Morgunblaðið - 18.10.1998, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
SUNNUDAGUR 18. OKTÓBER 1998 39
Andlátsfregnin kom ekki á óvart.
Við vissum að baráttan við hinn ill-
víga sjúkdóm var búin að vera bæði
löng og ströng, þó reyndar rofaði til
öðni hvoru. En nú er tjaldið fallið.
Minningarnar eigum við eftir, minn-
ingar um mikinn listamann, og ekki
síður minningar um einstaklega
trygglyndan frænda og vin, sem
aldrei gleymdi uppruna sínum né
átthögum.
Ævisaga Ragnars Björnssonar
verður ekki rakin hér, en hún er að
ýmsu leyti ævintýri líkust. Sagan
um litla drenginn, sem fæddist svo
agnar smár og ófullburða í litla kot-
bænum á Miðfjarðarhálsi. Þar var
ekki einu sinni ljósmóðir til staðar,
hvað þá læknir. Það var því ekki
furða þó óttast væri um líf drengs-
ins. En hann dafnaði vel, og er tím-
ar liðu varð hann með hæstu og
glæsilegustu mönnum héraðsins.
Ungur að árum fluttist hann með
foreldrum sínum til Hvammstanga.
Þar hafði faðir hans byggt fjöl-
skyldunni steinsteypt íbúðarhús og
nefndi það Reykholt. A Hvamms-
tanga átti hann sín uppvaxtarár.
Þar stundaði hann íþróttir með
æskufélögum sínum í þorpinu.
Snemma hafði hannn yndi af að
skreppa á hestbak, og alla tíð áttu
hestamir sterk ítök í honum. Hins
vegar kom snemma í ljós að það var
tónlistin sem heillaði mest, og þegar
á æskuárum komu fram óvenjulegir
hæfileikar á tónlistarsviðinu. Minn-
isstæð er litla fiðlan, sem hann eign-
aðist ungur og oft var tekin ofan og
leikið á, þegar gesti bar að garði á
æskuheimilinu í Reykholti. Ekki
var hann heldur gamall þegar hann
tók að sér að spila við kirkjuathafn-
ir í Kirkjuhvammskirkju í forföllum
föður síns, sem þar var organisti.
Síðan tók námið við, bæði heima og
erlendis. Nú var ljóst orðið að ekki
yrði aftur snúið, ævistarfið skyldi
helgað tónlistinni. Því margþætta
starfi verða ekki gerð skil hér í fá-
tæklegum kveðjuorðum, enda mun
það gert af öðrum, sem betur
þekkja til. En ljóst er að á sviði tón-
listar var Ragnar Bjömsson einn af
þeim fremstu meðal þjóðarinnar.
I upphafi þessara orða var minnst
á tryggð Ragnars við átthagana og
ættingja hér nyrðra. Því til staðfest-
ingar langar mig að tilgreina tvö
dæmi:
Hinn 1. janúar síðastliðinn andað-
ist bróðir minn, Gísli á Staðarbakka,
90 ára að aldri. Að morgni útfarar-
dags hans hinn 10. janúar, hringdi
síminn. I símanum var Ragnar
Björnsson. Hann var þá nýkominn
heim frá útlöndum og hafði ekki
borist þessi andlátsfregn til eyrna,
fyrr en daginn áður. I stuttu máli
sagt, þá tjáði Ragnar mér að sig
langaði til að koma og spila á gamla
kirkjuorgelið við útförina. Það var
að sjálfsögðu auðsótt mál og
ánægjulegt. I samráði við organista
kirkjunnar lék hann síðan bæði for-
spil og eftirspil við athöfnina. Það
vai- fógur kveðja. Þetta var jafn-
framt síðasta koma Ragnars í Stað-
arbakkakirkju, sem var hans fyrsta
sóknarkirkja.
Síðan gerist það laugardaginn 5.
september á líðandi hausti, að
Ragnar hringir til mín. Hann var þá
staddur í gamla húsinu sínu á
Hvammstnga og var að ganga frá
sölu á því. Hann sagðist þurfa að
hafa tal af mér, en þar sem ég var
upptekinn þennan dag var ákveðið
að hann kæmi fram að Staðarbakka
daginn eftir. Það fór þó á annan
veg. Vegna sjúkdómsins varð hann
að flýta för sinni til Reykjavíkur
strax um laugardagskvöldið. En á
sunnudag er hann aftur í símanum
og segir mér hvernig áætlunin um
heimsóknina hafi brugðist. Hins
vegar tjáði hann mér erindið í gegn-
um símann. Þá var málum þannig
háttað að þau, Jónína Þórey systir
hans, höfðu ákveðið að færa Staðar-
bakkakirkju að gjöf orgelharmoní-
um föður þeirra, hið ágætasta hljóð-
færi. Ragnar hafði orð á því að sér
fyndist orgelið hvergi eiga heima
annars staðar en í Staðarbakka-
kirkju.
Þetta var góð gjöf og sýndi vel
þann hlýhug og ræktarsemi, sem að
baki bjó.
A kveðjustund skulu þakkir færð-
ar, fyrir frændrækni, vináttu og
margar góðar stundir. Eftirlifandi
eiginkonu hans, Sigrúnu Bjöms-
dóttur, dætrum hans og ástvinum
öllum eru fluttar hlýjar samúðar-
kveðjur.
Magnús Guðmundsson.
Tónlistargyðjan hefur nú kvatt
einn af sínum snjöllu sonum og hlýt-
ur að harma hann mjög. Ragnar
Björnsson lagði mikið af mörkum til
þróunar íslenskrar tónlistar og var
menningarfrömuður af bestu gerð.
Hann var listamaður af Guðs náð,
lifði og hrærðist í tónlist og nærðist
á tónlist.
„Ótrúlegt tóneyra, afburða mús-
íkalskur, dugnaðarforkur, skapmik-
ill og stjórnsamur." Þessum lýsing-
um og mörgum fleirum var oftar en
ekki blandað í umræður og frásagn-
ir af störfum Ragnars. En oftast
fylgdu með ummæli um elskusemi
hans, glaðlegt viðmót og ljúf-
mennsku. Og einmitt þannig er
minningin um Ragnar í huga mín-
um.
Frá því hann raddprófaði mig
fyrir 40 árum, þegar ég vildi ólmur
komast í Fóstbræður, og þar til við
hittumst síðast, fannst mér hann
ekkert breytast. Hann var ungur og
kvikur á meðan hann mátti, hárið
úfið, stutt í drengjalegt brosið og
lítill tími til tafa frá verkefnum
dagsins. Helst mátti staldra við um-
ræðu um listir og menningu, stund-
um um pólitík og framtíðaráformin.
En yfirleitt var hann að flýta sér.
Eins og margir afburðamenn gaf
Ragnar meira en hann þáði. I raun
gaf hann sjálfan sig og flestar þær
stundir, sem honum voru skammt-
aðar. Hann bar gjafir sínar í mörg
hús, veitti rausnarlega þeim, sem
vildu þiggja, og skildi eftir mikil
menningarleg verðmæti. Menn á
borð við Ragnar Bjömsson verða
seint metnir að verðleikum. Þeirra
gjöf er oft svo stór að mælistikur
núsins ná ekki að skilgreina þær til
fullnustu. En þeir verða margir,
sem þakka Ragnari ómetanlegar
gjafir, er lengi munu halda nafni
hans á lofti.
Sjálfur vil ég þakka honum það
tónlistaruppeldi, sem hann veitti
mér. Ég hef búið að því alla tíð. Frá
því uppeldistímabili er mér sérstak-
lega minnisstæður einn morgunn í
Stafangri í Noregi, þar sem Fóst-
bræður voru á söngferðalagi fyrir
alltof mörgum árum. Ragnar hafði
fengið leyfi til að leika á kirkjuorg-
el, sem var þá eitt hið voldugasta á
Norðurlöndum.
Á leiðinni til kirkjunnar var hann
stöðugt að komast í meiri og meiri
ham, hann sönglaði og notaði hend-
urnar óspart til að slá taktinn. Það
fóru ekki mörg orð á milli okkar.
Þegar í kirkjuna var komið settist
hann við orgelið og byrjaði að leika
Tokkötu og fúgu í d-moll eftir Bach.
Flutningur hans á þessu heims-
fræga orgelverki varð mér slík op-
inberun og tilfinningaleg reynsla, að
ekkert, sem ég áður hafði reynt,
komst í hálfkvisti við hana. Fleiri
orgelverk fylgdu á eftir. Ég sat á
kirkjusvölum, rétt fyrir aftan Ragn-
ar, eini áheyrandinn og mér fannst
kirkjan nötra og skjálfa þegar vold-
ugir tónar orgelsins skullu á veggj-
um hennar.
Myndin af Ragnari Bjömssyni
þessa stund í kirkju í Stafangri er
svo rækilega mótuð í minningunni,
að ég sé nákvæmlega hvernig hann
stóð upp frá orgelinu, kófsveittur og
alsæll. Og þökk sé honum; ég hafði
öðlast nýja sýn inn í töfrandi heim
tónlistarinnar. - Hafi Ragnar
Björnsson þökk fyrir allar góðu
stundimar, sem svo margir nutu í
návist hans. - Hann er án efa byrj-
aður að fást við tónlist á æðri svið-
um. Guð blessi minningu hans.
Ámi Gunnarsson.
Nú þegar við kveðjum Ragnar
Björnsson er okkur efst í huga bar-
áttuviljinn, stórhugurinn og bjart-
sýnin, sem einkenndu hann allt til
síðasta dags.
Nýi tónlistarskólinn hóf starfsemi
sína í húsvarðaríbúð Breiðagerðis-
skóla við frumstæðar aðstæður árið
1978. Innan þriggja ára var flutt í
stórt leiguhúsnæði og nokkmm ár-
um síðar í eigið húsnæði þar sem
hann starfar enn í dag. Á þessu má
sjá að starfsemi skólans hefur vaxið
ár frá ári. Nú er kennt á fjölmörg
hljóðfæri og öflug söngdeild starf-
rækt. Ragnar stýrði skólanum frá
upphafi og er það ekki síst þraut-
seigju og metnaði hans að þakka
hversu vel hefur til tekist.
Ekki má heldur gleyma að minn-
ast á þann góða starfsanda sem ríkt
hefur innan veggja skólans, né gest-
risni og höfðingskap Sigrúnar og
Ragnars við skólalok ár hvert.
Að leiðarlokum þökkum við
Ragnari samfylgdina og vináttuna
og sendum Sigrúnu og fjölskyldunni
allri innilegar samúðarkveðjur.
Kennarar og starfsfólk
Nýja tónlistarskólans.
Kveðja frá Tónlistarskólanum
í Keflavík.
Fyrir rúmu 41 ári stofnuðu
nokkrir áhugasamir aðilar tónlist-
arfélag í Keflavík með það að mark-
miði að efla tónlistarlíf í Keflavík og
stofna tónlistarskóla. Þessir aðilar
vissu að nauðsynlegt var að fá hæf-
an, vel menntaðan og kröfuharðan
aðila til þess að leiða starfið fyrstu
árin og leituðu til Ragnars Björns-
sonar. Hann varð við erindinu og
var ráðinn fyrsti skólastjóri Tón-
listarskólans í Keflavík. Skóla-
stjórastarfinu gegndi Ragnar til
ársins 1976. Samhliða því kenndi
hann á píanó, orgel og ýmsar fræði-
greinar. Ragnar var metnaðarfullur
kennari og skólastjóri sem nemend-
ur og kennarar báru mikla virðingu
fyrir. Óhætt er að fullyrða að með
starfi sínu hafi Ragnar lagt þann
trausta, faglega grunn sem skólinn
byggir ennþá á í dag. Undirritaður
átti þess kost að kynnast Ragnari,
fyrst sem nemandi í skólanum og
síðar sem samstarfsmaður. Hann
hafði mikla þekkingu á tónlist og
hafði gott lag á að miðla af sínum
viskubrunni. Mér er það sérstak-
lega minnisstætt þegar ég mætti 7
ára gamall í skólann, harðákveðinn
í að læra á þverflautu. Ragnar tók
mig á tal, skoðaði á mér hendurnar
og sagði þær betur fallnar til fiðlu-
leiks. Þessu trúði ég og hóf mitt
fiðlunám. Mörgum árum síðar varð
mér ljóst að hann hafði ekki sagt
alls kostar satt heldur vantaði fiðlu-
nemendur í skólann og þetta var
hans aðferð til þess að fjölga þeim.
Á unglingsárunum ætlaði ég að
hætta námi, eins og algengt er með
unglinga, en hann sótti mig heim í
græna Saab-bílnum sínum, ók með
mig niður í skóla og ræddi málið við
mig af mikilli alvöru með þeim ár-
angi-i að ég hætti við að hætta og er
honum ævinlega þakklátur fyrir
það.
Ragnar sýndi starfi skólans ávallt
mikinn áhuga eftir að hann hætti
störfum. Alltaf þegar við hittumst
spurði hann mig spjörunum úr um
starfsemina og ýmsa einstaklinga
sem hann þekkti úr bæjarlífinu í
Keflavík. Þegar skólinn fagnaði 40
ára afmæli sínu sl. haust mætti
Ragnar ásamt fleiri góðum gestum í
afmælishóf og gladdi það okkur
mjög að fá að njóta nærveru hans
við þau tímamót.
Núverandi og fyri-verandi kenn-
arar og nemendur Tónlistarskólans
í Keflavík þakka Ragnari allt það
sem hann gerði fyrir tónlistarlífið í
Keflavík og senda fjölskyldu hans
innilegar samúðarkveðjur.
Kjartan Már Kjartansson.
í þriðja bekk í MR stofnuðum við
noklair skólabræður úr Gagn-
fræðaskóla Austurbæjar kvartett til
þess að skemmta í skólanum. Þetta
mæltist vel fyrir og var ég stundum
á skólaskemmtunum einn fenginn
til að taka eitt tvö lög fyrir skóla-
systkinin. Guðrún Helgadóttir rekt-
orsritari kom okkur Má Magnús-
syni líka á framfæri við útvarpið og
sungum við þar einsöng við undir-
leik Eggerts Gilfer.
Um vorið kom svo Svavar Gests
að máli við mig og bauð mér söng-
hlutverk í revíu Sjálfstæðisflokksins
í Sjálfstæðishúsinu, Eitt lauf, undir
leikstjórn Gunnars Eyjólfssonar.
Þar sem ég sveif nú nánast á
vængjum söngsins og menntskæl-
ingar og ungt fólk almennt á náttúr-
legu veröldina og framtíðina líka
fyrir séð, þá hafði ég uppburði til
þess að sækja um skólavist í söng-
og tónlistarfræðslu hjá þeim unga
tónlistarmanni, sem þá bar hvað
hæst í menningarlífi þjóðarinnar,
Ragnari Björnssyni. Félagi hans í
fræðslunni var enginn annar en
Scalatenórinn Vincenzo María
Demetz, frá Ostisei í Dólómítisku
Ölpunum kvæntur íslenskri konu,
Þóreyju Sigríði Þórðardóttur.
Ragnar var einstaklega næmur
tónlistarmaður, geislandi kennari
og þá landsfrægur, sem stjómandi
Karlakórsins Fóstbræðra, tónskáld
og organisti. Sat ég sem í leiðslu,
þegar hann kynnti okkur töfra tón-
fræðinnar, takt, hljóma, nótur,
hraða og túlkun. Gott ef ég humm-
aði ekki sumar æfingarnar í hljóði
heim í strætó á kvöldin.
Námið gekk vel, Demetz tók mig
í einkatíma, og þegar halla tók und-
ir stúdentspróf í Menntó, nefndi ég
það við Ragnar, hvort ég mætti
koma í Fóstbræður. Demetz taldi
líka þátttöku í kómm þroskandi fyr-
ir tónheyrnina og reynslu í flutn-
ingj.
Á æfingum hjá Fóstbræðrum gaf
heldur en ekki á að líta og heyra.
Kórinn talinn með bestu karlakór-
um landsins og þótt víðar væri leit-
að. Fjórtán Fóstbræður vom þá í
burðarliðnum og andinn í kórnum
einstaklega léttur og uppbyggileg-
ur. Þarna voru menn á borð við
bræðuma Kristin og Ásgeir Halls-
syni, Ágúst Bjarnason, Magnús
Guðmundsson, Árna Jóhannsson og
Þorstein Helgason, svo aðeins
nokkrir séu nefndir.
Ragnar var óskoraður leiðtogi og
burðarás í öllu. Hann stjómaði rad-
dæfingum og samæfingum og alltaf
fannst mér hann geta heyrt hverja
einustu rödd sérhvers söngmanns,
þótt 40 stórsöngvarar legðu sig alla
fram við hlið hans. Stundum setti
hann höndina við eyrað, sló af, leið
greinilega miklar þjáningar og
horfði sínu fógru sjónum á einhvern
ákveðinn. Ekki orð meira, en mikið
leið mér vel, þegar gleðin og ein-
beitingin færðust aftur yfir svipinn
við áframhaldið.
Eftir nám í Englandi var ég hjá
honum í Dómkómum og ýmsum
kórum honum tengdum. I Dóm-
kórnum tók ég sérstaklega eftir
áhuga hans á almennum söng í
kirkjunni. Stundum æfði hann
sálma sérstaklega einraddað, svo
allir kirkjugestir gætu örugglega
tekið undir.
Á stórhátíðum, þegar hvert rúm
var skipað í hinu fagra guðshúsi við
Austurvöll og presturinn, kórinn,
söfnuðurinn og organistinn sungu
og léku einum huga, einum rómi, -
og einni sál og einu hjarta, - þá lifð-
um við svo sannarlega öll dýrð
drottins.
Ég þakka vini mínum og foringja
í tónlistinni yndislega samveru og
votta eiginkonu, börnum, ættingjum
og vinum öllum mína dýpstu samúð.
Algóður guð veiti Ragnari mínum
sinn frið.
Guðlaugur Tryggvi Karlsson.
Þó undanfarna mánuði mætti
renna grun í, að hverju drægi í
hetjulegri baráttu fornvinar míns,
Ragnars Björnssonar, við illvígan
sjúkdóm, þá varð fregnin um fráfall
hans verulegt áfall. Kjarkur hans,
einbeitni, æðruleysi og óbilandi
bjartsýni vöktu ósjálfrátt vonir um
að úr mundi rætast, enda gekk
hann til starfa meðan hann mátti
sig hræra. Voru fréttirnar af um-
svifum hans í skugga dauðans nán-
ast lygilegar, en einhvernveginn í
samhljóðan við skaplyndi hans og
gervallan lífsferil.
Kynni með okkur Ragnari tókust
á stríðsárunum fyrir hálfum sjötta
ái-atug og urðu fljótlega að náinni
vináttu, sem að vísu var með köflum
svipvindasöm, enda báðir skapríkir,
en hélst gegnum þykkt og þunnt til
hinstu stundar. í þann tíð vorum við
örlyndir og metnaðarfullir ungling-
ar, sáum framtíðina í hillingum og
eggjuðum hvor annan til dáða. Ég
var hinsvegar maður hálfverka og
sáröfundaði vin minn af marksæk-
inni eljunni. Vikum og mánuðum
saman gat hann setið daglangt við
flygilinn í stóra sal KFUM-hússins
við Amtmannsstíg og hamrað sömu
samhljóma aftur og aftur einsog
hann yrði aldrei ánægður með ár-
angur eljunnar. Gat orðið þreytandi
að heyra sama verkið leikið allt uppí
fimmtíu sinnum á dag, en Ragnar
vissi hvað til síns friðar heyrði og
slakaði hvergi á klónni. Þessímillum
sat hann lon og don niðrí Dóm-
kirkju og æfði sig á orgelið undir
agasamri og föðurlegri handleiðslu
Páls ísólfssonar, sem aldrei fór
leynt með sérstakt dálæti sitt á
lærisveininum, enda varð hann fast-
ur aðstoðarmaður meistarans frá
1959 og tók við starfi dómorganista
árið 1968; gegndi því í áratug.
Þannig liðu ár Ragnars frammyf-
ir tvítugt við óhlífinn sjálfsaga,
vandasöm störf (hann var þegar
farinn að stjórna kórum við góðan
orðstír) og afslappaðar dægradvalir
okkar félaga þarsem borðtennis,
skautahlaup og skíðaferðir voru
uppistaðan. Sömuleiðis iðkaði hann
glímu og frjálsar íþróttir með dá-
góðum árangri, tók meðal annars
þátt í að sýna þjóðaríþrótt Islend-
inga á Norðurlöndum.
Mér eru í fersku minni fyrstu
orgeltónleikar Ragnars í Dómkirkj-
unni vorið 1950. Þeir voru fremur
fásóttir, en ég var í sjöunda himni
yfir frammistöðunni og uppvægur
útaf seinlæti gagnrýnenda að birta
umsagnir um hana. Þegar þær loks
birtust voru þær kurteislegar og
velviljaðar, en í engu samræmi við
þann afgerandi listviðburð sem ég
var sannfærður um að enginn hefði
metið að verðleikum nema ég;
bauðst jafnvel til að arka útá ritvöll-
inn og segja sljóum samlöndum til
syndanna, en því fékk Ragnar af-
stýrt!
Haustið 1950 áttum við samleið
til Kaupmannahafnar og lifðum þar
viðburðaríkan og stundum storma-
saman vetur sem hvorugum leið úr
minni. Segir undan og ofanaf hon-
um í minningabókinni „Með hálfum
huga“ (1997). Síðan skildi leiðir.
Ragnar hélt til frekara náms í Vín-
arborg, en Grikkland seiddi mig.
Tók Ragnar próf í hljómsveitar-
stjórn frá Tónlistarskólanum í Vín-
arborg 1954, en sótti síðar alþjóð-
legt námskeið í sömu grein í Hil-
versum í Hollandi (1958) og stund-
aði enn síðar ársnám í hljómsveitar-
stjórn við Tónlistarskólann í Köln
(1965-66).
Eftir heimkomu beggja var þráð-
urinn tekinn upp að nýju og slitnaði
ekki síðan, þó stundum teygðist
óþarflega á honum. Ragnar átti eft-
ir að uppskera ávöxt elju sinnar á
áratugunum sem í hönd fóru, enda
hætti hann aldrei að sækja á bratt-
ann og freistaðist ekki til að láta
fyrirberast á lárviðunum sem hon-
um féllu í skaut. Hann var maður
skapríkur og kröfuharður, stundum
jafnvel óvæginn, afþví hann trúði
afdráttarlaust á það sem hann hafði
fram að færa, hafði skömm á hálf-
káki og málamiðlun, sætti sig aldrei
við annað en það sem best yrði gert.
Fyrir bragðið var hann einhver
heilsteyptasti og merkilegasti tón-
listarmaður íslendinga um sína
daga. Þvílíkir menn eignast ógjarna
viðhlæjendur, en eru það ómissandi
súrdeig allrar lifandi listmenningar,
sem tryggir sífellda endurnýjun og
óaflátanlega framsókn að marki
sem aldrei verður náð. Fyrir slíka
menn á hver þjóð forsjóninni skuld
að gjalda.
Sem organleikari gerði Ragnar
garðinn frægan með einleikstón-
leikum í helstu höfuðkirkjum víða
um lönd, jafnt austan hafs sem vest-
an. Athygli vakti að hann var jafn-
vígur á allar tegundir orgeltónlist-
ar, allt frá Bach til Messiaens. Og
ekki má gleyma látlausri hvatningu
hans til íslenskra tónskálda að
semja orgelverk, sem hann flutti
með mikilli hind. Sömuleiðis var
hann kórstjóri og fór frægðarfarir
um hálfa heimsbyggðina. Er mér
einkanlega minnisstæð för Karla-
Sjá næstu síðu.