Morgunblaðið - 18.10.1998, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 18. OKTÓBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
+
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 18. OKTÓBER 1998 33
ptotnptiiMftfrffr
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
SÍÐAST liðið þriðjudags-
kvöld efndi Langholts-
kirkjukórinn til tónleika, þar
sem flutt voru verk eftir Jón
Ásgeirsson tónskáld í tilefni
af sjötugsafmæli hans. Þótt
einungis lítið brot af tónverk-
um tónskáldsins væri flutt á
þessum tónleikum gáfu þeir
engu að síður góða hugmynd
um, að miklu meira af tón-
verkum liggur eftir Jón Ás-
geirsson en almenningur ger-
ir sér nokkra grein fyrir eða
hefur aðgang að.
Fyrir nokkrum vikum flutti
Sinfóníuhljómsveit íslands
nýjan píanókonsert eftir Atla
Heimi Sveinsson og vakti sá
konsert mikla athygli áheyr-
enda enda tónskáldið þekkt
fyrir ótrúlega fjölbreytni í
tónsmíðum sínum. Verk
þeirra Jóns Ásgeirssonar og
Atla Heimis svo og annarra
tónskálda samtímans eru rík-
ur þáttur í þeim menningar-
verðmætum, sem orðið hafa
til á Islandi á þessari öld en
það á við um þau eins og
margvísleg önnur menningar-
verðmæti, að þau eru ekki að-
gengileg öllum almenningi.
Til þess að verk íslenzkra
tónskálda tuttugustu aldar-
innar verði aðgengileg þarf
tvennt að gerast. Annars veg-
ar þarf að gefa tónverkin út á
handriti, þannig að hugsan-
legir flytjendur hér og í öðr-
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
um löndum eigi greiðan að-
gang að þeim. Slík útgáfa er
auðvitað ein helzta forsenda
þess, að takast megi að kynna
íslenzka tónlist í öðrum lönd-
um að nokkru ráði. Hins veg-
ar þarf að vinna markvisst að
útgáfu þessara verka á
geisladiskum.
Erlent útgáfufyrirtæki
vinnur nú skipulega að útgáfu
allra verka Jóns Leifs á
geisladiskum. En hér þarf
meira til að koma. Pað þarf
að hefja vinnu við það að gefa
öll verk allra helztu tónskálda
20. aldarinnar á íslandi út á
geisladiskum. Það er mikið
verk og kostnaðarsamt og
það er alveg augljóst, að
einkafyrirtæki munu ekki
standa undir þeim kostnaði.
En það er jafn Ijóst, að með
útgáfu þessara verka mundi
íslenzkum almenningi og fólki
í öðrum löndum opnast nýr
heimur.
Nú er mikið lagt í menn-
ingarviðburði í tengslum við
árþúsundaskiptin. Á árinu
2000 verða lagðar rúmlega
600 milljónir króna í að
tryggja veg Reykjavíkur-
borgar, sem einnar af menn-
ingarborgum Evrópu það ár.
Jafnframt verður mikið átak
gert í sambandi við 1000 ára
afmæli landafunda íslendinga
í Vesturheimi og 1000 ára af-
mæli kristnitöku á Islandi.
Þetta er mikið átak og til
þess verður varið miklum
fjármunum. En við eigum að
gera enn betur. Nú í lok ald-
arinnar eigum við að hefja
skipulega varðveizlu þeirra
menningarverðmæta, sem
orðið hafa til á öldinni. Við
eigum að gefa út í handritum
og á geisladiskum öll verk
allra höfuð tónskálda ís-
lenzku þjóðarinnar á öldinni.
Við eigum að gefa út á geisla-
diskum flutning íslenzkra
tónlistarmanna á höfuðverk-
um tónbókmenntanna, þ.e.
þann flutning, sem til er á
tónböndum.
Við eigum að byggja upp á
Netinu umfangsmikinn
gagnagrunn um íslenzka
myndlist á þessari öld og
leggja mikla vinnu í að safna
myndum af myndverkum
helztu myndlistarmanna okk-
ar inn á Netið ásamt upplýs-
ingum um þá bæði á íslenzku
og á öðrum tungumálum.
Þetta verk er að hluta til haf-
ið.
Við eigum að vinna skipu-
lega að útgáfu á ritverkum
höfunda frá fyrri hluta aldar-
innar, sem löngu eru horfin af
markaðnum og eru að gleym-
ast en hafa að geyma söguleg,
bókmenntaleg og menningar-
leg verðmæti að öðru leyti.
Þetta verður ekki gert
nema með opinberum stuðn-
ingi að verulegu leyti. Það er
full ástæða til að Bandalag ísl.
listamanna hafi forgöngu um
að ræða við stjórnvöld um
stuðning við viðamikið verk-
efni af þessu tagi. Það mun
taka mörg ár en jafnframt
getur kostnaðurinn við það
dreifst á jafn mörg ár. Á ell-
efu hundruð ára afmæli ís-
lands byggðar var ákveðið að
leggja fram mikla fjármuni til
landgræðslu, söguritunar og
byggingar landnámsbæjar,
svo dæmi séu nefnd. Nú á
þeim tímamótum, sem
framundan eru, eigum við að
gera jafn mikið átak í að varð-
veita menningarverðmæti
tuttugustu aldarinnar eins og
við höfum gert í að græða upp
landið.
VARÐVEIZLA
MENNINGAR-
VERÐMÆTA
ÞÓTT Steingrímur
Thorsteinsson segi í
Háfjöllin (Þú bláfjalla
geimur) Hér andar
guðs blær eða fjallið
sé altari guðs í
Morgni, þá ber það
ekki endilega vott um tilhneigingu
skáldsins til algyðistrúar, heldur er
það einungis vitnisburður um guð-
dóminn, þ.e. sköpun hans og ná-
lægð. Náttúran er dýrðlegt fyrir-
heit um guðs ríki. Sólin er ímynd
guðs og hún minnir á elsku hans.
En hún er ekki guð, hún er ekki
elskan sjálf; hún er sól; ylur og
ljós, einskonar auga guðs. Þannig
skilur Jónas einnig náttúruna, eða
með sama hætti og Steingrímur
þegar hann segir í Svani,
guðs sem af ásján unaðsgeislar standi
og guðs sól í Sólkveðju, en guðs
mynd í Morgni og klykkir út með
því að segja í sjötta og næst síðasta
erindi þessa kvæðis:
Elskunnar vertu ímynd trú,
Efra sem fegur skín en þú.
Sólin á sem sagt að vera ímynd sem
Jónas orti líka um en elskan er sól-
inni æðri og meiri. En sólin, þetta
guðsauga, er sköpun guðs og ber
honum vitni, birtu hans, hlýju og
kærleika, og Jónas trúir því auðvit-
að að hann stjómi henni eins og
öðrum fyrirbærum í sköpunarverk-
inu. En hún er ekki guð, hún er
ímynd hans þegar hún skín eins og
augu hans líti til okk-
ar; eins og birta for-
sjónarinnar skíni á
sköpun hennar. Og
við njótum að sjálf-
sögðu góðs af því.
Það er einungis
ljóðræn mynd og raunar harla eft-
irminnileg þegar Steingrímur talar
um að fjallið sé altari guðs, en það
kemur trúarbrögðum h'tið við því
ekki trúum við á kirkjuna þótt
presturinn standi íyrir altarinu og
tilbiðji guð sinn. Grískur hugsuður
sagði það væri ekkert betra að til-
biðja styttu en hús. Forsjónin er
annars staðar, þótt hún geti að
sjálfsögðu einnig verið þar sem hún
er tignuð. Sköpunin nær einnig til
altarisins og guðleg stjómun er þá
einnig að verki í guðsþjónustunni
rétt eins og öðmm viðburðum nátt-
úrannar og daglegu lífi.
Fyrrnefndar líldngar minna á
vísuorð Matthíasar Jochumssonar
í ljóðinu Til Björns Gunnlaugsson-
ar yfirkennara en þar talar skáld-
ið í anda Jónasar Hallgrímssonar
um guðfögur ljós upphæða án þess
honum detti í hug að ljósin séu for-
sjónin sjálf. En þau eru fógur eins
og sá sem þeim er líkt við í þessu
lýsandi orði um stjóm himinsins.
En þegar sr. Matthías talar
nokkra síðar í kvæðinu um sólkon-
ungsstól á hann auðvitað við for-
sjónina sjálfa þótt líkingin sé
ósköp hversdagsleg og raunar úr
sér gengin og gamaldags ef miðað
er við mannleg takmörk Lúðvíks
XIV sólkonungs.
Það myndmál sem ég hef nú gert
að umtalsefni er vandmeðfarið og
einatt eins og vélræn endurtekning
í ljóðrænum texta. Það er því
ástæða til að skýra hann af hófsemi
og þó nokkurri tillitssemi við
skáldin. En Jónas Hallgrímsson
orti ekki vélrænt. Hann gerði
sterkan greinarmun á guði og þeim
náttúrufyrirbrigðum sem bera
honum vitni. Hann baðaði sig ekki í
augnatilliti forsjónarinnai- þótt
honum dytti í hug að líkja sóUnni
við guðs auga. Hann kunni glögg
skil á því sem er og hinu sem er
ímynd eða líkist því sem er. Og
samkvæmt guðfræði hans og vís-
indum var einn guð, einn kærleiks-
ríkur og miskunnsamur faðir, sem
er höfundur alls sem er og vakir yf-
ir sköpunarverki sínu og hefur þau
afskipti af því sem góðum föður
sæmir.
En það er frelsi í náttúranni og
hún gerir ráð íyrir óvæntum við-
burðum. Það vissi Jónas einnig og
hann gerir engar kröfur á hendur
skapara sínum sem eru í andstöðu
við þetta frelsi og vilja mannsins.
Hann hefur fengið að njóta fegurð-
arinnar. Hann vill bera henni vitni.
Og þess vegna er skáldskapur hans
lýsandi guðs augu á stjömuhimni
íslenzkra bókmennta.
HELGI
spjall
REYKJAVÍK LJ RBRÉF
Laugardagur 17. október
UM ÞESSAR MUNDIR
eru þrjú stór mál til um-
ræðu, sem öll geta, hvert
með sínum hætti haft
mikil áhrif á velferð og
afkomu íslenzku þjóðar-
innar í náinni framtíð en
einnig á líf og aðstæður
komandi kynslóða, sem munu byggja landið
á næstu öld. í umfjöllun um þessi þrjú stóra
mál er mikilvægt að við geram okkur grein
íyrir, að þau varða ekki einungis hagsmuni
núlifandi kynslóða heldur einnig óborinna Is-
lendinga. Þeim mun meiri er ábyrgð okkar,
sem nú ræðum þessi málefni og leitum að
skynsamlegum og sanngjörnum lausnum.
Þessi þrjú stóru mál eru gagnagrunnsmál-
ið, hálendið og fiskveiðistjórnunin. I öllum
þessum tilvikum stöndum við Islendingar
frammi fyrir ákvörðunum, sem geta ráðið úr-
slitum um í hvers konar þjóðfélagi afkom-
endur okkar lifa og starfa á næstu öld eða
hvort þeir vilji yfirleitt búa í þvi þjóðfélagi.
Tekst okkur að koma í veg fyrir, að tiltölu-
lega fámennur hópur nái yfirráðum yfir
helztu auðlind landsmanna? Tekst okkur að
haga nýtingu á orku fallvatnanna á þann veg,
að komandi kynslóðir njóti íslenzkrar nátt-
úru með sama hætti og við höfum gert?
Auðnast okkur að taka skynsamlegar
ákvarðanir í gagnagrunnsmálinu, sem verði
til þess, að hér rísi upp ný atvinnugrein, sem
veiti þúsundum hámenntaðra Islendinga at-
vinnu? Það má spyrja, hvort þjóðin hafi stað-
ið frammi fyrir jafn veigamiklum ákvörðun-
um frá því að meginlínur voru lagðar í utan-
ríkis- og öryggismálum fyrir hálfri öld með
aðild að Atlantshafsbandalaginu og samning-
um við Bandaríkin um vamir Islands.
Margt bendir til, að smátt og smátt sé að
skapast meiri samstaða um gagnagrunns-
frumvarpið en var í byrjun. Stjórnvöld hafa
augljóslega tekið alvarlega þær fjölmörgu at-
hugasemdir, sem fram hafa komið við hið
upphaflega frumvarp. Með því hefur mörg-
um atriðum í þeirri gagnrýni verið mætt.
Fyrsta umræða um gagnagrunnsfrumvarpið
á Alþingi benti til þess, að hugsanlega kynnu
deilur um frumvarpið að verða minni í þing-
inu en búizt hefur verið við. Það skýrist þó
betur við meðferð málsins í þingnefnd og í
þeim umræðum, sem verða þegar málið kem-
ur úr nefnd.
í þessu sambandi er ástæða til að vekja at-
hygli á afar mildlvægri yfirlýsingu, sem Ingi-
björg Pálmadóttir, heilbrigðis- og trygginga-
ráðherra gaf hér í Morgunblaðinu í gær,
fostudag. I tengslum við greinaflokk Morg-
unblaðsins um „Erfðir og upplýsingar", sem
birtist hér í blaðinu á síðustu tveimur vikum
var Ingibjörg Pálmadóttir spurð sérstaklega
um atriði, sem fram koma í athugasemdum
við frumvarpið, þar sem segir m.a.: „Skráðar
upplýsingar um heilsu íslenzku þjóðarinnar
eru þjóðarauður" og ennfremur segir í at-
hugasemdum: „Þá er gert ráð fyrir þeim
möguleika, að samið verði um hlutdeild í
hagnaði af starfrækslu gagnagrunnsins.“ I
framhaldi af þessum orðum í athugasemd
frumvarpsins lagði Morgunblaðið eftirfar-
andi spurningu fyrir heilbrigðis- og trygg-
ingaráðherra: „Hvers konar endurgjald fyrir
sérleyfið má þjóðin reikna með að samið
verði um við rekstrarleyfishafa?“
Svar Ingibjargar Pálmadóttur var
svohljóðandi: „Til að gagnagrunnurinn verði
að veruleika verður rekstrai-leyfishafi að
leggja í kostnað, sem liggur á bilinu 12-20
milljarðar króna. Veralegur hluti þessarar
fjárfestingar er í tækjum, hugbúnaði og
vinnslu, sem kemur heilbrigðisþjónustunni
að góðum notum og beðið hefur verið eftir.
Af stofnkostnaði og rekstrarkostnaði nýtur
íslenzka þjóðin að sjálfsögðu arðs í formi
skatta, bæði af búnaði, launum og vegna
áhrifa aukinnar starfsemi. Eins og fram
kemur í greinargerð með frumvarpinu geri
ég til viðbótar ráð fyrir, að áður en rekstrar-
leyfi verður gefið út, verði samið um að þjóð-
in njóti viðbótararðs í formi hlutdeildar í
hugsanlegum hagnaði rekstrarleyfishafa. Út-
færsla samnings sem þessa er mjög flókin og
fyrir liggur, að ef og þegar að þeirri samn-
ingsgerð kemur verður leitað ráðgjafar
helztu sérfræðinga á þessu sviði.“
Óhætt er að fullyrða, að þetta er mikilvæg-
asta yfirlýsing, sem gefin hefur verið af hálfu
íslenzkra stjómvalda um gagnagrunnsmálið.
í henni felst staðfesting á þeirri skoðun, sem
margir hafa haft, að í ljósi þeirrar stöðu, sem
nú er uppi í vísindarannsóknum sé hægt að
líta á skráðar upplýsingar um heilsufar ís-
lenzku þjóðarinnar sem „þjóðarauð“. Þess
vegna sé eðlilegt að þjóðin njóti afraksturs af
þeim auði, ef hann verður einhver.
Ingibjörg Pálmadóttir tekur af skarið um
það, að rekstrarleyfi verði ekki gefið út nema
áður hafi verið samið um „viðbótararð“, þ.e.
að auk þess almenna arðs, sem þjóðin muni
hafa af þessari starfsemi í formi skatta af
launum og annarra áhrifa, sem starfræksla
gagnagrannsins muni hafa í efnahagslífi okk-
ar sé eðlilegt að semja til viðbótar um „hlut-
deild í hugsanlegum hagnaði rekstrarleyfis-
hafa“.
Þetta þýðir, að það er í raun og vera hægt
að líta á þær heilsufarsupplýsingar, sem
þjóðin samþykkir að leggja fram í gagna-
grunninn, sem eins konar áhættufjárframlag
í hiutafélag og að sá sem leggur það fram
njóti arðs af því ef og þegar starfsemin skili
hagnaði.
Þessi yfirlýsing Ingibjargar Pálmadóttur
mun auðvelda mjög mörgum, sem hingað til
hafa haft efasemdir um, að rétt væri og skyn-
samlegt að veita einum aðila einkaleyfi til
þess að starfrækja gagnagranninn, að styðja
þá ákvörðun á þeirri forsendu að tryggt sé að
þjóðin njóti hlutdeildar í hugsanlegum arði.
Yfirlýsingin er líkleg til þess að auka sam-
stöðu um málið, sem augljóslega yrði vænt-
anlegum rekstrarleyfishafa mikill styrkur.
Það er betra að hafa sameinaða þjóð að baki
sér í uppbyggingu á nýjum atvinnurekstri en
sundraða og stöðugar og áframhaldandi deil-
ur.
Við erum hér að nema nýtt land fyrir for-
ystu dr. Kára Stefánssonar og það er mikil-
vægt að í því landnámi séu hagsmunir fram-
tíðarkynslóða þessa lands ekki fyrir borð
bornir. Sú yfirlýsing sem Ingibjörg Pálma-
dóttir, heilbrigðis- og tryggingaráðherra, gaf
hér í Morgunblaðinu í gær, föstudag, er lykil-
þáttur í að tryggja þá hagsmuni.
■■■■■■■■■■ Deilumar um eðli-
Auðlindir í le®a hlutdeild þjóðar-
, innar í arðinum af
natmu auðlindinni í hafinu
hafa nú staðið á ann-
an áratug og mál til komið að þeim linni og
að við komumst að sanngjarnri niðurstöðu.
Það er augljóst, að stjórnmálaflokkamir eiga
mismunandi stundarhagsmuna að gæta í
þessu máli. Stjórnarandstöðuflokkamir, og
þá fyrst og fremst samíylking vinstri flokk-
anna, sem er að verða til, hafa augljóslega
hugsað sér, að kjaminn í kosningabaráttu
þeirra verði andstaða við óbreytt kerfi og
barátta fyrir breytingum. Miðað við þá gífur-
legu óánægju, sem er meðal almennings með
núverandi ástand er jafn augljóst, að það er
ríkisstjórnarflokkunum í hag að ná niður-
stöðu fyrir kosningar.
Ef sú niðurstaða næst ekki fyrir kosningar
er ómögulegt að vita hvað gerist á næstu
fjórum árum. Frá sjónarhóli útgerðarmanna,
sem eiga hér gífurlegra hagsmuna að gæta
eins og komið hefur í ljós fer tæpast á milli
mála, að þeir mundu taka mikla áhættu með
því að beita áhrifamætti sínum til þess að ýta
á frestun þessa máls fram á næsta kjörtíma-
bil.
Málið sem slíkt varðar hins vegar svo
mikla hagsmuni, ekki bara fyrir núlifandi
kynslóðir Islendinga heldur líka fyrir þá, sem
munu byggja landið á næstu öld, að stjórn-
málafiokkamir og forystumenn þeirra geta
ekki leyft sér að láta pólitíska stundarhags-
muni ráða ferðinni. Ef það kemur í ljós, að
lag er til að leysa málið og ljúka því á næstu
mánuðum og fyrir kosningar eiga menn að
taka höndum saman um að nýta það tæki-
færi.
í stefnuræðu sinni á Alþingi hinn 1. októ-
ber sl. gaf Davíð Oddsson, forsætisráðherra,
veigamiklar vísbendingar um, að hann væri
tilbúinn til að beita sér fyrir sátt um málið.
Sú yfirlýsing hefur augljóslega mikla póli-
tíska þýðingu fyrir lausn þess, þótt einstaka
forystumenn stjórnarandstæðinga hafi kosið
að misskilja ráðherrann og snúa út úr um-
mælum hans. Eins og fram kom hér í
Reykjavíkurbréfi hinn 4. október sl. fer ekki
á milli mála, að forsætisráðherra varpaði
fram þeirri hugmynd, að nánast allir lands-
menn fengju tækifæri til að eignast hlutabréf
í útgerðarfýrirtækjum á verði, sem væri und-
ir markaðsverði og að kvótaúthlutun til
þeirra fyrirtækja yrði háð skilyrðum þar um.
Þessa leið til lausnar þarf að sjálfsögðu að
kanna, bæði skattaleg áhrif hennar og hugs-
anleg áhrif á verð hlutabréfa í fyrirtækjun-
um. Hugmyndin er hins vegar i fullu sam-
ræmi við áratugabaráttu Sjálfstæðisflokks-
ins fyrir almenningshlutafélögum og kjarni
hennai- er sá, að eignaraðildin að útgerðar-
fyrirtækjunum, sem nýta auðlindina, verði
sem dreifðust. Eins dreifð eignaraðild og
kostur er getur augljóslega orðið lykilþáttur
í lausn málsins.
I umræðum um svonefnt veiðileyfagjald,
sem sumir vilja kalla veiðigjald og aðrir auð-
lindagjald en snýst efnislega um að útgerðar-
fyrirtækin greiði sérstakt gjald fyrir réttinn
til þess að nýta auðlindina í hafinu, hafa and-
stæðingar þeirrar leiðar haldið því fram að
arðurinn af auðlindinni mundi skila sér til
eiganda hennar, þjóðarinnar, með óbeinum
hætti. Þeim mun blómlegri, sem rekstur út-
gerðarfyi-irtækjanna væri, þeim mun meiri
skatta mundu þau greiða til þjóðarbúsins,
hærri laun til starfsmanna sinna, sem mundu
þar af leiðandi sjálfir borga hærri skatta
o.sv.frv.
Yfirlýsing Ingibjargar Pálmadóttur um
gagnagrunnsframvarpið, sem áður var vikið
að, er forvitnileg í þessu ljósi. Hún segir: „Af
stofnkostnaði og rekstrarkostnaði nýtur ís-
lenzka þjóðin að sjálfsögðu arðs í formi
skatta, bæði af búnaði og launum og vegna
áhrifa aukinnar starfsemi." Þetta er m.ö.o.
sama röksemdin og andstæðingar veiði-
leyfagjalds hafa fært fram gegn því gjaldi.
En síðan segir heilbrigðisráðherra: „...geri
ég til viðbótar ráð fyrir, að áður en rekstrar-
leyfi verði gefið út, verði samið um að þjóðin
njóti viðbótararðs í formi hlutdeildar í hugs-
anlegum hagnaði rekstrarleyfishafa."
Það er þessi sama hugsun um „viðbót-
ararð“ og fram kemur í frumvarpi ríkis-
stjórnarinnar um gagnagrunnsmálið, sem
segja má að liggja að baki hugmyndum tals-
manna veiðileyfagjalds. Davíð Oddsson
gengur auðvitað út frá því, að útgerðarfyrir-
tækin borgi skatta af hagnaði sínum og starf-
semi allri en til viðbótar því felst augljóslega
í hugmyndum hans sú hugsun, að þjóðin fái
tækifæri til að fá „viðbótararð" í formi þess
að geta keypt hlutabréf í útgerðarfyrirtækj-
um undir markaðsverði.
I báðum tilvikum, bæði varðandi gagna-
gi-unnsframvarpið og arðinn af auðlindinni er
mikilvægt að hafa ekki bara í huga hagsmuni
núlifandi kynslóða Islendinga heldur einnig
framtíðarkynslóða. Barnabörn okkar og
barnabarnabörn mega ekki líta til baka í
undran og reiði og komast að þeirri niður-
stöðu, að við, sem nú lifum í landinu höfum
fórnað hagsmunum þeirra og afhent fámenn-
um hópi manna í raun eignaraðild að helztu
auðlind þjóðarinnar.
Ýmislegt bendir til þess, að með sama
hætti og meiri samstaða virðist vera að skap-
ast um gagnagrunnsfrumvarpið sé hægt að
ná slíkri samstöðu um lausn á deilunni um
fiskveiðiauðlindina. Fyrir útgerðarmenn
skiptir tvennt mestu: að fá frið og að fá frelsi.
Þeir þurfa frið til þess að byggja fyrirtæki
sín upp og öryggi um að forsendum verði
ekki breytt fyrir rekstri þeirra. Þeir þurfa
frelsi til þess að stunda viðskipti með veiði-
heimildir sín í milli, mun meira frelsi, en þeir
hafa nú, sumir mundu segja að bezt færi á
því, að það frelsi væri algert í þessum við-
skiptum eins og öðram. Gegn því að fá frið og
frelsi verða þeir að borga eiganda auðlindar-
innar „viðbótararð" auk hins óbeina arðs,
sem skilar sér út í þjóðfélagið vegna atvinnu-
starfsemi þeirra. Það fer ekkert á milli mála,
að það getur verið hagkvæmt fýrir útgerðar-
mennina sjálfa að borga slíkan viðbótararð
en fá í staðinn tækifæri til að auka enn hag-
ræði í eigin rekstri.
■■■■■^HHiBi Á Viðreisnaráranum
Hálendið fvrir rúmum þremur
áratugum stóðu mikl-
ar deilur um áform þáverandi rfidsstjórnar
um byggingu Búrfellsvirkjunar, sem var
fyrsta stórvirkjun landsins og um samninga
um byggingu álvers í Straumsvík. Þá var
mikill meirihluti þjóðarinnar íylgjandi þeim
áformum, sem urðu að veruleika en lítill
minnihluti andvígur þeim. Afstaða manna fór
nánast alveg eftir flokkslínum, sem þá vora
skýrari en nú.
Morgunblaðið/RAX
EYJABAKKAR OG SNÆFELL.
Síðan hafa margar stórvirkjanir verið
byggðar og tvö ný stóriðjuver, þ.e. járn-
blendiverksmiðjan og álverið á Grandar-
tanga. Mikill meirihluti þjóðarinnar hefur
verið fylgjandi þessum framkvæmdum öllum
en lítill minnihluti hefur verið þeim andvígm-.
Nú má hins vegar merkja nýja strauma í
þjóðfélaginu og meiri fyrirvara á því, hversu
langt skuli ganga í framkvæmdum við nýjar
virkjanir. Tvennt hefur gerzt, sem veldur
því, að andrúmsloftið hefur breytzt. í fyrsta
lagi hefur þjóðin sjálf vaknað til vitundar um
fegurð óbyggðanna. Fleiri og fleiri vilja varð-
veita þá ósnortnu náttúra, sem þar er að
finna. Og spyrja, hvort við höfum leyfi til
þess að leggja þessa stórbrotnu náttúru und-
ir margs konar mannvirki og taka frá fram-
tíðarkynslóðum íslendinga ánægjuna af þvf
að njóta hennar.
I öðra lagi er ferðaþjónustan orðin að al-
vöru atvinnugrein, sem skapar mikla atvinnu
og miklar tekjur, þótt þær skili sér með öðr-
um hætti inn í þjóðarbúið en tekjur af stór-
virkjunum og álveram. Talsverðar líkm- eru
á því, að miklar framkvæmdir á hálendinu
mundu draga verulega úr straumi erlendra
ferðamanna hingað til lands eða alla vega
koma í veg fyrir að fjölgun ferðamanna verði
eins mikil og ella hefði orðið.
Kannski má segja, að við sjáum þetta
vandamál í hnotskurn við Mývatn. Þangað
koma innlendir og erlendir ferðamenn í stór-
um stíl yfir sumarið. Þar er starfrækt kísil-
gúrverksmiðja. Snemma á þessum áratug
bentu tveir af þáverandi ráðherrum Alþýðu-
flokksins, þeir Jón Sigurðsson og Eiður
Guðnason, á að vísindalegar rannsóknir
bentu til þess, að ekki væri óhætt að ganga
lengra í efnistöku í Mývatni og að allar líkur
væru á því að hætta yrði starfsemi verk-
smiðjunnar snemma á næstu öld. Auðvitað
era miklir hagsmunir í húfi fyrir þá, sem
starfa við verksmiðjuna og byggja afkomu
sína á henni. En hver vill hætta þeim meiri
hagsmunum, sem eru í veði, ef náttúra Mý-
vatns yrði eyðilögð og tekjur Mývetninga og
fjölmargra annarra af ferðamannastraumi
þangað mundu hrynja? Hver er tilbúinn til
þess að taka þá áhættu að eyðileggja Mý-
vatnssvæðið í bókstaflegri merkingu?
Á næstu mánuðum og misserum er fyrir-
sjáanlegt, að sams konar umræður munu
fara fram um hálendið. Það er nauðsynlegt
að ganga til þeirra umræðna með opnum
huga og án öfga á báða bóga. Auðvitað verð-
um við að virkja, en hvernig og hvar? Eiga
þau rök lengur við að alltaf verði að taka
„hagkvæmasta" kostinn? Hver er hann, þeg-
ar á heildina er litið?
I því skyni að leggja málefnalegan grund-
völl að þessum umræðum hefur Morgun-
blaðið á undanförnum vikum birt greina-
flokk um Landið og orkuna, þar sem dregn-
ar hafa verið saman staðreyndir um þessi
mál og leitazt við með ljósmyndum og tölvu-
unnum myndum að sýna á skýran hátt hvaða
áhrif og afleiðingar það mundi hafa að virkja
á hverjum þeirra staða, þar sem hugmyndir
hafa verið um að virkja. Þessi málefni eru
hins vegar flóknari en svo, að þau sé hægt að
afgreiða með einföldum hætti. Þau voru m.a.
til umræðu á fundi á Hótel Borg sl. miðviku-
dag, sem efnt var til af Ólafí Erni Haralds-
syni, alþingismanni. Þingmaðurinn er ein-
hver þekktasti útivistarmaður og náttúru-
unnandi, sem nú situr á Alþingi, ekki sízt
eftir það afrek, sem hann vann ásamt tveim-
ur öðrum ferðafélögum sínum, að ganga á
skíðum á Suðurpólinn. Þess verður beðið
með nokkurri eftiivæntingu hver afstaða
Ólafs Ai-nar verður til þessara mála.
Þótt enn hafi tæpast verið haft orð á því,
að tímabært sé að taka sérstakt gjald af
þeim, sem ferðast um hálendið og aðrar
óbyggðir er slíkt gjald þekkt hjá öðrum
þjóðum, þegar um er að ræða ósnortna nátt-
úru og víðerni og m.a. notað til þess að verja
þessi svæði áfóllum. Mesti kostnaður Ever-
estfaranna var t.d. það gjald, sem þeir
þurftu að greiða til þess að fá leyfi til að
ganga á fjallið. Sum hálendissvæðin eru í
hættu vegna mikillar umferðar ferðamanna.
Það blasir við þegar komið er í Landmanna-
laugar og margir hafa áhyggjur af Herðu-
breiðarlindum.
Umræðurnar um óbyggðirnar, virkjanii-
og ný iðjuver verða að byggjast á yfirsýn yf-
ir alla þá hagsmuni, sem um er að ræða en
ekki að einblínt sé einungis á einn þátt máls-
ins.
„Við erum hér að
nema nýtt land
fyrir forystu dr.
Kára Stefánsson-
ar og það er mik-
ilvægt að í því
landnámi séu
hagsmunir fram-
tíðarkynslóða
þessa lands ekki
fyrir borð bornir.
Sú yfírlýsing sem
Ingibjörg Pálma-
dóttir, heilbrigðis-
og tryggingaráð-
herra, gaf hér í
Morgunblaðinu í
gær, föstudag, er
lykilþáttur í að
tryggja þá hags-
muni.“

M.