Morgunblaðið - 17.08.1999, Blaðsíða 42

42 ÞRIÐJUDAGUR 17. ÁGÚST 1999
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
Minningar
Eichmanns
„Það er hugsanlegt að úlfaldinn frægi kom-
ist gegnum nálaraugað, en það var óhugs-
andi að ég hefði ekki fylgt skipunum sem
mér höfðu verið gefnar. “
Adolf Eichmann: Endurminningar mínar.
Getur það verið glæp-
ur að hugsa ekki?
,Að hlýða skipunum
var mér mikilvæg-
ara en allt annað.
Vera má, að þetta sé mörgum
Þjóðverjum í blóð borið,“ skrif-
aði Adolf Eichmann meðal ann-
ars í endurminningum sínum,
sem þýska blaðið Die Welt hef-
ur birt brot úr. Með þessum
hætti reyndi Eichmann að út-
skýra þátttöku sína í morðum
nasistastjórnarinnar í Þýska-
landi á um sex milljónum gyð-
inga.
Spurningin um það hvað
manni beri að gera, og hvað
maður megi alls ekki gera eru
sennilega erfíðustu spurningar
sem maður glímir við. Kannski
dettur manni í
VIÐHORF
Eftir Kristján
G. Amgrímsson
hug að Eich-
mann hafi
svarað þessum
spurningum
rangt, og þess vegna gert það
sem hann gerði, en það viðhorf
fæli í sér að til hljóti að vera hin
einu réttu svör, og það er ólík-
legt.
Ekki er þó vafi á, að það sem
Eichmann gerði var rangt. En
það sem leiddi til þess var
kannski ekki endilega það að
hann væri í eðli sínu illmenni,
heldur fremur það, að hann virti
áðurnefndar spurningar gjör-
samlega að vettugi. En kannski
er slíkt einmitt einkenni siðleys-
is og illmennsku.
Ekki endilega að hann hafi
beinlínis svarað þessum spurn-
ingum rangt. Fremur að senni-
lega hafi hann aldrei spurt sjálf-
an sig þeirra. Sennilega hefur
það aldrei svo mikið sem hvarfl-
að að honum, að honum bæri að
svara þessum spurningum sjálf-
Nema honum hafi kannski
farið að detta það í hug eftirá,
þegar hann sat í fangelsi í Jer-
úsalem og skrifaði þessar end-
urminningar.
Hannah Arendt skrifaði um-
deilda bók um réttarhöldin yfir
Eichmann, Eichmann í Jerúsal-
em, þar sem hún fjallaði um
svonefnda „flatneskju illskunn-
ar“. Það er að segja, illska Eich-
manns, sýndist henni, var helst
fólgin í því, að hann virtist ekk-
ert hugsa um réttmæti eða
óréttmæti gjörða sinna.
Hann gerði bara eins og hon-
um var sagt. Ekki endilega að
hann hafi hugsað rangt. Og það
er alls ekki þar með sagt, að úr
því hugsun hans var ekki bein-
línis röng þá hljóti hún að hafa
verið rétt. Fremur virðist sem
hann hafi yfirleitt ekki hugsað
neitt. Hinn algeri flathugi. En
kannski er það í sjálfu sér rangt
að hugsa ekki neitt.
Einn dálkahöfunda Die Welt
heldur því fram, að endurminn-
ingar Eichmanns dragi senni-
lega ekkert nýtt fram í dags-
ljósið. Það sé enginn leyndar-
dómur falinn „á bak við þetta
andlit illskunnar". Eichmann sé
„enn flatur“.
Die Welt segir að 127 blað-
síðna, handskrifaðar endur-
minningar Eichmanns hafi
fundist í miðstöð er rannsakar
stríðsglæpi nasista og er í bæn-
um Ludwigsburg í Suður-
Þýskalandi. ísraelar greindu frá
því í síðustu viku að þeir myndu
gera opinberar endurminningar
sem Eichmann mun hafa skrif-
að eftir að hann var handtekinn,
alls tólf til þrettán hundruð
handskrifaðar, illlæsilegar síð-
ur, sem nú eru geymdar í ísra-
elska þjóðskjalasafninu.
Skjölin í Ludwigsburg eru
ljósrit, en nokkrir þýskir sagn-
fræðingar hafa staðfest að þau
séu ekta, og fjölskylda Eich-
manns hefur ekki vefengt þau.
Virðist sem um sé að ræða inn-
gang að eða samantekt á því
sem fram kemur í skjölunum
sem eru í ísrael.
„Frá barnæsku var hlýðni
nokkuð sem ég gat ekki losnað
við. Þegar ég gekk í herinn, 27
ára gamall, var hlýðni mér ekk-
ert erfiðari en hún hafði verið
mér í lífinu fram að því. Það var
óhugsandi að ég myndi ekki
fylgja þeim skipunum sem mér
voru gefnar," skrifaði Eich-
mann.
Sagnfræðingurinn Hans
Mommsen sagði ekki leika
nokkurn vafa á því að skjölin, er
Die Welt segir hafa fundist í
Ludwigsburg, séu ekta. Þau séu
styttri sjálfsævisöguleg drög að
skjölunum sem séu í Israel.
Eichmann hélt áfram: „Þegar
ég nú lít til baka geri ég mér
grein fyrir því, að líf er byggist
á hlýðni og því að fylgja skipun-
um er mjög þægilegt líf. Slíkt líf
gerir nánast að engu þörfina á
að maður hugsi sjálfur.“
Eichmann flýði til Argentínu
1946, en ísraelskir leyniþjón-
ustumenn handsömuðu hann í
Buenos Aires 1960 og fluttu til
Israels. Þar var hann dreginn
fyrir dómstóla og dæmdur til
dauða fyrir glæpi gegn mann-
kyninu.
Johann-Michael Möller, rit-
stjóri Die Welt, sagði að blaðið
hefði komist á snoðir um að
skjölin væru í Ludwigsburg
þegar heimildarmaður, sem
ekki hefði látið nafns síns getið,
hefði haft samband við blaðið.
Eichmann skrifaði á ævisögu-
blöðunum að hlýðni hafi verið
sér svo eindregið í blóð borin,
að þegar nasistar voru ofurliði
bornir hafi hann íyllst skelfingu
vegna þess að hann sá fram á,
að hann þyrfti að lifa lífinu án
þess að geta hlýtt skipunum.
„Ég gat með engu móti lifað líf-
inu á mínum eigin forsendum,
og fylltist miklu þunglyndi."
Fréttaskýrandi The New
York Times segir líklegt að
skrif Eiehmanns snerti við-
kvæma strengi í Þýskalandi,
þar sem tengslin á milli skipu-
lags og frelsis, frumkvæðis og
hlýðni, séu ákaflega umdeild, og
þýskt samfélag sé að ýmsu leyti
enn markað af ósveigjanlegum
hugsunarhætti embættismanns-
ins, sem telur skipanir meira
um verðar en frumkvæði.
Svo er bara að sjá hvort þess-
ar endurminningar Eichmanns
reynast raunverulegri en hinar
fölsuðu endurminningar Hitlers,
sem þýskir fjölmiðlar gleyptu
við hérna um árið og kostuðu
auk þess nokkrar fræðimanna-
ærur.
JÓNA SIGRÍÐUR
GÍSLADÓTTIR
+ Jóna Sigríður
Gísladóttir
fæddist í Rauðseyj-
um á Breiðafirði 8.
janúar 1909. Hún
lést á Landspitalan-
um 6. ágúsl síðast-
liðinn. Foreldrar
hennar voru Jdna
Sigríður Guð-
mundsdóttir, f. 30.
júní 1867, d. 16. jan-
úar 1909, og Gísli
Bergsveinsson, f.
13. júlí 1877, d. 15.
maí 1939. Alsystkini
Jónu eru: Ingveld-
ur, f. 4. apríl 1904, og Lárus
Ágúst, f. 17. ágúst 1905, d. 2.
nóvember 1990. Seinni kona
Gisla og stjúpmóðir Jónu er
Magðalena Lára Kristjánsdótt-
ir, f. 13. nóvember 1897. Hálf-
systkini Jónu eru: Svava, f. 13.
september 1915, d. 22. janúar
1920, Kristinn Breiðfjörð, f. 9.
október 1919, Bergsveinn
BreiðQörð, f. 22.
júní 1921, Svava, f.
11. september 1922,
d. 16. desember
1997, Kristjana, f.
23. janúar 1925.
Barnsfaðir Jónu
er Kjartan Ólafs-
son, f. 6. mars 1895,
d. 22. september
1971. Dóttir Jónu er
Valdís, f. 17. júlí
1938, maki Arnfinn-
ur Bertelsson. Börn
Valdísar eru: Sig-
rún, f. 10. nóvember
1959; Arndís Vala,
f. 13. febrúar 1971; Kjartan, f.
21. apríl 1973; og Bertel Ingi, f.
29. nóvember 1976.
Jóna starfaði sem saumakona
og rak eigin saumastofu í
Reykjavík. Einnig vann hún á
Hótel Sögu.
Utför Jónu Sigríðar fer fram
frá Fossvogskapellu í dag og
hefst athöfnin klukkan 13.30.
Nú er komið að leiðarlokum hjá
elskulegri systur minni. Langar
mig að minnast hennar örfáum
orðum.
Móðir Jónu kom hart niður við
fæðinguna. Farið var eftir meðul-
um til Stykkishólms, en þangað er
löng og seinfarin leið á litlum segl-
bátum um hávetur. Ekki tókst að
bjarga lífi hennar og lifði hún að-
eins átta daga eftir barnsburðinn
ogdó 16.1. 1909.
Hlaut litla stúlkan nafn móður
sinnar og var skírð Jóna Sigríður.
Jóna fékk ígerð í naflastreng og
var mikið veik í marga daga. Sótt
voru meðul til Flateyjar og unnu
þau bug á veikindunum. Það
reyndi því mikið á þessa litlu
stúlku, sem nú leit heiminn í fyrsta
sinn.
Jóna ólst upp hjá föður sínum,
sem nú var orðinn ekkjumaður.
Fyrir voru á heimilinu tvö eldri
systkini Jónu. Með hjálp góðra
kvenna, sem voru á heimilinu,
dafnaði litla stúlkan brátt. Gísli
faðir Jónu giftist seinni konu sinni,
Magðalenu Láru Kristjánsdóttur,
hinn 24.7. 1914. Magðalena Lára
lifir enn í hárri elli.
Þegar Jóna stálpast gekk hún í
öll venjuleg störf, sem börn voru
látin vinna í eyjunum, reka kýr,
sækja vatn í brunninn, rifja flekki
og svo síðar meir að liggja við í út-
eyjum við slátt og burð á heyi.
Stundum var skroppið með pabba
í flyðrulegu út. fyrir Norðurstykk-
ið í Rauðseyjum en þá vöndust
liðléttingar við að fara með ár,
því engar vélar voru komnar í bát-
SIGRÍÐUR
KRAGH
+ Sigríður Kragh
fæddist í Hafn-
arfirði 21. október
1913. Hún lést á
dvalarheimili aldr-
aðra í Seljahlíð 8.
ágúst síðastliðinn.
Foreldrar hennar
voru hjónin Ingi-
björg Ólafsdóttir,
húsmóðir, og Þor-
steinn Sigmunds-
son, sjómaður. Sig-
ríður átti bróður,
Ólaf, verslunar-
mann, f. 1915, d. í
október 1993.
Sigríður var gift Sveini G.Á.
Kragh, fyrrv. stöðvarstjóra hjá
Landsvirkjun. Sveinn, sem lést
í júní 1996, var sonur hjónanna
Hans Madsen Kragh, símvirkja
frá Danmörku, og Kristólinu
Kragh, hárgreiðslumeistara.
Sigríður og Sveinn eignuðust
tvö börn, Þorstein Inga, vél-
fræðing, f. 15. desember 1936,
og Línu, tannsmið og verslun-
armann, f. 26.
ágúst 1938, d. októ-
ber, 1992. Kona
Þorsteins Inga er
Ellen Ingvadóttir,
löggiltur dómtúlk-
ur og skjalaþýð-
andi. Þorsteinn á
þrjú börn frá fyrra
hjónabandi og Lína
eignaðist fjögur
börn.
Sigríður lauk
prófi frá Kvenna-
skólanum í Reykja-
vík og hóf síðan
verslunarstörf. Síð-
ar hélt hún til náms í Kaup-
mannahöfn 1 háriðn. Með hús-
móðurstörfum sinum vann Sig-
ríður um margra ára skeið í
verslun dóttur sinnar. Sigríður
var virk í ýmsum félagsstörf-
um, m.a. í Oddfellowreglunni
og Rauða krossi íslands.
Utför Sigríðar verður gerð
frá Seljakirkju í dag, og hefst
athöfnin klukkan 13.30.
Tengdamóðir mín, Sigríður
Kragh, lést í dvalarheimili aldr-
aðra, Seljahlíð, Reykjavík, hinn 8.
ágúst sl., eftir erfið veikindi. Með
Sigríði er gengin elskuleg, stór-
lynd kona sem skilur eftir sig stórt
skarð í fjölskyldunni.
Ég kynntist Sigríði og Sveini
heitnum, eiginmanni hennar, fyrir
liðlega 22 árum. Þau höfðu búið
sér glæsilegt heimili að Sólvangi
við Rafstöð í blómlegum Elliðaár-
dalnum en þar bjuggu þau um 50
ára skeið, fýrst í bústað vélstjóra
og síðan í húsi sem þau byggðu sér
á sjöunda áratugnum. Sigríður
kveður að sumri þegar garðurinn
hennar að Sólvangi er í miklum
blóma og trén skarta þungum lauf-
krónum - svona eins og í kveðju-
Handrit afmælis- og minningargreina skulu vera vel frá gengin, vélrituð eða tölvusett. Sé
handrit tölvusett er æskilegt, að disklingur fylgi útprentuninni. Auðveldust er móttaka
svokallaðra ASCII-skráa, öðru nafni DOS-textaskrár. Ritvinnslukerfin Word og Wordper-
fect eru einnig auðveld í úrvinnslu. Senda má greinar til blaðsins í bréfsíma 569 1115, eða á
netfang þess (minning@mbl.is) — vinsamlegast sendið greinina inni í bréfinu, ekki sem
viðhengi. Nánari upplýsingar má lesa á heimasíðum. Það eru vinsamleg tilmæli að lengd
greina fari ekki yfir eina örk A-4 miðað við meðallínubil og hæfilega línulengd — eða 2.200
slög. Höfundar eru beðnir að hafa skírnarnöfn sín en ekki stuttnefni undir greinunum.
ana í Rauðseyjum á þessum árum.
Árið 1927 fluttust þau Gísli og
Magðalena með fjölskylduna inn í
Akureyjar. Um það leyti verður
mikil breyting á lífi Jónu, hún er
nú orðin 18 ára og farin að hugsa
sjálf um framtíð sína. Um veturinn
fer hún til Flateyjar og fær þar til-
sögn í saumaskap en er heima um
sumarið. Veturinn 1928-29 fer
Jóna á Hvítárbakkaskóla. Eftir
þann vetur er útþráin búin að ná
tökum á henni og næst liggur leið-
in til Reykjavíkur þar sem hún
lærir saumaskap. Var það síðan
aðalstarf Jónu. Hún vinnur á
saumastofum bæði við saum á
kven- og karlmannsfötum í nokkur
ár og rekur síðar sjálfstæða
saumastofu á heimili sínu. Jóna
var glögg á snið og frágang á þeim
fötum sem hún snéið og saumaði
enda listfeng að upplagi og fór dá-
lítið með liti og útsaum í frístund-
um sínum. Eftir að Jóna hætti
rekstri saumastofu sinnar vann
hún um alllangt skeið í eldhúsi
Hótels Sögu.
Jóna leigði í Reykjavík í mörg ár
en um 1960 eignaðist hún sína eig-
in íbúð á Lauganesvegi 64 þar sem
hún bjó þar til hún fluttist í íbúð
fyrir aldraða á Dalbraut þar sem
hún átti heima síðustu árin.
Það er mikil vöntun ungu bami
þegar engar móðurhendur annast
það fyrstu árin í lífi þess. Hafa
þessi fyrstu ár í lífi Jónu ef til vill
að einhverju leyti mótað skaphöfn
hennar og blundað í lífi hennar
sem einmanaleiki. Jóna var hlýr og
góður persónuleiki, glaðlynd í
góðra vina hópi en hlédræg og
ómannblendin og sótti lítið manna-
mót eða aðrar skemmtanir. Hún
lifði kyrrlátu lífi og var ávallt
reiðubúin að aðstoða og hjálpa öðr-
um ef til hennar var leitað.
Valdísi og öðrum aðstandendum
votta ég samúð og veit að sá sem
stjórnar lífinu tekur á móti Jónu
með kærleik og flytur til fegurri
heima.
Þinn bróðir,
Bergsveinn Breiðfjörð.
skyni. Garðurinn var stolt þeirra
hjóna og á þessum tímamótum
birtast mér enn betur en ella
merki þeirrar alúðar og miklu
vinnu sem þau lögðu í garðinn
sinn. Glæsileg, stolt trén undir-
strika lífshlaup sem nú er lokið en
lifir hjá okkur hinum í endurminn-
ingunni um góða konu sem er farin
til fundar við skapara sinn.
Sigríður var stórlynd kona sem
hafði mjög ákveðnar skoðanir á
málefnum dagsins. Hún fór sér
hægt í að koma þeim á framfæri
en brást fljótt við þegar mál voru
borin undir hana og álits leitað.
Við áttum margar skemmtilegar
samræður, m.a. um stjórnmál og
jafnréttismál, og þótt við værum
ekki alltaf sammála komumst við
yfirleitt að niðurstöðu sem var þol-
anleg báðum. Hvor um sig hefur
eflaust talið sig hafa sannfært
hina! Sigríður hefði orðið 86 ára á
þessu ári hefði henni enst aldur og
í öllum minningarbrotunum, sem
hrannast upp, sé ég konu sem lifði
miklar breytingar í íslensku þjóð-
félagi. Hún var barn síns tíma,
kynslóðarinnar sem fæddist rétt
eftir aldamótin, kona sem nálgað-
ist breytta tíma með miklum skiln-
ingi - jafnvel þótt henni líkuðu
ekki alltaf breytingarnar og
fyndust þær stundum gerast of
hratt.
Sigríður var gestrisin og mikil
félagsvera. Hún lagði gjörva hönd
á plóginn á ýmsum sviðum, m.a. í
Oddfellow-reglunni og í Kvenna-
deild Rauða kross Islands. Hún
var boðin og búin þegar til hennar
var leitað og taldi sig aldrei skorta
tíma til að veita öðrum liðsinni.
Ég kveð Sigríði með þakklæti.
Hún opnaði mér dyr heimilisins og
bauð mig velkomna. Hún skapaði
fjölskyldu sinni hlýjan íverustað
þar sem alltaf var gott að koma.
Guð blessi minningu hennar.
Ellen Ingvadóttir.