Morgunblaðið - 21.03.1999, Blaðsíða 36

36 SUNNUDAGUR 21. MARZ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Bj artur og
Oskarinn
Hversdagurinn getur verið svo yndislegur
í kvikmynd; hugleiðingar og athafnir
venjulegs fólks, án ofbeldis og kúlnahríðar.
Eitthvað sem maður gleymir ekki strax
og komið er út í myrkrkið
Bjartur í Sumarhúsum
stígur á svið Þjóð-
leikhússins í dag og
hlýtur það að teljast
til meiriháttar menn-
ingarviðburða þegar þessi
þrjóskasti maður íslenskra bók-
mennta, sá sjálfstæðasti og jafn-
vel stoltasti, lifnar við. Sjálfstætt
fólk var gríðarlega umdeild bók
á sínum tíma og skyldi engan
undra; sumir ku jafnvel aldrei
hafa fyrirgefið Halldórí Laxness.
Máltækið segir að óft megi satt
kyrrt liggja og víst var að mörg-
um Islendingn-
VIÐHORF
Eftir Skapta
Hallgrímsson
um - ekki sísl
bændum -
fannst frásagn-.
ir Halldórs v
beinlínis ósmekklegar og bókin
afskaplega vond.
Engum dylst hins vegar í dag
hversu stórkostlegt listaverk
Sjálfstætt fólk er, enda með
allra bestu verkum bókmennta-
risans. Halldór Laxness er ein-
stakur höfundur. Ekki ætla ég
mér, amatörinn, að bæta neinu
við það sem sérfræðingar hafa
skrifað um þennan snilling, en
gaman væri þó að birta eitt lítið
dæmi. Lýsing, eins og þessi úr
umræddri bók, á samskiptum
Nonna litla og ömmunnar, er til
dæmis óborganleg. Gott dæmi
um hve Halldór er fyndinn og
næmur á hugrenningar barns-
ins. Drengurinn er á ferð á
leggjum sínum um baðstofuna:
„Hvaða déls ekkisens ófriður
er a-tama, segir amman, en
þessu svarar dreingurinn ekld
um sinn, því amma tilheyrir öðru
heimssviði, öðmm víðemum. En
ef húifi skyldi segja eitthvað
meira, þá er það í hæsta lagi
norðlægur kafaldsslítandi.
Ef þú getur ekki haft frið við
sjálfan þig, þá er þér hollast að
smakka vöndinn.
Amma, segir dreingurinn þá.
Þú ert ekki til. Þú ert bara veður
í loftinu. Ég er á ferðalagi.
Nú er lagið á þér, ansar amm-
an. Skömm er að þér svona stór-
um stráknum að vera með
ónytju hugarflug um miðjan dag,
og ekki orðinn prjónandi.
Þá fellir dreingurinn niður all-
ar orðræður við stórmenni í
Firðinum, og segir:
Hananú, þar er hann geinginn
upp, - og kveður í fússi og ríður
heimleiðis hvað af tekur eftir
hinum krókóttu leiðum afturá-
bak og áfram um baðstofugólfið.
En á miðri leið nær amma hans í
hann einsog óveður sem skellur
á fyren varir uppá heiði, og
þannig verður hann úti á heið-
inni, hann er settur niður í rúmi
ömmunnar með prjónana sína.“
Ekki er sjálfgefið að úr góðri
bók verði gott leikrit, og fólk má
ekki halda að það upplifi bókina
beinlínis í leikhúsinu. - Þá er
betra að rétta fólki bókina og
bjóða því að gjöra svo vel að
lesa, svo vitnað sé eftir minni og
ábyrgðarlaust í Þjóðleikhús-
stjóra í sjónvarpi í vikunni. Hér
er um sjálfstætt verk að ræða,
en tilhlökkun unnenda verka
Nóbelsskáldsins; líklega allra
sem áhuga hafa á leikhúsi, hlýt-
ur að vera óvenjumikil að þessu
En Bjartur er ekki sá eini sem
verður í sviðsljósinu í kvöld. Ár-
leg ljósadýrð gyllir loftin í
Englaborginni við Kyn-ahafið
þar sém Oskar Hollywoodsson
verður í aðalhlutverkinu.
Ymsir sérfræðingar velta því
jafnan fyrir sér hvaða leikarar,
leikkonur, leikstjórar, og fólk í
ýmsum öðrum störfum, hljóti
hinar eftirsóttu Óskarsstyttur.
Og hvaða mynd verði valin best:
Allt skiptir þetta gríðarlegu máli
vegna fjárhags viðkomandi lista-
verks. En ekki einungis þetta
virðist skipta máli, ef marka má
erlenda fjölmiðla. Ég komst að
því á Netinu að það þykir frétt-
næmt (eins og stundum á Is-
landi, þegar fína fólkið á í hlut) í
hvaða merkjafötum stjörnurnar
mæta til leiks, hverjir farða þær
og hverjir greiða þeim. Ég sá
hins vegar hvergi nefnt hvaðan
gleraugun þeirra eru, og þótti
það miður...
Kvikmyndir eru ein helsta
skemmtun og afþreying fólks í
dag. Ég hef á tilfinningunni að
margir fari í bíó einungis til að
fara í bíó, en ástæðurnar eru ef-
laust margar. Sumir virðast
sækja kvikmyndahúsin til þess
að nærast - ef marka má skrjáf-
ið í poppkornspokum og sæl-
gætisbréfum; þar getur líka
verið gott að hvíla lúin bein í
draumalandinu - sérstaklega
þegar leiðinlegar myndir eru
sýndar, sem eru alltof, alltof
margar í boði. Sumt af því sem
sýnt er, sérstaklega úr smiðj-
um Hollywoodfólksins, er í
raun ekki boðlegt hugsandi
fólki. Skárra er að sitja heima
hjá sér og horfa út í myrkrið
milli klukkan níu og ellefu á
kvöldin en greiða aðgangseyri
að sumu því sem framleitt er í
Hollywood. Annað er auðvitað
mjög gott, sumt frábært, en allt
of oft er eins og það vilji gleym-
ast að kvikmyndir eru ekki ein-
ungis framleiddar á þessum
eina bletti jarðarinnar. Hvers
vegna þarf öll þessi byssuskot,
allt þetta blóð, ofbeldi og
óraunverulegar hetjur sem
bjarga heiminum í hverri
myndinni á fætur annarri -
jafnvel í myndaröðinni I, II,
III, IV og V? Hversdagurinn
getur verið svo yndislegur í
kvikmynd; hugleiðingar og at-
hafnir venjulegs fólks, án of-
beldis og kúlnahríðar. Myndir
sem maður gleymir ekki strax
og komið er út í myrkrið.
Myndir sem eru ekki einungis
augnabliks afþreying.
Bjartur í Sumarhúsum átti
ekki merkjaföt. Hann átti hins
vegar stolt og þrjósku í meira
mæli en aðrir menn. Mér segir
svo hugur að áhorfandinn, sem
gengur út í ísienska kvöldið eftir
sýningu Þjóðleikhússins, gleymi
ekki strax Bjarti, Ástu, ömm-
unni og öðrum persónum sem
runnu úr penna Halldórs fyrr á
öldinni og hafa nú verið holdi
klæddar.
Best gæti ég trúað að hinn ei-
lífi Bjartur yrði ofar en margar
persónurnar sem koma við sögu
í Hollywood í kvöld, yrði heims-
mælikvarðanum margnefnda
brugðið á þær.
OLAFUR
litlu samt fáum að ráða,
aldrinum eigi vér breytum,
en athöfnum sveigjum til dáða.
Það er einstakt
tækifæri og eftirsókn-
arvert að rýna í lífs-
hlaup Gissurar þessa
aldraðra og árvakra
manns. Stutt blaða-
grein nær aðeins örfá-
um stiklum. Miklu
fremur getur það-orð-
ið formáli að langri
ævisögu, sögu sem
enn er að gerast frá
degi til dags. Níu áratugir eru of
skammur tími. Sagan er ekki öll
við lok þessarar greinar. Gissur
var 2. í röðinni í hópi 12 systkina.
Foreldrar hans voru Kristín Jóns-
dóttir frá Gilsárvöllum, og Erling-
ur Filippusson, skaftfellskrar ætt-
ar, oftast nefndur gi-asalæknir,
nátturulist er hann nam af móður
sinni Þórunni Gísladóttur ljósmóð-
ur. Þegar Gissur var 9 ára vorið
1918 fluttu foreldrar hans frá
Borgarfirði eystra til Reykjavíkur.
Að loknu barnaskólanámi braust
hann áfram til náms í MR þrátt
fyrir mjög knappan fjárhag. Að
loknu súdentsprófi 1928 tóku við
fjölbreytt störf hjá honum og nám.
Háseti á síldarbáti,
sjókortalagning, ski’if-
stofustarf og fulltrúa-
staða hjá bæjarfógeta
í Yestmánnaeyjum,
dómtúlknr hjá land-
helgisbrjótum ög víð-
ar, loftskeytanám,
loftskeytamaðui’ á
skipum Eimskipafé-
lagsins á stríðsárun-
um, skrifstofustörf hjá
Ríkisútvai-pinu, rit-
stjóri Sjómannablaðs-
ins Víkingur, skrif-
stofustjóri Farmanna-
og fiskimannasam-
bandsins, starfsmaður Landsím-
ans, kennari í 4 ár á Eiðum, stöðv-
arstjóri endurvarpsstöðvar Ríkis-
útvarpsins í 13 ár, en 1965 stöðvar-
stjóri Pósts og síma í Neskaupstað
og síðar í Siglufirði en síðustu árin
umdæmisstjóri Pósts og síma á
Seyðisfirði til 1977. Að lokum fór
hann um tíma í hlutastarf hjá bæj-
arfógetanum á Akureyri.
Fyrri kona Gissurar var Mar-
grét Mjallhvít Jóhannsdóttir, kjör-
dóttir Kristjáns Linnet bæjarfó-
geta. Börn þeirra eru: Jóhanna
Unnur, Kristján Linnet, Erlingur
Þór, Gissur Pétur, Ki’istín og Jón
Örn. Þau slitu samvistir 1942. Síð-
ari kona hans er Valgerður
Óskarsdóttir og þeirra dóttir er
Auður Harpa. Niðjafjöldi Gissurar
fyllir níu tugi.
Lífsferill og starfssaga þessa
manns er á margan hátt sérstæð.
Þegar hann sigldi á stríðsárunum
með loftskeytatækin innsigluð tók
hann til við langdrægasta æviverk-
efni sitt. Hann notaði tímann og
þýddi bækur, hverja á eftir
annarri. Þeirri iðju hefur hann
haldið stöðugt fram á þennan dag.
Verkefnaval hans var mjög fjöl-
breytt, skáldsögur, ferðalýsingar,
tæknirit, læknisfræði, sagnfræði,
margvíslegar fjölfræðibækur, út-
varpsleikrit og smásögur. Að-
spurður taldi hann að bókin Lyklar
himnaríkis væri í hópi þeirra 155
bókartitla sem væru í mestu uppá-
haldi hjá honum. Frummál þessara
rita og bóka eni á dönsku, norsku,
sænsku, ensku, þýsku og frönsku.
Hann er heiðursfélagi í Rotary,
mikill golfáhugamaður og sundiðk-
un hans hefur verið dagleg síðustu
20 árin. Áhugamál hans eru mörg
og lífsvirkni í mjög góðu standi. Að
lokum skal sett fram kenning er
fellur vel að hans lífshlaupi og við
sem eram á aðfaraskeiði eftir-
launatímans ættum að tileinka
okkur. Að ná þeim aldri að komast
á eftirlaun er að verða glaður í ann-
að sinn, hið fyrra skipti að fá fasta
vinnu, en hið síðara að fá sér
frjálsa vinnu og tíma fyrir hugðar-
efni sín.
Hamingjuóskir til þín og fjöl-
skyldu þinnar. Lifðu heill.
Hjörtur Þórarinsson.
FLUGUNNI kastað í kvöldsólinni.
Með
pínulítinn
kjaft
PÁLMI Gunnarsson tónlistarmaður
hefur í samvinnu við Samver á
Akureyri lokið við gerð fimm sjón-
varpsþátta um stangaveiði. Svið
tveggja þátta eru sjóbirtingsslóðir
við Kirkjubæjarklaustur, hinir
þættimir eru frá Hafralónsá, Haf-
fjarðará og Vatnsdalsá. Samheiti
þáttanna er „Á veiðislóðum" og
verður fyrsti þátturinn sýndur í
Ríkissjónvarpinu á sunnudaginn.
Meðal þess sem fyrir augu ber era
sérstæðar neðanvatnsborðstökur,
m.a. af sjóbirtingum í Landbroti og
sjóbleikjum á hrygningarstöðvum í
Hafralónsá.
Pálmi er enginn nýgræðingur í
gerð stangaveiðiþátta. Áður hefur
hann unnið syi-pu stuttra þátta sem
sýndir voru á RÚV og veiðiþátta-
syrpa Stöðvar 2, „Sporðaköst", var
upprunalega unnin af Pálma.
„Veiðiskapurinn skiptir miklu
máli í þáttunum, en hann er ekki
einráður. Ég legg í öllum tilvikum
mikla áherslu á að kynna landið og
sögu þess. Sjálfur hef ég ákaflega
gaman af því og vil með þessu
hvetja menn til að líta öðra hvoru
upp úr hyljunum og spá í umhverfi
sitt. Þá er ég með gesti í hverjum
þætti og skoðanir þeirra og hug-
myndir fá sitt svigrúm. Aðrir verða
að dæma um þessa þætti, en sjálfur
er ég ánægður með þá. Hefði ann-
ars ekki látið þá frá mér,“ sagði
Pálmi.
Jarðarför sjóbirtinganna
Fyrsti þátturinn fjallar um veiði-
slóðir við Kirkjubæjarklaustur þar
sem gestur Pálma er Sigurður Páls-
son málari.
„Sigurður er gjörkunnugur þarna
um slóðir, hefur athugað háttu sjó-
birtingsins gaumgæfilega og honum
liggur ýmislegt á hjarta. Hann er
einn af þeim sem vilja náttúrunni
vel. Annars lentum við þarna í flipp-
uðu dæmi. Við fórum með mynda-
vélina ofan í djúpan hyl í Sýrlæk í
Landbroti og þar kom ég auga á
sjóbirtinga sem lágu í einkennileg-
um stellingum. Þeir höfðu komið
sér fyrir inni í smugum og glufum
þannig að sporðarnir stóðu út og
héngu líflausir. Það var meira að
segja byrjað að falla á þá.
Mér brá í brún, þetta var eins og
að vera viðstaddur jarðarför þess-
ara fiska. Þeir virtust hreinlega
vera dauðir. Svo fór ég að pota í þá
og þá kom annað á daginn. Þeir
voru þá sprelllifandi og í toppstandi.
Þetta var um haust og mér hefur
helst dottið í hug að þeir hafi verið
að spara kraftana fyrir hrygning-
una. Hvað sem hér bjó að baki, þá
var þetta afskaplega magnað og
þessu náðum við á mynd.“
Annar þáttur er frá Vatnsdalsá
og segir Pálmi þann þátt lýsa miklu
ævintýri. Þar era gestirnir Kristján
Kristjánsson KK, Hjalti Björnsson
leiðsögumaður og myndlistaimað-
urinn Tolli og þeir félagar lenda í
óðum laxi, m.a. í Hólakvöm þar sem
hver stórlaxinn af öðrum er veidd-
ur. „Þetta var ótrúlegt ævintýi-i og
við náðum m.a. frábærum myndum
af yfirborðstökum," segir Pálmi.
„Þá skoðum við í þriðja þætti þá
harðneskjulegu og flottu á Hafra-
Jónsá í Þistilfirði. Það var lítið af
laxi þegar við vorum þar þannig að
við snérum okkur mest að sjó-
bleikju og náðum stórkostlegum
myndum af hrikalegum bleikju-
hængum berjast um hrygnurnar og
ástarleikjum þeirra. Og þó lítið væri
af laxi náðum við frábærri töku, frá
a til ö, af snjöllum maðkveiðimanni
taka lax með svokölluðu sjónrennsli.
Ég er nú ekki hrifinn af maðkveiði,
en það er gaman að sjá þetta svona
frá sjónarhóli laxins," bætir Pálmi
við.
Með pínulítinn kjaft
í fjórða þætti er sviðið Haffjarð-
ará á Snæfellsnesi. Aðeins flugu-
veiði hefur verið leyfð í Haffjarðará
um langt árabil og aldrei hefur
mannshöndin skipt sér af ræktun
árinnar. Náttúran hefur verið látin í
friði með það. Pálmi segir þáttinn
einmitt taka mið af þeirri sérstöðu
Haffjarðarár. „I þessum þætti mun-
um við skoða hvar við erum staddir
í málum sem viðkoma verndun
villtra stofna laxa og silunga á ís-
Iandi,“ segir Pálmi.
Pálmi segir fimmta og síðasta
þáttinn vera sitt af hverju. Gestir
séu hjá sér á sjóbirtingsslóðunum,
m.a. einn fremsti flugukastari
heims, Mel Krieger. „Ég rabba við
hann og þar má segja að orðatiltæk-
ið „glöggt er gests augað“ sé inn-
legg í þáttinn. Síðan fer þátturinn á
nokkurs konar rokk og ról þegar ég
tek fyrir hluti sem betur mættu fara
hér á landi og legg áherslu á að
hlutirnir eru alls ekki sjálfgefnir og
það er eitt og annað sem er alls ekki
í lagi. Ég kem m.a. inn á sleppingar
hafbeitarlaxa í laxlausar ár, hafbeit
á kostnað stórkostlegi’ar silungs-
veiði eins og gert hefur verið í
Rangánum, nefni aðeins Laxá í Að-
aldal og fleira. Ég verð með pínuh't-
inn kjaft," eru lokaorð Pálma Gunn-
arssonar.