Morgunblaðið - 01.08.1998, Blaðsíða 32

32 LAUGARDAGUR 1. ÁGÚST 1998
DÓMSTÓLAR
MORGUNBLAÐIÐ
Formaður lögmanna-
félagsins hefur hvatt
félagsmenn til að stilla
gremju sinni í hóf
þegar þeir tapi máli og
varast að láta að því
liggja að dómar byggist
á annarlegum sjónar-
miðum. I samtali við
Pál Þórhallsson segir
Jón Steinar Gunn-
laugsson hrl. ljóst að
orð formannsins beinist
gegn sér og ummælum
sem hann lét falla út af
dómum Hæstaréttar í
skaðabótamálum í vor.
Jón Steinar kveður
dómana alvarlegt áfall
fyrir réttarkerfíð í
landinu og segist sam-
visku sinnar vegna ekki
geta þagað um það.
MÉR hefur verið legið á
hálsi fyrir að ég fari með
óvægilegum hætti fram í
málum sem ég hef sjálf-
ur flutt og tapað. Þetta er að mínum
dómi afskaplega röng ásökun," segir
Jón Steinar Gunnlaugsson, þegar
hann hefur boðið blaðamanni til sæt-
is í skrifstofu sinni á Skólavörðustíg
6b. Jón Steinar segist vita að for-
maður Lögmannafélags íslands,
Jakob R. Möller, beini leiðara júlí-
heftis Lögmannablaðsins (sjá
ramma annars staðar á opnunni) til
sín þótt ekki sé hann nefndur á nafn.
Hvað veldur því að Jón Steinar
gengur gegn hinu almenna viðhorfi í
stéttinni og gagnrýnir umbúðalaust
Hæstarétt, ekki einungis með fræði-
legum rökum heldur einnig fyrir að
láta önnur sjónarmið en lögfræðileg
ráða niðurstöðu?
„Ég hef oft tekið að mér mál í
starfí mínu sem málflutningsmaður,
sem ég tel að varði einhver réttindi
manna sem eigi tvímælalaust að
njóta verndar. Ástæðan fyrir því að
ég tek málið er þá þessi lögfræðilega
skoðun. Að loknum málflutningi
fínnst manni svo kannski niðurstað-
an blasa við, ekkert hafi komið fram
sem hnekki henni, og þá gerist það
stundum að réttindin eru samt ekki
dæmd, með rökstuðningi sem alls
ekki getur talist fullnægjandi. Þá hef
ég talað um það og tel það skyldu
mína en auðvitað að því tilskildu að
ég útskýri það sem ég á við.“
Hagkvæmast að þegja
„Menn skulu líka hafa það í huga,
að ég hef ekki af því persónulegan
ávinning að gagnrýna réttinn. Hag-
kvæmast væri fyrir mig að þegja -
eins og flestir starfsbræður minii'
gera - til þess að verða ekki látinn
gjalda gagm’ýni minnar í öðrum mál-
um. Ég er hins vegar þannig skapi
farinn að ég á erfitt með að þegja þeg-
ar ég sé menn misfara með opinbert
vald sem þeim hefur verið trúað fyrir.
Hugleiðum aðeins hvaða verkefni
það er sem dómari í máli tekst á
hendur? Hann þarf að þekkja mála-
vextina og semja forsendur fyrir lög-
fræðilegri niðurstöðu. Það gerir
hann þannig að hann fetar sig áfram
í átt til niðurstöðunnar eftir lög-
fræðilegum leiðum og beitir við það
viðurkenndum réttarheimildum. Oft
þegar maður leggur af stað í svona
ferð veit maður ekkert um niður-
stöðuna, hún kemur bara sem óhjá-
kvæmileg afleiðing af forsendunum.
Niðurstaðan skiptir í sjálfu sér engu
máli lögfræðilega, það eru forsend-
urnar sem gera það. Ég er næstum
því alveg viss um að í hinu óagaða ís-
lenska umhverfí verða fæstir dómar
til með þessum hætti. Ég held að
Morgunblaðið/Kristinn
„HAGKVÆMAST væri fyrir mig að þegja - eins og flestir starfsbræður mínir gera - til þess að verða ekki látinn gjalda gagnrýni minnar í öðrum
málum,“ segir Jón Steinar Gunnlaugsson hæstaréttarlögmaður.
BRESTURí
RÉTTARRÍKINU
flestir dómar, að minnsta kosti þeir
sem hafa einhverja þjóðfélagslega
tilvísun, verði til með þeim hætti að
niðurstaðan verður fyrst til. Síðan
fara menn að hugsa um að semja
fyrir henni forsendur. Þetta þýðir að
menn komast að niðurstöðu áður en
þeir eru búnir að fara í gegnum þann
efnivið sem þeim einn er heimill.“
Skaðabótalögin
„Gagnrýni mín á Hæstarétt nú í
vor er í tilefni af dómum 22. maí síð-
astliðinn. Þannig stóð á að árið 1993
voru sett hér lög um skaðabætur. Ég
taldi að lögin stæðust ekki stjórnar-
skrána vegna þess að aflahæfí
manna, hæfileikinn til að afla sér at-
vinnutekna með líkamsorku sinni,
væri verðmæti sem nytu verndar
sem eign. Það þýðir þegar í stað að
löggjafinn hefur bundnar hendur um
hvernig megi haga löggjöf um bætur
þegar þessi réttindi eru skert. Gríð-
arlegir almannahagsmunir voru í
húfí sem vörðuðu lífsafkomu og vel-
ferð fólks sem slasast og á skaða-
bótarétt á hendur öðrum. Ég fór
með mál tveggja umbjóðenda minna
fyrir dómstólana í því skyni að fá um
þetta dæmt. Aðstaðan var að því
leyti erfíð að sá lögfræðingur sem
hafði undirbúið löggjöfína, Arnljótur
Bjömsson, var orðinn fastur dómari
í Hæstarétti. Um málið hafði verið
deilt opinberlega. Ég taldi að við
þessar aðstæður væri mjög óheppi-
legt að samdómarar hans dæmdu
um hvort þessi lög stæðust gagnvart
stjórnarskránni. Það má segja að
með vissum hætti hafi starfsheiður
hans sem lögfræðings verið í húfí.
Þess vegna gerði ég kröfu um að all-
ir dómarar við réttinn vikju sæti
þegar þetta yrði dæmt. Þeirri kröfu
var synjað án þess að vikið væri að
þeim rökum sem ég færði fram fyrir
kröfunni. Þá sá ég strax hvert
stefndi."
- Hefði það ekki getað haft
ófyrirsjáanlegar afleiðingar ef fallist
hefði verið á kröfuna? Markús Sigur-
björnsson hæstaréttardómari er til
dæmis höfundur að mörgum þýðing-
armiklum lagafrumvörpum. Réttur-
inn gæti orðið óstarfhæfur ef allir
dómararnir þyrftu að víkja sæti í
hvert sinn sem reyndi á stjórnskipu-
legt gildi þeirra laga.
„Ef það kæmi fram krafa um slíkt
og ég tala nú ekki um ef um væri að
ræða atriði, sem varðaði mjög þýð-
ingarmikla almannahagsmuni í land-
inu og hefði valdið deilum opinber-
lega, þá tel ég það alveg blasa við að
hann ætti ekki að dæma um það og
ekki heldur samdómarar hans.“
Mati löggjafans ekki haggað
- En hvað er það sem þú finnur
efnislega að dómunum frá því í vor?
„Ég taldi sem sagt þegar þessi
mál komu til dóms að málið snerist
fyrst og fremst um að fá fram viður-
kenningu á að aflahæfi manna nyti
verndar stjórnarskrárinnai’. Svo
kom dómsniðurstaðan og þar er fall-
ist á þetta enda hefur dómurunum
sjálfsagt verið orðið ljóst að sú viður-
kenning væri óhjákvæmileg, þar sem
aflahæfið er dýrmætasta eign flestra
manna mælt á fjárhagslegan mæli-
kvarða. Þetta er raunar sú eign sem
flestir nota til að afla sér lífsviður-
væris. í forsendum dómsins segir að
löggjafinn hafí heimild til að setja
reglur um hvernig ákvarða skuli
bætur þegar aflahæfi manna er
skert, enda sé það markmið slíkra
reglna að fullar bætur komi fyrir. í
framhaldi af þessu blasti það við að
dómstóllinn hlyti að taka sér fyrir
hendur að skoða hvort lögin sem sett
voru 1993 uppfylltu þessa kröfu að
efni til. Það var ekki gert. í staðinn
kemur texti sem er saminn upp úr
athugasemdum með frumvarpi að
þessum lögum á sínum tíma. Höfuðið
er svo bitið af skömminni með því að
segja að skýru og ótvíræðu mati lög-
gjafans verði ekki haggað af dóm-
stólum. Það kynduga er að löggjaf-
inn var búinn að viðurkenna sjálfur
að lögin frá 1993 uppfylltu ekki kröf-
ur um fullar bætur. Það gerði hann
árið 1996 þegar hann breytti lögun-
um og hækkaði bætur um 33%. Sú
lagabreyting gagnaðist ekki þessum
mönnum því þeú' höfðu slasast á
millibilsskeiðinu milli 1993 og 1996.
Sá rökstuðningur í dómnum að dóm-
stólar fái ekki haggað mati lög-
gjafans er fjarstæðukenndur því það
er einmitt hlutverk dómstóla, sam-
kvæmt stjórnarskránni, að verja
borgarana gegn óhæfilegri íhlutun
löggjafans. Þai* að auki sýnir forsaga
málsins að það vakti ekkert annað
fyrir löggjafanum en að setja reglur
sem tryggðu fullar bætur. Það voru
einmitt rangai- fullyrðingar um
þetta, meðal annars í greinargerð
með lagafrumvarpinu á þeim tíma,
sem ollu því að lögin voru sett.“
Vildarhagsmunir
gagnvart samdómara
„Miðað við allar hlutlausar lög-
fræðiaðferðir er ljóct hver niðurstað-
an hefði átt að verða,“ heldur Jón
Steinar áfram. „Fyrst hún varð ekki
ofan á er bara ein skýring eftir.
Þarna hafa vildarhagsmunir gagn-
vart samdómara og starfsheiðri hans
orðið yfirsterkari skyldu dómstólsins
til þess að dæma mönnum þessi rétt-
indi. Sumir fylgismenn dómsniður-
stöðunnar hafa sagt að þarna hafi
illa tekist til með forsendur og ég er
svo sannarlega sammála því. Niður-