Morgunblaðið - 13.04.1995, Qupperneq 80

80 FIMMTUDAGUR 13. APRÍL 1995
MORGUNBLAÐIÐ
ÞAÐ nægir ekki aðeins,
að fara að vöggu dæg-
urlagaflutnings í ís-
lensku útvarpi, á árun-
um upp úr 1950, til að
nálgast þær rætur, sem
liggja að tónlistar-
manninum Rúnari Júl-
íussym, fæddum í Keflavík 13.
aprii 1945. Það verður að leita
víðar fanga. Þó er vert að staldra
þar aðeins við og horfa yfir sviðið,
því það er engin spuming, að ís-
lensk dægurlagahefð eftirstríðsár-
anna var lifandi hluti af tónlistar-
legu uppeldi drengsins, sem ólst
upp í hinum örtvaxandi útgerð-
arbæ á Suðurnesjum.
Á öldum ljósvakans bárust
raddir þeirra Hauks Morthens,
Alfreðs Clausen, Bjöms R. Einars-
sonar, Sigurðar Ólafssonar,
Skafta Ólafssonar og fleiri góðra
manna, sem sungu um sjómanns-
lífið, sveitasæluna, ástir og þrár,
bjartar vonir og brostin hjörtu.
Þessi lög, sem gjarna vora kölluð
„slagarar", áttu öðram þræði ætt-
ir sínar að rekja til Mið-Evrópu,
eða vora vinsæl sönglög hvítra
manna úr Vesturheimi. Textum
var annaðhvort snarað á íslenska
tungu, eða þá samdir nýir um ís-
lenskan veraleika þess tíma og
þeir felldir að lögunum. Tónlist
þessi seytlaðist inn í sveinninn lag-
vissa og varð þar að brunni, sem
hann seinna átti eftir að bergja af.
Til að reyna að varpa skýrara
ljósi á þau tónlistarlegu áhrif, sem
hvað mestan þátt hafa átt í að
móta tónlistarmanninn Rúnar Júl-
íusson, eins og þjóðin þekkir hann
best, sem „Rokkkónginn frá Kefla-
vík“, verður að gæta að nálægð
Rúnars í uppeldinu við bandarísku
herstöðina. Það var nefnilega nær
eingöngu Kanaútvarpið, sem á
árunum upp úr 1955 flutti þá tón-
listarstrauma, sem heltóku huga
drengsins og hafa líklega öðra
fremur mótað fjölbreytnina í hans
tónlist eins og við þekkjum hana
í dag. „Rokk & Roll“ var í vöggu,
Þegar faríð er yfír svið íslenska rokksins
síðustu áratugina verður ekki horfb framhjá
þætti Keflvíkingsins Rúnars Júlíussonar.
Á fímmtugsafmæli hans í dag fjallar
gamall vinur hans Ottar Felix Hauksson
um þennan úthaldsgóða tónlistarmann og
um rætur hans í dægurlagaheiminum.
RÚNAR á gullaldardögum Hljóma.
skilgetið afkvæmi bandaríska ryt-
hmablúsins, sem stóð traustum
fótum í blúshefð bandarískra
blökkumanna. Það er þessi tónlist
fyrst og fremst, sem höfðaði til
Rúnars. Rokkið, rythmablúsinn,
blúsinn og soultónlistin, ásamt
angurværam stefjum kántrísöngv-
aranna, allt þetta glumdi nær
sleitulaust frá herstöðinni alla
daga og nætur og hefur án alls
vafa kveikt neistann í þeim kyndli,
sem Rúnar átti eftir að bera og
logað hefur skært á himni ís-
lenskrar dægurtónlistar í meira
en þijátíu ár.
Nýir straumar
Það má heldur ekki gleyma
því, að á áranum upp úr 1960
vora starfræktar fljótandi útvarps-
stöðvar undan ströndum Eng-
lands. Svokallaðar sjóræningja-
stöðvar, sem starfræktar voru um
borð í skipum, utan lögsögu Breta
og útvörpuðu dægurlagatónlist í
trássi við bresk lög, sem bönnuðu
öðrum en ríksreknu stöðinni BBC
að útvarpa. Radio Caroline var ein
slík og náðust útsendingar hennar
allvel um sunnan- og austanvert
ísland. Þessar stöðvar, aðallega
Radio Caroline og Radio Luxemb-
urg, voru helstu boðberar hinna
nýju strauma í dægurlagatónlist-
inni snemma á sjöunda áratugn-
um. Það var hið svokallaða „Mers-
ey beat“ sem mest bar á í þessum
stöðvum. Nafngiftin „Mersey
beat“, var tilkomin vegna þeirrar
gífurlegu grósku sem var í dægur-
tónlistarlífi hafnarborgarinnar Li-
verpool, sem áin Mersey rennur í
gegnum. Hljómsveitir spruttu þar
upp eins og gorkúlur og sendu
hvert lagið á fætur öðru inn á
bresku vinsældalistanna.
Helstu fulltrúar Merseybítsins
vora án efa The Beatles, sem fyrst
um sinn ásamt hljómsveitum á
borð við The Searchers, The Holli-
es, Gerry and the Pacemakers o.fl.,
leiddu þessa nýbylgju. í kjölfarið
komu fram um allt Bretland hljóm-
sveitir, sem voru á svipuðum nót-
um og áttu greiða leið að hjörtum
unglinganna.
Þar tróna hæst þeir sem seinna
urðu helstu keppinautar Bítlanna
um vinsældir unglinganna og eru
enn að, The Rolling Stones, sem
komu fram í London u.þ.b. ári
eftir að Bítlarnir slógu í gegn. Og
fyrst minnst er á Rolling Stones
í þessu sambandi verður að draga
fram í dagsljósið hljómsveitir eins
og Kinks, Pretty Things, The Who
og Spencer Davis group. Allar
þessar hljómsveitir áttu það sam-
merkt, að þær leituðu í byijun,
meira og minna að fýrirmyndum
í rythmablús bandrískra blökku-
manna.
Áhrifavaldarnir
í rauninni vora áhrifavaldar
þeirra þeir sömu og Rúnars Júlíus-
sonar. Og það engin goðgá að
fullyrða, að þessar hljómsveitir
hafi varðað veginn fyrir Rúnar og
félaga, sem eyddu gjarna löngum
síðkvöldum í að hlusta á Radio
Caroline og sýnt þeim fram á með
hvaða tökum ætti að takast á við
tónlistargyðjuna. Ef að ungir hvít-
ir Bretar gátu nálgast unglingana
með svörtum rythmablús, þá gátu
ungir hvítir Keflvíkingar það svo
sannarlega líka. Þetta var sú tón-
list, sem þeir höfðu lifað í nálægð
við til margra ára!
Og þarna hófst tónlistarferill
Rúnars fyrir alvöra, með stofnun
Hljóma á árinu 1963. Nánast á
einni nóttu varð Rúnar landsfræg-
ur maður, ásamt félögum sínum í
Hljómum. Það var skjótur frami.
Hljómar vora fyrstu boðberar
bítlatónlistarinnar hér á landi og
íslensk ungmenni, sem greinilega
höfðu þörf fyrir að eignast eigin
fulltrúa á sviði bítlamenningarinn-
ar, lyftu þeim samstundis á efsta
stall vinsældanna. Fyrsti smellur-
inn, sem Rúnar söng inná plötu
með Hljómum á árinu 1964,
„Fyrsti kossinn“, var upphaflega
með enskum texta og var nokkurs-
konar lofsöngur um Radio Carol-
inej
Ég ætla ekki að rekja hér ítar-
lega hljómsveitarferil Rúnars,
heldur leyfa mér í staðinn að
bregða upp skemmtilegri mynd,
sem útlagaskáldið góða úr Svía-
ríki, Jóhann Árelíuz, hefur dregið
af goðinu (athuga ber, að með
allan rithátt fer að vilja skáldsins):
Hljómarnir springa út
„Rúnar hefur trúlegast verið
fjörfiskur allt frá vöggu. Og valla
varð knattspyrnan til þess að
draga úr honum ástríðumóðinn.
Né heldur hástökk önnur og gönu-
hlaup uppvaxtarins. Það hefur
áreiðanlega verið gróska í Kefla-
vík á þessum áram. Ekki síst eftir
að Viðreisn tók völd, höftum létti
og allskonar fijáls verslun komst
í öndvegi, undir heilsusamlegum
áhrifum herstöðvarinnar. „Life is
Strange in an Armybase", eins og
hann hváði þulurinn amríski á
stuttri vertíð minni í Garðinum
’74. Af vellinum streymdi músíkin
nótt sem nýtan dag. Metsala í
briljantíni og támjóum skóm, kols-
vörtum og gljáandi.
Rúnar er á réttum aldri, þegar
þeir slá í gegn Elvis og Jerry Lee,
Little Richard og sjálfur erki-
Chuck-inn Berry og hefur aldrei
beðið þess bætur síðan. Má segja
að tónlistarrótarsfi þessa frum-
heija rokksins sé eitt með holdi
hans og blóði. Og verður Rúnar
ekki sakaður um annað en stök-
ustu trúmennsku við upprunann.
Bítlaæðið tekur svo af skarið um
ferilinn og Hljómarnir springa út.
Ég man fyrst eftir þeirri ágætu
hljómsveit í Sjallanum á barna-
balli. Er mér þá einna minnistæð-
ast, fyrir utan tónlistarflutninginn,
sem hafði djúp áhrif á mig, hversu
Engilbert geiflaðist allur voðalega
í framan við sönginn á House of