Morgunblaðið - 09.04.1999, Blaðsíða 38

38 FÖSTUDAGUR 9. APRÍL 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
UMRÆÐUR
í KOSNINGA-
BARÁTTUNNI
Fyrstu sjónvarpsumræðurnar, sem máli skipta, á milli
forystumanna stjórnmálaflokkanna, fóru fram í ríkis-
sjónvarpinu sl. þriðjudagskvöld - og hafa orðið mörgum
töluvert umhugsunarefni. Astæðan er sú, að áhorfendur
voru litlu nær um það eftir umræðurnar, hver yrðu helztu
mál kosninganna og hver afstaða flokkanna væri til þeirra
mála. Að hluta til var þetta vegna þess að stjórnendur þátt-
arins hlupu úr einu í annað og gáfu þátttakendum ekki færi
á að ræða einstök mál að nokkru marki. En að öðru leyti
vegna þess að þátttakendur komu sér fyrir í gamalkunnum
skotgröfum og ræddu mál að takmörkuðu leyti á málefna-
legum forsendum.
Fyrir nokkrum áratugum einkenndust umræður af þessu
tagi mjög af stóryrðum og staðhæfingum án þess að málin
sem til umræðu voru væru rædd efnislega að nokkru ráði.
Margt hefur breytzt. Eitt af því er það, að hinn almenni
borgari er betur upplýstur en áður. Kjósendur hafa að
verulegu leyti aðgang að sömu upplýsingum og stjórnmála-
mennirnir og geta myndað sér skoðun á grundvelli sömu
forsendna og þeir. Það er engin spurning um það að al-
menningur er betur upplýstur um einstaka þætti þjóðmála
en hann var fyrir nokkrum áratugum. Aðgangur að upplýs-
ingum verður stöðugt meiri og betri. Netið á verulegan
þátt í því en að auki er málefnaleg umfjöllun mun meiri í
fjölmiðlum en áður var, þegar dagblöðin t.d. voru nánast öll
málgögn einstakra flokka, sem er liðin tíð eins og allir vita.
Og það er einmitt vegna þess að almenningur er betur
upplýstur og hefur meiri og betri aðgang að upplýsingum
en áður, sem sjónvarpsumræður af því tagi, sem fram fóru
sl. þriðjudagskvöld, skila svo litlu fyrir áhorfendur. Þetta
þýðir í raun að fólk gerir meiri kröfur til stjórnmálamanna
en áður tíðkaðist og það er mjög misjafnt, hvort stjórn-
málamennirnir svara þeim kröfum með fullnægjandi hætti.
Þetta kom glögglega fram t.d. í þeim þætti umræðnanna,
sem sneri að fiskveiðistjórnun. Fólk var engu nær um af-
stöðu flokkanna til þeirra álitamála, sem uppi hafa verið.
Það kom fram, sem áður hefur komið fram, að stjórnar-
flokkarnir eru tilbúnir til þess að beina umræðum um þessi
málefni í nýjan farveg. En stjórnmálamennirnir ræddu ein-
stök efnisatriði ekki með þeim hætti að fólk fengi einhverj-
ar viðbótarupplýsingar um málefnin.
Hið sama má t.d. segja um þær umræður sem fram fóru
um skatt af fjármagnstekjum. Það grundvallaratriði var
nánast ekkert rætt hvaða rök væru fyrir því að skattlegja
eignatekjur með öðrum hætti en launatekjur. Að einhverju
leyti var þetta vegna þess að stjórnendur þáttarins gáfu
þátttakendum ekki færi á slíkum umræðum en að öðru leyti
vegna þess, að þeir sýndust hafa takmarkaðan áhuga á því.
Það er nauðsynlegt fyrir stjórnmálamennina að átta sig á
því í kosningabaráttunni að almenningur gerir meiri kröfur
til þeirra en áður. Fólk gerir þær kröfur, að stjórnmála-
menn séu vel upplýstir um einstök mál og það eru þeir
vissulega margir. Fólk gerir áreiðanlega kröfur um mál-
efnalegri umræður en lengi hafa tíðkazt í þjóðmálaumræð-
um hér. En út af fyrir sig má segja að nákvæmlega sama
krafa snúi að fjölmiðlum. Að þeir fjalli um mál á grundvelli
þekkingar og að þeir fjalli um þau á málefnalegum grund-
velli. Það gengur misjafnlega.
Kosningar til Alþingis eru alvarlegt mál og merkilegur
viðburður. Þær eru ekki leikur. Þær eru hápunktur hinnar
lýðræðislegu stjórnskipunar okkar. Þess vegna eiga fram-
bjóðendur að taka þær mjög alvarlega og kjósendur eiga að
gera það sömuleiðis. Tíðarandinn hefur breytzt í þessu eins
og svo mörgu öðru. Að því þurfa bæði stjórnmálamenn og
fjölmiðlar að huga í þeirri kosningabaráttu sem nú er hafin.
Það er líka tímabært að hugleiða og ræða hvort við get-
um fullkomnað lýðræðislega stjórnarhætti okkar frá því
sem nú er. Hvort hægt er að afhenda kjósendum í ríkara
mæli beint ákvörðunarvald um einstök málefni eins og ítar-
lega var fjallað um í merkri úttekt brezka tímaritsins The
Economist fyrir nokkrum misserum og Morgunblaðið birti
í heild. Rökin fyrir því eru mörg og sterk og þá ekki sízt
þau, hve vel menntaður og upplýstur hinn almenni borgari í
þjóðfélagi okkar er.
+
FÖSTUDAGUR 9. APRÍL 1999 39.
21 Kosovo-AIbani kom til Islands í gær með flugvél Landhelgisgæslunnar eftir margra daga hrakninga frá heimkynnum sínum
KOSOVO-ALBANARNIR sem komu til landsins í gær eru flmm fjölskyldur, þar af eru tíu börn.
KOSOVO-ALBANAR og Albanar búsettir hérlendis tóku vel á móti samlöndum sínum í gærkvöldi.
Morgunblaðið/Kristinn
Lögreglan öskraði farið
burt og komið aldrei aftur
Frásagnir Kosovo-Albananna sem hingað
komu í gær af ástandinu í Kosovo og á
aðliggjandi landamærum héraðsins eru ekki
fagrar. Segjast sumir bara hafa viljað kom-
ast burtu sem fyrst, þótt viss tregi fylgi því
að kveðja föðurlandið í þessu ástandi.
Þreyttir eftir langt ferðalag og erfiðar vikur
fengu þeir skjól frá þeim hörmungum sem
þeir hafa upplifað á undanförnum dögum.
Nokkrir þeirra lýstu reynslu sinni í samtöl-
um við Morgunblaðið í gærkvöldi.
KOSOVO-ALBANARNIR
sem komu til landsins í
gærkvöld fengu hlýlegar
móttökur frá samlöndum
sínum sem búsettir eru hérlendis.
Tugir Kosovo-Albana voru á flugvell-
inum þegar flugvél Landhelgisgæsl-
unnar lenti með þá síðdegis í gær og
fögnuðu komu þeirra. Sumir spurðu
um skyldmenni, en aðrir veifuðu
albanska fánanum. Löngu og ströngu
ferðalagi hópsins var senn lokið og
farið var með hópinn á gistiheimili í
borginni þar sem Rauði kross Is-
lands hafði útbúið herbergi með
helstu nauðsynjum.
Á móti hópnum tóku einnig for-
svarsmenn Rauða kross Islands og
Halldór Ásgrímsson utanríkisráð-
herra sem bauð hópinn velkominn og
sagði fókið geta verið hérlendis eins
lengi og það vildi. Bað hann guð að
vernda alla samlanda þess sem enn
væru á flótta eða í hættu staddir.
Meðferð eins og um
dýr væri að ræða
„Við vorum rekin að heiman af
serbnesku lögreglunni og hernum
sem sögðu okkur að fara. Sumir fóru
með lest en aðrir fóru með bflum.
Sumum var troðið í vörubfla og með-
ferðin á fólkinu var eins og það væri
ekki mennskt heldur dýr,“ sagði
Selim Poroshica sem kom hingað til
lands í gær ásamt föður sínum AIi og
konu sinni Fexhire eftir að hafa ver-
ið á hrakhólum í sex daga. Selim var
þakklátur fyrir að vera hingað kom-
inn ásamt nánustu skyldmennum, en
þó hafði systir hans og tvö börn
hennar flogið til Tetova í Makedóníu.
Hann var ánægður með að vita hvar
þau væru niðurkomin, það væri
meira en margir vissu um sín skyld-
menni.
Nazni Beciri, kona hans Ganimete
og fjögur börn þeirra voru einnig í
hópi þeiira sem komu til landsins í
gær. Lýsingar Nazni af ástandinu
voru ófagrar og sagðist hann geta
rennt stoðum undir þær sögur sem
heyrst hafa af grimmdarverkum
Serbneska hersins í Kosovo.
Ástand sem orð
fá ekki lýst
„Ég held að allir í heiminum viti
hvemig ástandið í Kosovo er og hefur
verið undanfarna daga. Samt sem áð-
ur getum við sem urðum vitni að
þessu ekki lýst hve hörmulegt þetta
er. Við getum hins vegar sagt ykkur
án vafa að það eru framin grimmdar-
verk á Kosovo-Albönum. Astandið í
Kosovo er ólýsanlegt, það er utan
mannlegra marka og utan mannlegs
skilnings að fá botn í það sem þessi
barbarísku stjórnvöld era að gera,“
sagði Nazni í samtali við Morgun-
blaðið í gærkvöldi.
Ganimete, eiginkona Nazni, tók í
sama streng: „Eg get með engu móti
lýst því hvað ég sem kona og við fjöl-
SELIM Poroshica og Nazni Beciri sátu fyrir svörum á blaðamannafundi strax eftir lendingu flugvélar Landhelgis-
gæslunnar á Reykjavíkurflugvelli í gærkvöldi.
Halldór Ásgrímsson utanríkisráðherra
Mikilvægt að ríkið eigi
langfleyga flugvél
skyldan höfum gengið í gegnum mikl-
ar hörmungar. Börnin urðu vitni að
því þegar lögregla og hermenn komu
og ráku okkur út úr húsinu. Það var
mjög erfítt fyrir börnin að sjá lög-
reglumenn með byssur um allt, en
þeir komu og öskruðu á okkur. Sögðu
okkur að fara og koma aldrei aftur til
baka. Börnin voru farin að venjast
þessu eftir að hafa verið búin að horfa
upp á þetta svona lengi,“ segir Gani-
mete og leggur áherslu á að það verði
erfitt að gleyma þessari hörmulegu
reynslu. Ganimete er áhyggjufull yfir
afdrifum föður síns og bróður sem
urðu eftir í Kosovo. Hún veit ekki
hvar þeir era, en veit að hættan er
mikil og óskar þess heitt að heyra af
ferðum þeirra.
Stálu öllu og eyðilögðu allt
Níu dagar era síðan Beciri fjöl-
skyldan var hrakin frá heimili sínu.
„Það var gerð árás á götuna okkar í
Pristina. Þeir skutu á hús og kveiktu í
þeim. Þeir fóra beint inn í eitt húsið
og drápu tvo gamla menn í einu hús-
anna, og einn 30 ára gamlan mann.
Þeir skutu á allt og alla, réðust inn í
HALLDÓR Ásgrímsson utanríkis-
ráðherra segir að reynslan af
ferð flugvélar Landhelgisgæsl-
unnar til að sækja flóttafólk til
Makedóníu sýni að þörf sé á að
flugvél af þessu tagi sé í eigu rík-
isins en telur jafnframt að huga
þurfi að því við endurnýjun vélar-
innar að flugþolið verði meira
þannig að langferðir verði auð-
veldari. Hann telur að það verði
næsta verkefni á eftir nýju varð-
skipi.
Aðspurður hvort heppilegra
hefði verið að senda leiguþotu til
að sækja fólkið, þannig að ekki
hefði þurft að millilenda á Ieið-
inni, bendir hann á að mikilvægt
hafi verið að senda flugvél í eigu
ríkisins. „Yið þurfum að nota her-
flugvelli í ferðum sem þessum og
vinna með hinum Nato-þjóðunum
og því var eðlilegt að nota þessa
vél,“ segir Halldór.
Halldór segir að ekki sé ljóst
hvenær næsti hópur flóttamanna
frá Kosovo komi til landsins eða
hvernig hann verði fluttur til
landsins, en fslenska ríkisstjórnin
hefur lýst því yfír að hún vilji
taka á móti allt að hundrað flótta-
mönnum þaðan.
„Það er þó ljóst að ef ættingjar
fólks sem þegar er búsett hér á
landi lýsa yfir vilja til að koma
hingað verður litið mjög jákvætt
á það, því þá verður móttakan
auðveldari en ella,“ segir Halldór.
Morgunblaðið/Þorkell
FYRRVERANDI íbúar Kosovo komu ýmsum skilaboðum á framfæri til
samlanda sinna, og bentu m.a. á að á íslandi hefði aldrei verið stríð.
íbúðir og stálu öllu sem hægt var að
stela, gulli, peningum og öllu sem
þeir festu hendur á. Svo skutu þeir út
um allt, skutu út um gluggann og
hentu öllu út.
Við flúðum frá heimili okkar niður í
miðborg Pristina þar sem ástandið
var ekki jafnslæmt, en það var strax
byrjað að sprengja og brenna hús í
götunni okkar. Daginn eftir fórum
við aftur heim til okkar til að skoða
hvað hefði gerst. Við sáum að
serbneski herinn og lögreglan voru
búin að taka allt sem var inni í íbúð-
inni, innréttingar og húsgögn og allt
og fleygja út í hrágu. Þeir höfðu
skemmt og eyðilagt allt. Strax þenn-
an dag ákváðum við að flýja með fjöl-
skylduna og það sem við gátum tekið
með okkur og lögðum af stað til Ma-
kedóníu," sagði Nazni.
Nazni safnaði að því búnu öllum í
götunni saman í vörubíl sem hann
átti, og tvo aðra bíla og þau lögðu af
stað saman, um 120 manns. Leiðin lá
að landamærum Kosovo og Ma-
kedóníu.
Fimm dagar og
nætur í rigningu
„Serbneska lögreglan sagði okkur
að skilja bflana eftir nálægt landa-
mærunum og þurftum við að ganga
að þeim. Það trúir því í rauninni eng-
inn, en við lentum ekki í neinum
vandræðum á leiðinni, þótt þar væra
bæði lögregla og hermenn á leiðinni.
Lögreglumenn öskraðu samt á okk-
ur: „Þið hafið hálftíma. Farið burt og
komið aldrei aftur.“
Við fóram til Makedóníu við
landamærastöðina Hani Elezit. Það
var ekkert mál að komast yfir landa-
mærin frá Júgóslavíu, en við voram í
einskismannslandi í fimm daga. Vist-
in þar var hræðileg. Við fengum plast
til að búa til tjald sjálf og vorum í
þessum tjöldum í fimm daga á meðan
það rigndi alla daga og alla nætur. Ég
held að þar hafi verið meira en
100.000 manns. Mat var dreift til okk-
ar í dráttarvél sem ekið var um í og
matnum hent til okkar. Við þurftum
að grípa hann eins og við værum dýr.
Þarna fengum við mat en ástandið
var vægast sagt hræðilegt," sagði
Nazni.
Vildu bara komast
burtu sem fyrst
Eftir fimm daga vera í flótta-
mannabúðum á milli landamæra Jú-
góslavíu og Makedóníu var mörgum í
búðunum komið yfir til Makedóníu í
búðir Atlantshafsbandalagsins. Nazni
segir það starfsmönnum Óryggis- og
samvinnustofnunar Evrópu að þakka
að þau hafi komist inn á svæðið sem
Nato sá um. Starfsmenn ÖSE hafi
séð um að þau kæmust þangað og
kann hann þeim miklar þakkir fyrir.
„I Nato-búðunum var allt annað
ástand. Þar fengum við hreint vatn
og mat og starfsmennirnir þar komu
vel fram við okkur, en samt sem áður
vora þarna um 100.000 manns. Það
var ótrúlegt að sjá Nato-herinn und-
irbúa þessar búðir og sjá hvernig það
gekk upp. Þarna voram við í tvo
daga, þangað til við ákváðum að
koma hingað,“ segir Nazni.
„Ég ætlaði að fara til Þýskalands
en síðan var fullt af fólki sem ætlaði
að fara þangað og rosalega löng röð.
Þá sáum við að það vantaði 13 manns
í viðbót til að fara til Islands og við
voram sex. Við fórum í þann hóp til
að reyna að komast í burtu eins fljótt
og hægt var. Þetta tók bara nokkra
klukkutíma og svo fórum við beint til
Grikklands," sagði Nazni.
Að því búnu tók við langt ferðalag
til Islands. I vél Landhelgisgæslunn-
ar var Gréta Gunnarsdóttir, sem var í
forsvari fyrir íslensk stjórnvöld.
Nazni og fjölskyldu hans er mikið í
Vill taka að
sér flótta-
manna
fjölskyldu
RAFIÐNAÐARSAMBAND ís-
lands hefur boðist til að taka að
sér sex manna íjölskyldu úr hópi
flóttamannanna, en fjölskyldu-
faðirinn, Nazni Beciri, er rafvirki
að mennt. Að sögn Onnu Þi-úðar
Þorkelsdóttur, formanns Rauða
kross Islands, hafa margir aðrir
einnig boðið fram aðstoð sína.
Thorvaldsensfélagið hefur gefið
kassa af lopapeysum og gefnir
hafa verið barnavagnar og kerr-
ur. Kona ein hefur boðist til að
lána íbúð í tvo mánuði, meðan
fólkið er að ná áttum á Islandi.
Guðmundur Gunnarsson, for-
maður Rafiðnaðarsambandsins,
segist munu funda með fulltrúum
Rauða krossins á laugardaginn
um hvaða aðstoð það geti veitt
Beciri-ljölskyldunni. „Þegar við
heyrðum af þessari íjölskyldu
starfsfélaga okkar, og sérstak-
lega það að ung börn væni í
henni, sáum við það sem skyldu
okkar að hjálpa til. Það gæti
komið til greina að útvega þeim
húsnæði og jafnvel vinnu. Við
höfum engar áhyggjur af því, það
er mikil eftirspurn eftir rafvirkj-
um og sjálfa vantar okkur fólk til
að sjá um orlofshús félagsins,“
segir Guðmundur.
mun að koma á framfæri þökkum til
Grétu og annarra starfsmanna í vél-
inni.
Viðbrögð við því að flytja flóttafólk
á brott til fjarlægra landa hafa verið
blendin síðustu daga og hafa ýmsir
gagnrýnt það undanfarið. En hvernig
tilfinning er það fyrir flóttafólk að yf-
irgefa flóttamannabúðirnar og þar
með heimaslóðir í óákveðinn tíma?
„Það er alltaf erfitt að fara frá sínu
landi í svona ástandi og sérstaklega
útaf svona gi’immdarverkum. Það var
mjög erfitt að fara,“ sagði Nazni að-
spurður.
Nazni og fjölskylda hans vill koma
á framfæri þakklæti til starfsmanna
NATO og ÖSE auk þess sem hann er
þakklátur íslensku þjóðinni fyrir
móttökurnar: „Mér finnst Islending-
ar taka svo vel á móti okkur og finnst
að önnur lönd eigi að taka þetta til
fyrirmyndar," sagði Nazni sem þakk-
aði Halldóri Ásgrímssyni utaniTkis-
ráðhen-a fyrir móttökurnar í gær
fyrir hönd allra Kosovo-Albananna. <