er sjaldgæfur hjá fólki kringum
sextugt en eykst með aldrinum.
Augnlæknarnir Friðbert Jónasson
og Kristján Þórðarson gerðu athug-
un á Austurlandi sem leiddi í ljós
að um fjórðungur manna yfir sjö-
tugt og tæplega helmingur þeirra
sem voru 83 ára höfðu einhveijar
hrörnunarbreytingar í augnbotn-
um.
Orsök sjúkdómsins er ekki þekkt.
Einar segir að menn hafi velt fyrir
sér áhrifum ljóss, ljóss almennt eða
sérstaklega útfjólublátt ljóss, en
það hefur heldur ekki verið hægt
að sanna með ótvíræðum hætti.
Vísbendingar eru um að það kunni
að hafa áhrif. Vandinn er að ekki
er vitað hvað veldur sjúkdómnum,
en þó að orsökin sé ekki þekkt
hafa talsverðar framfarir orðið í
meðhöndlun sjúkdómsins.
Leysimeðferð, ný lyf og
fjölvítamín geta heft þróun
sjúkdómsins
„Leysimeðferð hefur verið notuð
í um 10 ár og gerir oft gagn. Ný-
leg lyfjameðferð hefur verið notuð
hér í um tvö ár og hefur nú loks
sannað gildi sitt. Danskir kollegar
okkar hafa á ótvíræðan hátt sýnt
fram á það, með skipulögðum rann-
sóknum, að lyfin gera gagn og
okkar rannsóknir staðfesta það.
Lyfjameðferð stöðvar æðamyndun
og kemur í veg fyrir blæðinguna.
Einnig erum við að búa okkur und-
ir að taka upp skurðaðgerðir á
auga, til að fjarlægja blóðið ef
blæðing hefur orðið.“
Einar segir að ein bandarísk
rannsókn, sem hann taki mark á,
bendi til að fjölvítamín og sink
hafði einhver áhrif á að draga úr
hrörnuninni. „Við erum að reyna
að ná betri árangri í þessu heil-
brigðisvandamáli," segir hann,
„það er erfitt á þessum tímum nið-
urskurðar. Nú hafa orðið ákveðnar
framfarir í greiningartækni, á
markað er komin ný tegund augn-
botnamyndavéla sem kostar um 7
miljónir króna. Þar sem ekki hafi
verið veittar ijárveitingar til tækja-
kaupa í mörg ár, þýðir það að við
sitjum eftir en þróunin heldur
áfram. Það er í raun hræðilegt
þegar verið er að tala um sjúkdóm
sem blindar 100 manns á ári. Það
kostar verulega fjármuni að sjá
fyrir þeim sem verða blindir, mér
finnst að við ættum að leggja rneifi
áherslu á að fyrirbyggja blindu
með því að vinna að forvörnum.“
Blinda af völdum sykursýki
sjaldgæf hér á íandi
- Eru aðrir augnsjúkdómar al-
gengir hér?
„Sjúkdómsmynstrið í okkar
heimshluta er svipað hér og annars
staðar,“ segir Einar „með einni
áberandi undantekningu í tengslum
við sykursýki sem er mjög mikið
heilbrigðisvandamál í löndunum í
kringum okkur. í nágrannalöndun-
um er sykursýki algengasta orsök
blindu hjá fólk á aldrinum 24-64
ára og i Bandaríkjunum er hún
önnur algengasta orsök blindu,
næst á eftir hrörnum í augnbotn-
um. Hér á íslandi er sykursýkin í
14. sæti, þar skerum við okkur úr.
Samkvæmt tölum sem til eru virð-
ist sykursýkisblinda vera tvöfalt til
þrefalt fágætari hér en t.d. í Dan-
mörk og Svíþjóð. Skýringar höfum
við ekki, nema að forvarnir og
meðferð í sykursýki hafi verið tekn-
ar hér fastari tökum."
- Hvernig getum við best vernd-
að augun?
„Með því að nota öiyggisgler-
augu,“ segir Einar. „Það mjög mik-
ill misbrestur á því að fólk noti
öryggisgleraugu við íþróttir eins
og boltaíþróttir t.d. veggjatennis,
við viðgerðir á bílum sínum og á
vinnustöðum. Ef eitthvað eitt sem
hægt er að gera til að vernda aug-
un þá er það að vernda þau fyrir
slysum."
I.O.O.F. 5 = 1761231 'h = 0
fomhjólp
Opift jólahús
( dag kl. 14-17 er opið hús í
Þríbúðum, félagsmiðstöð Sam-
hjálpar, Hverfisgötu 42. Litið
inn og rabbið um lífið og tilver-
una. Heitt kaffi verður á könn-
unni. Við tökum lagið og syngj-
um saman m.a. nýju kórana
kl. 15.30. Takið með ykkur
gesti. Allir velkomnir.
Samhjálp.
Hveragerðiskirkja
Kristileg samkoma laugardaginn
3. desember kl. 4 e.h.
Kristniboðsfélag
Suðurlands.
Hallveigarstíg 1 • simi 614330
Dagsferft sunnud. 4. des.
Kl. 10.30 Lýðveldisgangan
Framtíðarsýn í samgöngum og
samskiptum; árið 2004. Gangan
hefst á Ingólfstorgi, farið um
Kvosina, Háskólahverfið og
Vatnsmýrina. Ferðinni íýkur við
Ingólfstorg um kl. 16.00.
Ekkert þátttökugjald og eru allir
velkomnir.
Áramótaferð f Bása
30. des.-2.janúar
Fullbókað er í ferðina. Vegna
mikillar aðsóknar óskast miðar
sóttir sem fyrst og eigi síðar en
föstudaginn 9. desember. Skrif-
stofan er opin frá kl. 12-17 alla
virka daga, þó veröur lokað
mánudaginn 5. desember.
Útivist.
FERÐAFÉLAG
® ÍSLANDS
MÖRKINNI 6 ■ SÍMI Ó8253*
Sunnudaginn 4. des.
kl. 13.00 verður gengið um
Óbrinnishóla og Helgafell.
Óbrinnishólar eru gígaröð vest-
an við Undirhlíðar tæpum tveim-
ur km sunnan við Kaldársel.
Hólarnir sjálfir eru nú mjög eydd-
ir vegna gjallnáms. Um þá liggur
nýr vegur meðfram Lönguhlíð í
Bláfjöll. Síðan verður gengið á
Helgafell (340 m) en auðgengiö
er á rana norðaustan í fjallinu.
Brottför er frá Umferðarmið-
stöðinni, austanmegin og Mörk-
inni 6. Verð kr. 1.000, frítt fyrir
börn m/fullorðnum.
Miðvikudaginn 7. des. nk. verð-
ur Ferðafélagiö með „Aðventu-
kvöld“ i Breiðfirðingabúð,
Faxafeni 14, sem hefst kl. 20.30.
Árbók F.(. 1994 „Ystu strandir
norðan Djúps" verður kynnt.
Sýndar verða myndir frá svæð-
inu, sem bókin fjallar um, teknar
af Birni Þorsteinssyni og Grétari
Eiríkssyni og höfundur bókarinn-
ar, Guðrún Ása Grímsdóttir,
mun flytja skýringar með mynd-
efninu. Allir eru velkomnir, félag-
ar og aðrir.
Brottför í áramótaferð F.l. til
Þórsmerkur verður 31. des. kl.
8.00. Vegna mikillar aðsóknar
er óskað eftir þvi að fólk greiði
farmiða fyrir 10. des.
Ath.: Gleymdir þú einhverju í
sæluhúsum F.í i sumar? Ósklla-
muna má vitja á skrifstofu F.Í.,
Mörkinni 6, milli kl. 9-17 virka
daga.
Ferðafélag íslands.
Hvítasunnukirkjan
Fíladeifía
Bænasamkoma í kvöld kl. 20.30.
Allir hjartanlega velkomnir.
Dagskrá vikunnar
framundan:
Sunnudagur:
Brauðsbrotning kl. 11.00.
Ræðumaður Hafliði Kristinsson.
Almenn samkoma kl. 16.30.
Ræðumaður Guðni Einarsson.
Þriðjudagur: Samvera fyrir eldri
safnaðarmeðlimi kl. 15.00.
Miðvikudagur:
Biblíulestur kl. 20.30.
Föstudagur:
Unglingasamkoma kl. 20.30.
Laugardagur:
Bænasamkoma kl. 20.30.
KKlSTIi) SAMFÉLAO
Dalvegi 24, Kópavogi
Almenn samkoma í dag kl. 14.
Jóhann Guðmundsson prédikar.
Allir hjartanlega velkomnir.