Morgunblaðið - 08.11.1998, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 8. NÓVEMBER 1998 29
Oftast nefndu þeir sjúkdóma og að
erfitt væri að afla vatns. Þeir báðu
okkur um að hjálpa sér í barátt-
unni gegn sjúkdómum.
Við spurðum hvort við mættum
heimsækja fólkið, skoða börnin og
spyrja um ýmislegt, meðal annars
um sjúkdóma. Þeir leyfðu það.
Þannig gátum við smám saman
gert okkur grein fyrii’ hvað þyrfti
að gera.“
Menning fólksins
„Við notuðum mikinn tíma til að
læra tungumál fólksins og kynnast
menningu þess. Oft sátum við dög-
um saman og töluðum við fólk. Við
ræddum um ýmsa siði, t.d. greftr-
unarsiði. Það fékk að vita hvemig
við jörðuðum fólk og það sagði okk-
ur hvernig það gerði það og kallaði
jafnvel á okkur þegar það hugðist
greftra mann. Eitt sinn sögðust
þeh’ ætla að grafa upp mann sem
hafði verið jarðaður fyrir 50 árum.
„Komið og sjáið. Við ætlum að
halda endurgreftrunarhátíð.“ Þetta
er almennur siður meðal þeirra.
Þegar menn deyja eru þeir jarð-
settir strax. Grafimar era grannar,
aðeins um eitt fet á dýpt, en síðan
er steinum hlaðið ofan á svo að hý-
enumar éti ekki líkin. Eftir ákveð-
inn árafjölda hafa þeir endur-
greftranarhátíð, þegar þeir hafa
efni á því og spámaðurinn í þorpinu
segir að rétti tíminn sé kominn. Þá
er boðið öllum ættingjum, vinum
og mönnum sem tengdust viðkom-
andi.
Beinin era grafin upp og pakkað
inn í skinn. Síðan ganga menn með
þetta heim í hús, sem búið er að
skreyta, og láta beinapakkann vera
í húsinu. Honum er fært kaffi og
annað og fórnir era færðar. Að lok-
Ljósmynd/Guðlaugur Gunnarsson
FRÁ endurgreftrunarhátíð. Bein hins Iátna eru grafin upp og borin til hinstu hvflu uppi á fjalli. Mikil hátíðar-
höld eru við þetta tækifæri og mörgum dýrum fómað.
sjúkdómum í burtu og láttu mig
eignast mörg börn.“
Öldungurinn spýtir síðan á fólkið
til að blessa það og segir: „Megi
guð gefa þér mörg börn, megi hann
gefa þér góðar konur o.s.frv." I
ljósaskiptunum eftir enn fi’ekari
seremóníur hlaupa ungir menn,
sem til þess hafa verið valdir, allt
hvað af tekur upp á fjall með beina-
pakkann, eld og lamb. Grafa þeir
beinin uppi á fjallinu, fórna lamb-
inu á gröfinni, láta blóðið renna of-
an á hana og skilja kjötið þar eftir.
LjósmyncWalgerður Gísladóttir
GUÐLAUGUR ræðir við Tsemaí-menn. Á þennan hátt lærðu hann og
Valgerður mál innfæddra og kynntust siðum þeirra og menningu.
Ljósmynd/Guðlaugur Gunnarsson
VILBORG samdi sig að lífi fólksins í Voito-dalnum.
um er mörgum geitum og naut-
gripum fórnað. Mikil hátíð stendur
í nokkra daga.
Þetta er talin nauðsynleg hátíð. I
fyrsta lagi fær hinn látni hér end-
anlega greftran og í öðra lagi á
þetta að koma í veg fyrir að hann
ofsæki sína nánustu. Á þennan hátt
er honum hjálpað til að komast til
dauðraríkisins.
I lok hátíðahaldanna situr einn
af öldungum ættarinnar með
beinapokann og fólkið kemur til
hans og talar við hinn látna. Hver
og einn kemur með sína bæn og
segir t.d.: „Ekki drepa kýrnar mín-
ar, láttu ekki koma stríð, haltu
Það er mikilvægt að fara í burtu
með hinn dána eins fljótt og auðið
er svo að andi hans sé ekki á sveimi
og ákveði að ganga aftur. Fólkið
verður síðan að fórna á gröfinni á
hverju ári og halda henni í góðu
horfi. Ef eitthvað kemur upp á í
fjölskyldunni og farið er til spá-
mannsins til að finna út orsök
ógæfunnar gæti hann t.d. sagt: „Þú
hefur ekki hugsað um gröfina, það
er farið að vaxa tré á henni. Þess
vegna er hann reiður þér“.
Forfeðraöndunum er kennt um
ógæfu fólks og hið illa. Þeir era
fyrst og fremst illir og refsa fólki
fyrir að brjóta lög þjóðflokksins.
Fólkið talar um Meshe í eintölu
sem er samheiti fyrir anda hinna
dauðu. Talað er um hann sem ræn-
ingja, morðingja, lygara og svik-
ara.
Fólkið hefur óljósa hugmynd um
að til sé guð. Hann er fjarlægur en
góður, e.t.v. skaparinn en hann
skildi þá eftir og skiptir sér mjög
lítið af þeim. Þeir vita ekki ástæð-
una.
Það er mjög alvarlegt og hættu-
legt í augum Tsemaí-manna að
leggja bölvun á fólk. Stundum
hengja þeii’ upp skinnreimar í
skóginum sem eiga að stöðva
bölvunina. Þeir geta hengt ýmis-
legt yfir kofadymar, t.d. plöntur,
til að hindra að sjúkdómar fari inn
eða að sjúkdómur mannsins, sem
liggur dauðvona þar inni, fari út til
annarra.“
Segið þið fólkinu að hægt sé að
finna Guð?
„Já, og það hlustar. Sumir hafa
skilið að Guð hafi sent son sinn til
að nálgast þá og hafa síðan eignast
trú á Jesú og fundið út að þá losna
þeir undan þessum siðum, sem era
svo óskaplega harðir og fjötra þá.
Þeir era fyrst og fremst hræddir
við að leggja af siði sína. Það er
mjög mikil samheldni í samfélag-
inu. Fólkið gætir þess að farið sé
eftir siðunum, annars kallar það
bölvun yfir allt samfélagið í þorp-
inu. Það er því ekki auðvelt að
verða kristinn. Fólkið þarf tíma til
að hugsa málið. Og jafnvel þótt ein-
hver gerist kristinn þrýsta hinir á
hann og reyna að fá hann til baka.“
Tókst ykkur að verða vinir þessa
fólks?
„Já. Við kynntumst fólkinu í
þorpinu, sem við bjuggum í, mjög
náið og þekktum næstum alla þar
með nafni og einnig fólkið í þremur
næstu þorpum. Við heimsóttum
það tvisvar í mánuði í upphafi og
fórum inn í hvern einasta kofa,
heilsuðum upp á fólk og skoðuðum
bömin þeirra með hjúkranarfræð-
ingnum sem starfaði með okkur.
Þetta samband við fólkið var mjög
dýrmætt." Þau era sammála um að
það hafi skipt miklu máli að þau
gátu notað góðan tíma til að kynn-
ast fólkinu. Valgerður: „Við voram
með börnin okkar. Báðar dætur
okkar vora með sítt hár. Fólk gat
komið, setið og skoðað okkur, tekið
á hári þeirra og á okkur. Á þennan
hátt gafst okkur tækifæri til að
kynnast fólkinu vel og það gat
kynnst okkur. Þetta er yndislegt
fólk.“
Miskunnarlaus trú
Margir siðir Tsemaí-manna er
grimmilegir og illskiljanlegir fólki
á íslandi.
Valgerður heldur áfram:
„Tsemaí-menn deyða börnin sín ef
þau fá fyrstu tönn í efri góm því að
litið er á það sem merki frá forfeðr-
unum um að bölvun hvíli á því. Ef
slíkt bam er ekki borið út er talið
að einhver bölvun komi yfir ættina.
Sama gildir ef kona, sem er með
bam á brjósti, verður ófrísk, þá
verða bæði bömin að deyja, hið
fædda og hið ófædda.
Eg man sérstaklega þegar kom-
ið var með litla stúlku, um eins árs
gamla. Faðir hennar talaði við
hjúkranarfræðinginn, sem starf-
aði með okkur, og spurði hvort við
gætum ekki tekið hana, hann gæti
ekki hugsað sér að deyða hana.
„Gerið hvað sem þið viljið til að
bjarga henni en þið verðið að fara
með hana héðan," sagði hann.
Ástæðan var sú að móðir
stúlkunnar hafði hana á brjósti en
varð síðan ófrísk. Við höfðum
stúlkuna á stöðinni í einn dag því
að ferð var til Konsó daginn eftir
og við ætluðum að nota ferðina.
En þá komu öldungarnir úr þorp-
inu þar sem stöðin er og sögðu við
okkur: „Þið megið ekki hafa þessa
stúlku hér! Þið verðið að fara með
hana núna!“ Eg hef sjaldan séð
ótta skína jafn sterkt úr augum
fólksins."
Þetta sýnir að fólkið gerir þetta
af ótta, ekki með köldu blóði, því
þykir alveg jafnvænt um bömin sín
og okkur. Mörgum á Vesturlönd-
um finnst þetta hræðilegt og
spyrja: Hvernig getur fólk gert
þetta? En það hefur reynt margt
illt. Það era einhverjir andar
þarna, andleg öfl sem era fólkinu
raunveraleg. Fólkið býr við þræl-
dóm undir þessum andaverum.
Ef ungar stúlkur eignast börn
áður en þær giftast, þá mega börn-
in ekki lifa. Stúlkurnar, feður eða
aðrir aðstandendur, komu oft með
slík böm til okkar og báðu okkur
um að taka þau. Það var mikilvægt
að bömin færa úr héraðinu. Þess
vegna hafði kirkjan samband við
kirkjuna í nágrannaþjóðflokknum.
Hún reyndi að finna kristnar fjöl-
skyldur sem gátu tekið bömin að
sér og það tókst.
Þetta virðist hafa viðgengist frá
gamalli tíð því að nokkur böm frá
Voito búa á meðal Gawada-fólks-
ins, sem er nágrannaþjóðflokkur
Konsó-manna, náskyldur Tsemaí-
mönnum. Fólkið gaf kaupmönnum
stundum bömin sín og sagði við þá:
„Þið megið eiga þetta barn en þið
verðið að fara með það, og komið
aldrei með það aftur. Fólkið reyndi
því að komast hjá því að deyða
bömin sín.
Tsemaí-fólkið var þakklátt fyrir
að við komum og bjuggum hjá því.
Margir grétu þegar við fóram eftir
fjögur ár. Það sýnir gildi þess að
við bjuggum á meðal fólksins og
gátum nálgast það á forsendum
þess.
Núna er Voito ekki eins og þegar
við fluttum þangað. Kristniboðam-
ir era ekki einir á ferð. Vegurinn
hefur batnað og kaupmenn koma
með brennivín og byssur en einnig
fót. Þeir hafa áhrif á siði og menn-
ingu fólksins. Drykkja hefur auk-
ist, sala á byssum ýtir undir stríð
við nágrannaþjóðflokka og ýmis-
legt annað hefur breyst fyrir áhrif
kaupmanna.“
Lifandi kirkja
Nú, níu áram eftir að starfið
hófst í Voito-dalnum, hefur verið
byggð heilsugæslustöð og skóli.
Færri ungböm deyja en áður og
meðalaldur fólks hefur hækkað
vegna bólusetningar og heilsu-
gæslu kristniboðanna. Búið er að
stofna söfnuð sem hefur áhuga á að
ná til fleiri í þjóðflokknum. Flestir í
söfnuðinum era ungt fólk.
Eftir að hafa búið í fjögur ár á
meðal Tsemaí-fólksins sneru Guð-
laugur og Valgerður og fjölskylda
heim til Islands og dvöldu þar í eitt
ár áður en þau snera aftur til
Eþíópíu. Þau reiknuðu með að setj-
ast aftur að í Voito-dalnum. En
kii’kjan kallaði Guðlaug til að verða
fjármálastjóri og framkvæmda-
stjóri lúthersku kirkjunnar í suð-
vesturhluta landsins, en rúmlega
100.000 manns era í kirkjunni á því
svæði. Það urðu þeim Guðlaugi og
Valgerði mikil vonbrigði. Þetta
tímabil varð mjög ólíkt hinum.
Vinnuálag var oft mjög mikið.
Vegna morðmáls vora allir leiðtogar
kirkjunnar á þessu svæði að ósekju
settir í fangelsi í nokkra mánuði og
Guðlaugur var gerður að staðgengli
forseta (e.k. biskupi) þessa starfs-
svæðis kirkjunnar í viðbót við önnur
störf! En þótt þau hjónin hafi sakn-
að grasrótarstarfins í Voito fékk
Guðlaugur að taka þátt í að móta og
byggja upp nýtt starfssvæði (syn-
ódu) í miklum vexti.
Lútherska kirkjan í Eþíópíu vex
um 20% á ári. Lykillinn að þessum
mikla vexti eru virkir leikmenn og
mikið bænastarf. Þetta er lifandi
kirkja. I kyrraviku og í 13. mánuði
ársins, sem í era aðeins fimm eða
sex dagar í byrjun okkar septem-
ber, kemur safnaðarfólk lúthersku
kirkjunnar daglega saman til bæn-
ar á milli kl. fimm og sjö á morgn-
ana.
Guðlaugur: „Valgerður fór með
konu, sem var gestur hjá okkur, í
kirkjuna þegar bænastundin stóð
yfír. Það var hálfrökkur í kirkjunni
þegar þær komu, aðeins kveikt á
krossinum og fáeinum lömpum.
Kirkjan virtist hálftóm en þær
heyrðu klið og tóku allt í einu eftir
því að kirkjan var full. Fólkið
kraup í bæn við bekkina og allir
báðu. Maðurinn, sem stjórnaði
stundinni, las fáein ritningarorð og
bar fram ákveðin bænarefni sem
fólk bað svo fyrir. Á milli vora
sungnir bænasöngvar. Mér er sem
ég sæi fólk koma á slíka bæna-
stund ef hún yrði auglýst í ein-
hverjum söfnuði á íslandi. Menn
eru sífellt á bæn. Þeir vita að hún
virkar. Hún er tal við almáttugan
Guð sem svarar."
Fjölskyldulíf
„Ef hægt er að tala um að eitt-
hvað hafi verið erfitt,“ segir Val-
gerður, „þá var það að þurfa að
senda börnin okkar frá okkur á
heimavist í höfuðborginni Addis
Abeba. Á seinni árum hafa orðið
breytingar og börnin fá námsvikur
heima sem lengja fríin. Þetta gerði
lífið miklu auðveldara. Börnum í
1.-3. bekk er nú eingöngu kennt
heima. Þá útbýr skólinn kennsluá-
ætlun og útvegar kennslugögn. Eg
var því aðalkennari Gísla síðustu
tvö ár. Það var mikil vinna.
Bömin vora í skóla norska
ki-istniboðssambandsins. Áður fyrr
fór öll kennsla fram á norsku.
Síðasthðin fimm ár voram við svo
heppin að hafa íslenskan kennara á
skólanum. Það var ekki verra að
það var bróðir minn, frændi barn-
anna.“
Hvaða áhrif hefur það haft á
bömin að hafa alist upp í Afríku?
Valgerður: „Eg held, eftir að
hafa rætt við bömin mín og af
minni eigin reynslu, að bömin séu
ríkari af ýmiss konar reynslu. Þau
hafa kynnst margs konar ólíkri
menningu og kynnst lífi fólks sem
býr við allt önnur kjör en fólk á ís-
landi. Þau verða víðsýnni og geng-
ur betur að umgangast fólk sem er
af öðram uppruna en við.“
Hvernig er að vera komin heim?
„Hjartað varð eftir í Eþíópíu!“
Um þetta era þau bæði sammála.
Höfundur er kristniboði.