Morgunblaðið - 17.04.1998, Blaðsíða 32

32 FÖSTUDAGUR 17. APRÍL 1998
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Aug’un horfa til himins
A kolsvörtum grunni
undirdjúpanna eru
botnfiskareinsogvið
með tvö augu
eins og við.
En augu botnfiskanna
horfa bæði til himins.
I Ijóðum Þórðar Helgasonar lifir
döggin fyrir sólina, regnbogi sindr-
ar í gili og lúnir göngumenn ná
heim af heiðinni, eftir langa útivist
í harðfenni og stormi. Tíminn leik-
ur stórt hlutverk, bæði sá liðni og
sá sem er að líða. Stundum er eins
og allt hafi á einni örskotsstund lið-
ið sporlaust hjá:
Þessi silfurtæra á
sem féll úr dularfullu
svörtu gljúfri
út í fjarskann
framhjá.
Já, lífinu vindur áfram, ljósárin
skammvinnu skilja eftir sig söknuð
og óuppfyllta þrá eftir því hreina
og sanna, sem kannski var bara að
finna sæta langa sumardaga, í
horfinni veröld sumardrengs aust-
ur í Fljótshlíð. Það eina sem eftir
lifir er minningin þó hana sé núorð-
ið erfitt að sannreyna:
Alltaffinnstmér
eins og verið hafi
blómabragð
blómabragð af vatninu
úr krananum
í bænum undir fjallinu
Engan veginn fæst nú
úr því skorið.
I ljóðunum ríkir söknuður eftir
tíma þegar allt var einfalt og harla
gott. Hetjur riðu um héruð. Fljóts-
hlíðin státaði af þeim Gunnari og
Njáli, Kára, kettinum Brandi og
hestinum Léttfeta, í bland við al-
þýðufólk, mjólkurbílstjóra, vega-
vinnumenn og brúarsmiði. Kannski
lifir þrá æskudaganna enn í
draumsýninni fógru um landið sem
ekki er til:
Landið sem ekki er til
ertil
Þeim tveimur
sem veQa hvort annað
glóandi orðum
er það til
Því landið sem ekki er til
er eina landið
sem til er.
Hve glöð er vor æska?
„Já, ég yrld mikið um söknuð-
inn,“ segir Þórður þegar við tyllum
okkur niður eitt laugardagssíðdegið
í Gerðarsafni og spjöllum lítillega
saman um skáldskap hans. Það er
ys og þys útaf engu á kaffistofunni,
en við látum það ekki á okkur fá og
höldum okkar striki. Uti er kyrrt
veður en dáh'tiO dumbungur í lofti.
Meðan augun horfa
til himins er von
I ljóðum Pórðar Helgasonar ríkir söknuð-
ur eftir tíma þegar allt var einfalt og
harla gott segir Þorvarður Hjálmarsson
sem tók skáldið tali og innti hann m.a.
eftir skáldskap, kjörum listamanna og
kennslu, en skáldið er sannfært um að
ljóðlist geti læknað sálarmein.
„Ég yrki af söknuði,
um þá tíma þegar
manneskjan skipti
máli! Um þá tíð þegar
borin var virðing fyrir
manninum og lífinu.
Við sjáum á nýlegum
raftækjastríðum, að
við lifum í heimi hlut-
anna! Raftækin, sem
stjórna lífi okkar,
skipta orðið meira máli
en hið mannlega í fari
okkar. Hér áður fyrr
bar maður virðingu
fyrir öðru fólki og öðl-
aðist þannig í leiðinni
sjálfsvirðingu! Nú er
manni uppálagt að
bera virðingu fyrir einhverju sem
kemur í fjölmiðlunum og maður
þekkir ekki nema úr fjarlægð. At-
hyglissjúkum poppstjörnum og
loftmiklum rithöfundum sem alltaf
era að bera sig á torg, án þess að
hafa nokkuð á bak við sig!“
Ég heyri að Þórði liggur mikið á
hjarta og ákveð að beina samtalinu
að ljóðum hans sjálfs og hinu
ágæta starfi sem hann hefur verið
að vinna með ungu fólki í skólum
landsins mörg undanfarin ár.
„Ljóðlist stendur með einskær-
um blóma nú um stundir,“ svarar
Þórður spurningu minni: „Þótt það
sé falið að meira og minna leyti!
Börn og unglingar yrkja mikið,
enda hentar formið þeim einkar
vel til að tjá sig. Þegar ég byrjaði á
þessu starfi í Verslunarskólanum
árið 1986, þá söfnuðumst við sam-
an á kvöldin. Nemendur lásu upp
ljóð sín og við ræddum þau, gagn-
rýndum þau saman og á auga-
bragði varð þetta að stórstarfsemi
í skólanum. Ég fagnaði þessu ákaf-
lega! Þarna myndaðist gefandi
samband á milli nemenda og kenn-
ara. Krakkarnir opnuðu hug sinn,
þeim þeiira sem leið illa gafst
þarna kærkomið tækifæri til að fá
útrás, sem ekki veitti af, því „hve
glöð er vor æska“
kann að vera með
spurningarmerki
stundum!
Ég hafði þá kennt í
um tvo áratugi en varð
þarna vitni að merki-
legum hamskiptum
nemenda minna, þeir
opinbei-uðu tilfínn-
ingavandamál sín og
það sem herjaði á þá.
Til þessara hluta er
ljóðið alveg sérstak-
lega vel fallið. Auðvit-
að voru þau hrædd í
fyrstu en ég hafði það
sem vinnureglu að
ekkert færi frá okkur
sem við vildum ekki að kæmist í
annarra hendur. Smátt og smátt
myndaðist gagnkvæmt traust okk-
ar á milli og krakkamir fengu al-
gjört frelsi til að vera þeir sjálfir.
Ut úr þessu komu mjög góðir höf-
undar sem skólakerfið hafði að
þessu leyti stuðlað að.
Af öllu því sem ég hef gert þykir
mér einna vænst um þetta starf.
Það leikur enginn vafi á því að Ijóð-
list getur læknað sálarmein. Bæði
þeirra sem yrkja og þeirra sem
njóta. Ég fann það svo greinilega
hversu mikil lækning þetta var fyr-
ir þetta unga fólk sem tók þátt í
þessu hjá mér á sínum tíma. Það
var stórbrotin reynsla! Ljóðið
gegnir geysilega merku hlutverki í
lífinu, miklu stærra hlutverki en af
er látið! Þarna kynntust nemendur
mínir á nýjan hátt, sem manneskj-
ur en ekki sálarlaus vélmenni. Það
reyndist þeim ákaflega verðmætt
að vera ekki alltaf að berjast við
vandamálið um eitt n eða tvö n,
heldur takast á við tungumálið og
sitt eigið sjálf. Því auðvitað er
þetta alltaf fyrst og fremst glíma
við okkar eigið sjálf! Og þeirri
glímu fylgir sjálfsskoðun. Ekki má
heldur gleyma að kennurum líður
ekki alltaf vel og þess vegna er
Þórður
Helgason
mikilsvert að fá í gegnum ljóðin
tækifæri til að ræða við nemendur
um lífið og tilveruna almennt. Náið
samband milli nemenda og kenn-
ara kemur gjarnan í kjölfarið."
Víða pottur brotinn
„Sjálfur fór ég í námskeiðið Rit-
list í Háskólanum, þar fékk ég
tækifæri til að prófa sjálfan mig og
getu mína. I fyrstu reyndi ég að
semja sögur, og hafði reyndar
dundað við það frá æskudögum en
ég fann fljótt að ljóðið átti vel við
mig. Fyrsta ljóðabókin mín sem ég
byggði á bernskuminningum úr
Fljótshlíðinni, varð vinsæl og ég
hélt áfram að skrifa. I framhaldi af
þessu fórum við nokkrir félagar að
vera með upplestrarkvöld út um
hvippinn og hvappinn. Þá komu
ungu skáldin sem voru að þreifa
sig áfram og það opnuðust ákveðn-
ar gáttir og umræða skapaðist.
Við eigum samfellda ljóðahefð
frá landnámi. Sögur og leikrit eru
tiltölulega nýjar greinar hér hjá
okkur. Við skrifuðum fomsögurnar
og svo varð hlé í margar aldir á
sögugerð. En ljóðlistin hefur fylgt
okkur alla tíð. Hana ber okkur því
að rækta! Menn eiga að prófa sig
áfram og spreyta sig jafnt á hefð-
bundnum ljóðum, óhefðbundnum
sem prósaverkum. Prófa allt og
þreifa okkur áfram. Nú eru mörg
ung skáld að koma fram á sjónar-
sviðið og við verðum að fagna
þessu fólki á einhvern hátt. Það
sýnir sig líka að þegar vel tekst til
er ungum höfundum vel tekið.
Andri Snær Magnason gerði ný-
lega mikla lukku með tveimur
ljóðabókum en fleiri efnilegir höf-
undar eru á leiðinni og þetta fólk
bíður allt síns tíma.
Við erum mikil og sterk bók-
menntaþjóð en það er víða pottur
brotinn. Við verðum að fara að
snúa við blaðinu, til dæmis varð-
andi launasjóð rithöfunda sem mik-
ið er í umræðunni núna. Menn eru
býsna snöggir að velja höfunda til
að dást að næstu fimmtíu árin, í
stað þess að fylgjast betur með og
lesa það sem kemur út. Margir höf-
undar gefa út verk sín sjálfir og
hafa þess vegna engin auglýsinga-
apparöt á bak við sig sem kynna þá
sjálfkrafa í fjölmiðlunum. Þeir
verða því eðilega undir í kapp-
hlaupinu um hylli fjöldans. En
margir þessara höfunda eru ekki
síðri en hinir sem koma út hjá
stóru útgáfunum. Það er þröngur
hópur manna sem ár eftir ár velur
höfunda til að njóta styrkja af al-
mannafé og oftast eru það sömu
höfundamir. Ég vil ekki áfellast
þetta fólk, það sinnir erfiðu og van-
þakklátu starfi. Smekkur þess er
svona, og það eina sem ég get sagt
er að hann fellur ekki alltaf að mín-
um smekk! Breytinga er þörf á
þessu kerfi! Við verðum að muna
að þetta er huglægt mat og leið
listamannsins er ekki samþykkt og
verður aldrei. Þess vegna verður
listamaðurinn alltaf á skjön við
hina.“ „Eru listamenn þá glötuð
eintök?“ spyr ég Þórð í hálfkær-
ingi. „Já, raunverulegir listamenn
eru glötuð eintök," svarar hann
snöggur uppá lagið: „En því má
ekki gleyma, að rétturinn til að fá
að vera glatað eintak er mikil for-
réttindi!"
Líf á ystu nöf
Frá því fyrsta ljóðabók Þórðar
„ÞAR VAR ÉG“ kom út árið 1986
hefur hann sent frá sér þrjár ljóða-
bækur: LJÓS ÁR, kom út árið
1991, AFTUR AÐ VORI, ‘93 og
MEÐAN AUGUN LOKAST, ‘95.
Auk þess hefur hann skrifað og
birt sögur fyrir börn á öllum aldri.
Haustið 1996 sló hann enn nýjan
hljóm þegar hann sendi frá sér
stutta skáldsögu ætlaða ungling-
um: GETA ENGLAR TALAÐ
DÖNSKU? Sagan fjallar um reyk-
vískt nútímalíf, um ungt fólk í leit
að sjálfsmynd og fyrirmyndum;
öðrum þræði um upplausn og
sundraðar fjölskyldur. Myndræn
saga, skrifuð í raunsæjum stíl án
mikilla útlistana eða siðferðispré-
dikana. Það sem skín í gegn er
virðing höfundar fyrir viðfangsefni
sínu, ekki síst virðing fyrir ung-
lingum! Þó er ég ekki frá því að
Þórður eigi kollgátuna þegar hann
segir ljóðið standa hjarta sínu
næst. I ljóðinu um riturnar á
bjargbrúninni finnst mér lífsskiln-
ingur Þórðar birtast heiður og
skýr. Það er eins og allt það sem
hann hefur að miðla lesendum sín-
um kristallist í þessu litla ljóði.
Lífið er viðkvæmt og á oft undir
högg að sækja. Skáldið biður okk-
ur um að líta til þeiiTa sem ein-
hverra hluta vegna búa á ystu nöf
og biður okkur að sýna umburðar-
lyndi og skilning, forðast dóm-
hörku, veita miklu fremur lífinu í
kringum okkur athygli. Biður okk-
ur í leiðinni um að fara að dæmi
botnfiskanna, hefja augu okkar af
botninum uppyfir kolsvört undir-
djúpin. Meðan augun horfa til him-
ins er alltaf von:
Ritur
Við búum á ystu nöf
Brothættum eggjum
þrýstum við
mjúkri dúnbringu
að hörðu bergi
á ystu nöf
yfir hengiílugi
Lítið til okkar.
SELJUR halda sína árlegu vortónleika á laugardag í Seljakirkju.
Tónleikar í Seljakirkju
Tónleikar
þriggja
kóra
ÞRÍR kórar halda tónleika í Fella-
og Hólakirkju laugardaginn 18.
apríl kl. 17.00. Kóramir eru Ames-
ingakórinn í Reykjavik undir
stjórn Sigurðar Bragasonar, Sam-
kór Selfoss undir stjórn Edit Moln-
ar og Vörðukórinn sem Margrét
Bóasdóttir stjómar.
Efnisskrá tónleikana verður fjöl-
breytt þar sem dagskrá kóranna er
allólík auk þess sem þeir syngja
saman nokkur lög.
Samstarf þessara kóra hefur
staðið í mörg ár og hafa þeir heim-
sótt hver annan til skiptis og haldið
tónleika. „Eru Reykvíkingar,
brottfluttir Árnesingar og aðrir
sem áhuga hafa á góðum kórsöng
hvattir til að koma og hlýða á söng
þessara kóra, sem allir tengjast
Amessýslu,“ segir í kynningu.
Dagskrá til
heiðurs Indriða
SVEITARSTJÓRN Lýtingsstaða-
hrepps í Skagafirði stendur fyrir
kvöldvöku til heiðurs Indriða G.
Þorsteinssyni
rithöfundi í fé-
lagsheimilinu
Árgarði nk.
laugardagskvöld
kl. 21., en þenn-
an dag verður
Indriði, sem
fæddist og ólst
upp í Gilhaga,
72. ára.
Hannes Pét-
ursson skáld ræðir um afmælis-
bamið, sungið verður að hætti
Skagfirðinga og lesið úr verkum
Indriða. Dagskráin, sem nefnist
Keimur af sumri, er í höndum Jóns
Ormars Ormssonar og Eddu Guð-
mundsdóttur, en séra Hjálmar
Jónsson stjómar.
Aðgangur er ókeypis og allir vel-
komnir.
SELJUR halda sína árlegu vor-
tónleika Iaugardaginn 18. aprfl
kl. 17 og síðasta vetrardag, 22.
aprfl, kl. 20.30.
Svava K. Ingólfsdóttir mezzo-
sópran syngur einsöng. Stjórn-
andi er Kristín Sæunn Pjéturs-
dóttir, píanóleikari Hólmfríður
Sigurðardóttir og harmonfku-
leikari Bragi Hlíðberg.
Að þessu sinni hafa Seljur boð-
ið til sín Karlakór Selfoss og mun
hann syngja með þeim á laugar-
daginn. Stjórnandi er Ólafur Sig-
uijónsson, píanóleikari Helena
Káradóttir og tvísöng syngja
þeir Ólafur Björnsson, Sigurdór
Karlsson, Sigurður Karlsson og
Jónas Lilliendahl.
Síðasta vetrardag kveðja Selj-
ur veturinn með tónleikum kl.
20.30. Eftir á verður boðið upp á
kaffi og smákökur.