Morgunblaðið - 08.02.1997, Blaðsíða 30

30 LAUGARDAGUR 8. FEBRÚAR 1997
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Enn um Borgar-
fjarðarbraut
FRAM er komin ný
eða réttara sagt endur-
útfærð tillaga af svo-
kallaðri efri leið um
„Rudda“ á Borgarfjarð-
arbraut, Varmalækur-
Kleppjámsreykir. Það
var vegagerðin sem fól
Hönnun hf. að skoða
og endurmeta gögn um
endurbyggingu Borg-
aríjarðarbrautar,
V armalækur-Klepp-
jámsreykir. Verkefnið
fólst í: „Yfirfara hönn-
un Vegagerðarinnar og
bera saman fram
komna kosti. Skoða
aðstæður á vettvangi.
Kynna sér athugasemdir, sem fram
komu við mat á umhverfisáhrifum.
Setja fram og meta nýjar lausnir,
ef um þær er að ræða. Frumhanna
og kostnaðarmeta nýjar lausnir.
Skila greinargerð og taka þátt í
kynningu á niðurstöð-
um.“
Þegar skýrsla þessi
er lesin áfram koma
fram nokkrar stað-
reyndir _sem vert er að
skoða. I mati á heild-
arkostnaði stendur:
„Með veglínu á efra
vegstæði yrði nýver-
andi Stóra-Kroppsveg-
ur áfram slæmur og í
lélegu vegasambandi
við Borgarfjarðarbraut.
Það sama má segja um
Flókadalsveg, ef neðri
leiðin yrði farin.
Kannski má leggja
þessi aðgengismál að
jöfnu og að þetta hafi lítil áhrif á
mat á kostum og göllum efri og
neðri leiðar.“
í samanburði á veglínum kemur
fram að efri leið er 40 m hærri en
neðri leið og mestur halli er 6% á
Bemhard
Jóhannesson
Borgarfjarðarbraut er
ekki einkamál okkar
Reykdælinga, segir
Berhard Jóhannesson,
og verðum við því að
líta út fyrir túngarðinn
hjá okkur.
efri leið en 3,6% á neðri leið. Kostn-
aður með hliðarvegum, tengingum
og heimreiðum er á efri leið 243
mkr. en 212 mkr. á neðri leið. Þarna
munar 31 milljón.
Kostir og gallar nýrrar veglínu:
„Að okkar mati er leið 1 (neðri leið)
nálægt því að vera gallalaus hvað
varðar vegstæði.“ Og áfram segir í
skýrslunni: „Leið 3 (ný efri leið) er
hins vegar um 15% dýrari og nær
tæplega sömu veggæðum og leið 1
(neðri leið). Syðri endi Stóra-
Kroppsvegar er tengdur nýjum vegi
þar sem hann er á 5 m hárri fyll-
ingu.“
Vegamálastjóri Helgi Hallgríms-
son fer þess á leit við Egil Bjarna-
son ráðunaut að gera mat á: „Bótum
vegna beins tjóns og óhagræðis við
ISLENSKT MAL
ÞAÐ ER ekki deginum ljósara
að kvenheitin Huld og Hulda séu
af einum uppruna, þótt merking
þeirra hafí líklega að meira eða
minna leyti runnið saman í vitund
okkar.
Lítum fyrst á Huld. Það er ekki
heiti á raunverulegum mennskum
konum fyrr en á 20. öld. En til
voru Huldar sögur, þar sem Huld
er drottningarheiti, og sagt er að
Sturla Þórðarson höfuðskáld hafi
sett saman söguna af Huld tröll-
konu. Þetta nafn setjum við um-
svifalaust í samband við sögnina
að hylja og höldum að sögumar
hafí flallað um einhvers konar
huldukonur.
Nú líða aidir, og ekki skíra Ís-
lendingar dætur sínar nafninu
Huld fyrr en á okkar tímum.
Nafnið var ekki til í neinu mann-
tali fyrr en eftir 1910. Rík ástæða
er til að ætla að fyrsta Huld á
íslandi hafí verið dóttir Sigurðar
skálds á Amarvatni, fædd 1913.
Nafninu hefur vegnað nokkuð
vel. Árin 1921-50 vom 20 meyjar
skírðar svo, og miklu fleiri síðar
og þá einkum að síðara nafni. í
þjóðskrá 1989 vom 262, þar af
hétu 240 Huld síðara nafni. Vafa-
laust skynja menn í nafni þessu
einhvers konar leyndardóm,
kannski álfakyns.
Víkur þá sögunni að lengra
nafninu Hulda. Verður nú allt
miklu flóknara og margra skýr-
ingarleiða að gæta.
Þar er þá fyrst til að taka, að
nafnið er tökuheiti, þó íslensku-
legt sé. Ætli það sé ekki, eins og
í norsku, komið til okkar úr
sænsku eða dönsku, og þangað
úr þýsku. En fyrst skulum við
minnast Hulduljóða Jónasar
Hallgrímssonar frá fyrra hluta 19.
aldar.
Nú verður hér á nokkur hlykk-
ur og litið á lýsingarorðið hollur.
Mörg lík orð samsvara því í skyld-
um málum, t.d. í dönsku huld =
vinveittur, gotn. unhulþo = ill-
vættur. Til var í fornu máli sögn-
in að holla = vera hjálpsamur.
Víkur nú sögunni suður á bóg-
inn. Frau Holle = konan heilla-
dís, er kunn úr þýskum ævintýmm
og þá verndari heimilanna. Það var
einnig til í gerðunum Holda og
Hulda. Síðastskráða gerðin barst
inn í sænsku og ensku og svo til
okkar sem fyrr var skrifað. Og
skulum við þá aftur minnast
Hulduljóða Jónasar.
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
881.þáttur
Árið 1870 var Hulda þó enn
ekki skírnarnafn á íslandi, en síð-
rómantíkin tók það upp á arma
sína, og 1910 voru komnar 57,
þar af fæddar í Reykjavík 12,
Eyjafjarðarsýslu einnig 12 og 11
í Þingeyjarsýslu. Unnur Bene-
diktsdóttir Bjarklind kom svo
fram undir nafninu Hulda, ný-
rómantísk, og var vel tekið, er
hún tók að birta Ijóð sín skömmu
eftir aldamótin. Kemst nú Hulda
í tísku, og vom 648 meyjar skírð-
ar svo árin 1921-1950. Nú eru
í þjóðskrá mikið á annað þúsund.
Skylt er að geta annarra skýr-
inga á nafninu. Til er í sænsku
huld= fögur, elskuleg; og af því
telja sumir að til hafí orðið Huld-
rike og síðan Ulrike, en umsjónar-
maður heldur að Ulrike sé fremur
dregið af úlfur og væri Úlfrík eða
Úlfrikka á máli okkar.
Þá er til biblíunafnið Hulda(h),
kvengerð af Heled, merking óvís.
Sjá Króníkubók 2 og Konunga-
bók 2.
Af kvenheitinu Hulda bjuggu
svo nútímamenn til karlheitið
Huldar, og heita svo milli tíu og
tuttugu, fleiri síðara nafni. Ungar
og fátíðar era samsetningamar
Huld(d)ís og Huldrún.
★
Laufarunnar lögðust niður,
ljinir þiggja ró.
Arla Gunnar bregða biður
blundi rekka þó.
Nú kemur loksins eitthvað ann-
að en ferskeytla, enda kominn
tvíliður í enda fmmlínanna og
stúfur (eitt atkvæði) í enda síð-
línanna og þær ekki nema þijár
kveður. Þetta er ferskeytluætt IV,
skammhenda. Innrímið er ein-
falt, aðalhendingar í frumlínun-
um. Þetta er því skammhenda
frumhend.
Laufi er sverð, laufarunnar
og rekkar menn. Vísan er úr
Hænsna-Þórisrímum eftir Svein
Sölvason sem kynntur var til
þessa leiks fyrir skemmstu.
★
Umsjónarmaður þakkar Vík-
veija þessa blaðs drengilega lið-
veislu (16. jan.) þar sem hann
fann maklega að því tali að sínota
orðin ásættanlegur og óásættan-
legur í stað viðunandi og óviðun-
andi.
Því miður er orðið ásættanlegur
í tísku. Það virðist eftir fréttum
að dæma vera þýðingartilraun
fyrir enska orðið acceptable. í
Ensk-íslenskri orðabók Arnar
og Örlygs, þar sem ég kenni jafn-
an snilldartök Jóhanns S. Hannes-
sonar, kemur glöggt fram að ís-
lenskan er „orða fijóust móðir“,
eins og Hjálmar Jónsson Eyfírð-
ingur sagði.
Ég set hér þýðingar úr þessari
bók á orðinu acceptable („líkleg-
ur til þess að verða vel þeginn“):
aðgengilegur, boðlegur, tækur,
bærilegur, þolanlegur, sæmi-
legur, viðeigandi. Hér höfum við
því úr nógu að moða, sbr. og áður
viðunandi, og hugsið ykkur mun-
inn á að segja: þetta er ótækur
kostur (eða óaðgengilegt) í stað-
inn fyrir það sem Víkveiji tiltók.
Ótækur er náttúrlega að því leyti
betra, að þar er aðeins eitt for-
skeyti, en tvö í óaðgengilegt.
Reynum að nýta okkur auð
málsins, en læsast ekki hraunföst
í tuggum og klisjum.
★
Við Gunnar Konráðsson á Ak-
ureyri erum t.d. ósköp þreyttir á
ofnotkun sagnarinnar að skoða
um hvers kyns mál sem þurfa
athugunar við. Einkum er þetta
áberandi í máli forráðamanna af
ýmsu tagi.
Nú er bón okkar Gunnars að
menn gleymi ekki alveg öðrum
orðum í svipaðri merkingu, því að
af nógu er að taka. í stað þess
„að skoða málin“ allt endalaust
mætti stundum kanna, athuga,
íhuga, hugleiða, huga að,
hyggja að, velta fyrir sér og
jafnvel gaumgæfa.
★
Hlymrekur handan kvað:
„Það er vitlaust að vantreysta pði,
slíkt veldur bara andstreymi og puði,
því að guð ræður öllu,“
sagði Helgi við Höllu,
„og hættu svo þessu tuði.“
Auk þess var ógóð fyrirsögn
hér í blaðinu 31. f.m. Þar stóð:
„Brosmildur Jeltsín“, en hefði bet-
ur verið: Jeltsín brosmildur, sbr.
879. þátt. Og Ólafí Aðalbjömssyni
á Akureyri þykir eins og fleimm
ærið homskakkt, þegar dagskrár-
gerðarmenn í útvarpinu breyta al-
kunnu bæjamafni Hæringsstaðir
í „Hræringsstaðir".
búskap á Stóra-Kroppi." í skýrslu
Egils Bjarnasonar kemur fram að
1,1 ha af ræktuðu landi spillist, og
hvað varðar annað óhagræði segir:
„Þar sem talið er að umferðarþungi
verði ekki meiri en 300 bílar á sólar-
hring yfir sumartímann verður að
líta svo á að undirgöng leysi óhag-
ræði á viðunandi hátt.“
I bréfi Helga Hallgrímssonar til
samgönguráðherra Halldórs Blöndal
kemur fram í meðalhófsreglu 12.
gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993, „að
stjórnvald skuli því aðeins taka
íþyngjandi ákvörðun, þegar lög-
mætu markmiði, sem að er stefnt,
verði ekki náð með öðm og vægara
móti“.
Og áfram skrifar vegamálastjóri:
„Að öðru leyti má segja, meginatriði
í niðurstöðunum skipta hér máli;
samanburður milli neðri leiðar og
efri leiðar sýnir, að neðri leið er
a.m.k. 30 milljónum kr. ódýrari í
stofnkostnaði eða um 15%. Neðri
leiðin er einnig frekar hagstæðari
fyrir umferðina bæði með tilliti til
kostnaðar og öryggis."
Og lokaorð vegamálastjóra, Helga
Hallgrímssonar, eru: „Að mati Vega-
gerðarinnar hlýtur að vera tekið til-
lit til kostnaðar þjóðfélagsins og
hagsmuna almennra borgara, þegar
meta á hið lögmæta markmið skv.
12. gr. stjómsýslulaga nr. 37/1993.
Hér ber einnig að líta til þess, að
mat á bótum vegna óhagræðis
bænda er einungis lítill hluti af
kostnaðarmun leiðanna."
Lokaorð
Borgarfjarðarbraut er ekki einka-
mál okkar Reykdæla og verðum við
að líta út fyrir túngarðinn hjá okk-
ur. Undirstaða undir farsælan bú-
skap er meðal annars að samgöngur
eru í góðu lagi. Þeir einstaklingar
sem oftast fara um veginn við erfíð-
ustu aðstæðurnar eru skólabörnin
og ber okkur að tryggja þeim greið-
ar og góðar samgöngur. Það er mik-
ið talað um sparnað nú á tímum og
ég tel að 30 mkr. sé betur varið til
annarra framkvæmda í samgöngu-
málum Borgfirðinga. Því samgöngu-
mál em langt á eftir hér eins og
öllum er kunnugt. íbúar Reykholts-
dalshrepps hafa látið í ljós skoðanir
sínar og er vilji mikils meirihluta
þeirra að farin verði neðri leið (leið
1). Er hér skorað á meirihluta
hreppsnefndar að fara að vilja um-
bjóðenda sinna og standa ekki leng-
ur í vegi fyrir eðlilegum samgöngu-
bótum í héraði.
Ég tel að þrátt fyrir mikla vinnu
og vilja þá er og verður neðri leiðin
ávallt besti og ódýrasti kosturinn
þegar tillit er tekið til allra þátta
málsins og efnisleg rök látin ráða,
en ekki blindingjaleikur.
Höfundur er garðyrkjubóndi í
Sólbyrgi í Reykholtsdal.
Á að halda áfram
að virkja Laxá?
LANDSVIRKJUN
hefur undanfarin miss-
eri leynt og ljóst sóst
eftir að hækka stíflu
sína í gljúfri Laxár í
Suður-Þingeyjarsýslu til
að auka afl og bæta
rekstur Laxárvirkjunar.
Það þætti ekki frétt-
næmt nema vegna þess,
að breytingar á rennsli
árinnar eru bannaðar
með lögum. Eins og
menn rekur eflaust
minni til stóðu illvígar
deilur um virkjun árinn-
ar á 7. áratug aldarinn-
ar, sem lauk með laga-
setningu um vemdun
Mývatns og Laxár árið 1974. Hom-
steinn þeirra laga er ofangreint
ákvæði um bann við breytingum á
rennsli straumvatna og vatnsborði
stöðuvatna á svæðinu nema til vemd-
unar og ræktunar.
Áform um nýjar virkjunarfram-
kvæmdir í ánni sæta því nokkrum
tíðindum, en ljóst er að af þeim getur
ekki orðið nema með þvl að breyta
lögunum eða líta á stíflubygginguna
sem ræktunar- eða verndaraðgerð.
Varla er við því að búast að Al-
þingi sækist eftir því að breyta laga-
greininni eða setja sérlög um hækkun
stíflunnar í Laxá. Lagagreinin er
öflug staðfesting á því, að Mývatns-
og Laxársvæðið sé ætlað til annarra
nota en aukinna vatnsaflsvirkjana.
Brottfall greinarinnar myndi setja
allt samstarf umhverfísmálayfírvalda
og orkufyrirtækja í uppnám og mætti
túlka svo, að verndun merkra nátt-
úmsvæða væri ekki einu sinni hægt
að tryggja með lögum. Og þróun
þeirra mála annars staðar á landinu
er áhyggjuefni. Orkufyrirtækin
ganga eins langt og þeim er stætt í
virkjanagerð, og náttúruperlur á borð
við Þjórsárver, Dettifoss og Eyja-
bakka em á teikniborðum þeirra, eins
og ekkert sé sjálfsagðara.
Þrautalendingin hlýtur þá að vera
að líta á stíflubygginguna sem rækt-
unaraðgerð. Og lausnin virðist í sjón-
máli. Með því að hækka stífluna má
minnka sand í farvegi árinnar neðan
virkjunarinnar. Einhver líkindi eru á
því, en engin vissa, að það bæti upp-
eldisskilyrði fyrir lax og silung í Áð-
aldal. Þörf er á þó nokkmm rann-
sóknum áður en af þessu gæti orðið.
Nánast öll atriði sem máli skipta era
enn ókönnuð. Uppeldisskilyrði lax-
físka í Laxá í Aðaldal em lítt þekkt,
t.d. hefur fæða þeirra ekki verið at-
huguð. Óveijandi væri að hyggja
ekki að slíku áður en
staðið væri fyrir svo rót-
tækum umhverfisbreyt-
ingum sem stöðvun
sandburðar er. Laxá í
Aðaldal er ein gjöfulasta
laxveiðiá iandsins þrátt
fyrir að botn hennar
hafi verið sandi orpinn
öldum saman. Sand-
magn í Laxá í Aðaldal
hefur ekki verið kortlagt
og heldur ekki hve mik-
ill sandur berst með ár-
vatninu. Ömggt er, að
áin grefur sig niður ef
sandburður í henni
minnkar, og er því nauð-
synlegt að spá fyrir um
hve mikil breytingin verður og einnig
að hafa samanburð til að geta metið
árangur stíflugerðar síðar meir.
Landsvirkjun hefur varið miklum
fjármunum til landgræðslu á upp-
takasvæðum sandsins við Krákárlæki
Öll atriði sem máli
skipta eru, að mati
Ama Einarssonar, enn
ókönnuð.
í þeim tilgangi að minnka sandburð-
inn í ánni. Engar mælingar vom gerð-
ar á sandburði í ánni áður en aðgerð-
ir þessar hófust, og því er ekkert
vitað um árangur uppgræðslustarfs-
ins. Vísbendingar em um, að sand-
burður í Kráká hafí minnkað, en hún
rennur í Laxá sem kunnugt er. Ef
til vill hefur uppgræðslan þegar gert
stífluhækkun í Laxárgljúfri óþarfa!
Og enn er ósvarað spurningunni um
það hve há stífla í gljúfrunum þyrfti
að vera til að draga úr sandi í Laxá
í Aðaldal.
Þótt ræktað land færi ekki undir
vatn eða mannabyggð væri stefnt í
voða í Laxárdal með myndun lóns
ofan við stífluna, er skylt að taka
tillit til þeirrar landslagsbreytingar
sem þar yrði. Laxá fellur þama í ein-
um streng í mýndarlegri hrauntröð,
og í ánni em fallega grónir hólmar
sem fæm undir vatn. Þetta landslag
er hið fyrsta sem blasir við ferða-
mönnum, sem koma í dalinn og gefur
forsmekkinn að því sem einna feg-
urst þykir ofar í dalnum.
Höfundur er forstöðumaður
Náttúrurannsóknastöðvarinnar
við Mývatn.
Arni Einarsson