Morgunblaðið - 29.08.1999, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 29. ÁGÚST 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Kínveijar vilja kaupa eigin íbúðir, raðhús og einbýlishús en aðeins fáir hafa efni á því
Eigið húsnæði er
mál málanna í Kína
Kínversk stjórnvöld hafa í seinni tíð gjörbylt húsnæðismálakerf-
inu í landinu og hvetja til þess að almenningur festi kaup á eigin
-------7------------------------------------
húsnæði. I annarri grein sinni um tilveruna í Kina nútímans ræð-
ir Niels Peter Arskog, fréttaritari Morgunblaðsins í Kína, um
húsnæðismálastefnu stjórnvalda og viðbrögð almennings.
Reuters
Götumynd frá Peking: Lögreglumaður gætir að umferðinni við Torg hins himneska friðar.
EF nægilegt pláss væri í glerkist-
unni hans Maós formanns í marm-
aragrafhýsinu á Torgi hins
himneska friðar í Peking, myndi
hann sennilega snúa sér við. Það
sem hann í lifanda lífi hefði líklegast
aldrei getað ímyndað sér, hvað þá
óskað sér, er nú hluti af kínverskum
hversdagsleika; Kínverjar geta nú
keypt og eignast eigið húsnæði. Það
er ekki aðeins að þeir geti það held-
ur verða menn helst að gera það,
samkvæmt tilskipunum stjómvalda
frá því á síðasta ári.
Eru þetta teikn um að „sósíalism-
inn og kínverska þjóðarvitundin"
hafa verið fjarlægð úr þeim komm-
únisma sem Maó formaður kenndi.
Húsnæðismálastefnan sem komm-
únistastjómin í Kína gengur út á er
að eins margir Kínverjar og það
geta verða að eignast eigið húsnæði.
Síðan kommúnistar komust til
valda í Kína og settu alþýðulýðveld-
ið á stofn (í dag láta flestir sér
nægja að ræða um „nýja Kína“),
hefur ríkisvaldið borið ábyrgðina á
því að koma þaki yfir höfuð hins
kínverska borgara. Áilir vom í föstu
starfi og ríkið rak og átti alla at-
vinnustarfsemi. Þá var það á ábyrgð
vinnuveitenda að sinna starfsfólki.
Gilti þá einu um hvort um væri að
ræða húsnæði, sjúkratryggingar
eða ellilífeyri.
Vinnustaðurinn
útvegaði húsnæði
Þegar herra Wang hafði fengið
starf var það í verkahring atvinnu-
veitandans að útvega honum hús-
næði. Wang greiddi vinnuveitanda
sínum lágmarksleigu sem var að-
eins brot af raunverulegum kostn-
aði. Meðalleiga var um 0,13 yuan á
fermetrann á mánuði, sem samsvar-
ar rúmri íslenskri krónu. Atvinnu-
rekstur vinnuveitandans, sem var í
eigu hins opinbera og var niður-
greiddur af ríkinu sem greiddi allan
umframkostnað, tók jafnframt á sig
allan kostnað við rekstur húsnæðis-
ins.
Stærð húsnæðis réðst af því
hversu stór fjölskylda herra Wangs
var. Ef Wang var ógiftur og bam-
laus þá var honum að öllum líkind-
um aðeins úthlutað einu herbergi -
þremur til fjómm fermetrum. Eld-
húsi og salemi deildi hann með tutt-
ugu til þrjátíu öðrum fjölskyldum.
Eftir þvi sem fjölskylduhagir herra
Wangs vænkuðust, jukust hins veg-
ar húsnæðisréttindi hans. Enn var
það vinnuveitandinn er bar ábyrgð
á að auk herra Wangs, fengju börn
hans þak yfir höfuðið.
Á fjölda vinnustaða þýddi þetta
oft - og þetta var áður en kínversk
stjómvöld mótuðu stefnu sína um
eitt barn á hverja fjölskyldu - að
mönnum bar skylda til að úthluta
sömu fjölskyldu tveimur til þremur
íbúðum, því er bömin uxu úr grasi
og stofnuðu til fjölskyldu fengu þau
oftast nær störf á sama stað og for-
eldrarnir. Og þannig koll af kolli.
En fyrir um tuttugu ámm gerðist
nokkuð. Hinn valdamikli og endur-
hæfði leiðtogi, Deng Xiao Ping, fékk
grænt ljós á umbætur í kínverska
hagkerfinu. Frá miðstýrðum áætl-
anabúskap skyldi haldið á mið
markaðsskipulagsins.
Einn hluti umbótaáætlana í kín-
verskum þjóðarbúskap var að
kynna sjálfstæðan atvinnurekstur
til sögunnar - einyrkjabúskap,
hlutafélög, samvinnufélög, fyrirtæki
í eigu erlendra aðila og fyrirtæki
þar sem eignarhluta er skipt milli
kínverskra og erlendra aðila. Þetta
nýja fyrirkomulag atvinnurekstrar
var frá upphafi undanþegið félags-
legum skuldbindingum þeim er áttu
við atvinnurekstur í eigu ríkisins. I
staðinn voru laun fólks hærri og
fyrirtækin greiddu skatta og önnur
gjöld til ríkisins.
Með öðmm orðum urðu starfs-
menn slíkra fyrirtækja sjálfir að
verða sér úti um húsaskjól. Slíkt gat
verið nokkram erfiðleikum bundið,
því þrátt fyrir að mikill uppgangur
hafi verið meðal verktaka í Kína og
nýbyggingar sprottið alls staðar
upp, var það aðallega húsnæði til at-
vinnurekstrar sem var byggt; skrif-
stofubyggingar, hótel og verslunar-
húsnæði að ógleymdum lúxusíbúð-
um og einbýlishúsum fyrir útlend-
inga og nýríka Kínverja er störfuðu
innan hins nýja einkageira. Þá var
leiguhúsnæði af afar skomum
skammti.
Félagslegar skuldbindingar og
ábyrgð ríkisins - arfleifð Maós for-
manns - var einmitt eitt þeirra at-
riða er reyndust markaðsvæðing-
unni fjötur um fót. Einkarekin at-
vinnustarfsemi, sem telur nú um
stundir um eina milljón fyrirtækja
sem veita fimmta hverjum Kínverja
atvinnu, er undanþegin skuldbind-
ingum ríkisreknu fyrirtækjanna og
er því í mun betri samkeppnisstöðu.
Þannig getur einkageirinn státað
sig af tæplega helmingi allrar við-
skiptaveltu í kínversku atvinnulífi.
Fyrir um þremur ámm lýstu
stjórnvöld því yfir að ríkisreknu
fyrirtækin fengju ekki lengur að-
gang að ríkiskassanum. Vildu menn
þannig hætta við niðurgreiðslur til
slíkra fyrirtækja. Þá vildu menn
ennfremur hætta við að taka til sín
gróða þann er kunni að verða af
rekstri fáeinna fyrirtækja. Hins
vegar var það gert lýðum Ijóst að
skattar einkarekinna og ríkisrek-
inna fyrirtækja yrðu hinir sömu. Á
sama tíma kynnti kínverska þingið
til sögunnar samkeppnislög sem
kváðu á um að fyrirtæki sem ekki
gátu staðið sig sem skyldi, fæm í
greiðslustöðvun eða yrðu færð til
gjaldþrotaskipta ef allt um þryti.
Allt að því 55% ríkisrekinna fyrir-
tækja í Kína vom á síðasta ári neðst
á skipuritum um rekstrarafkomu.
Er nýja ríkisstjómin - með hag-
vitringinn Zhu Rongji í forsæti -
var skipuð á síðasta ári, voru gefin
fyrirheit um að meirihluti fyrir-
tækja í eigu ríkisins skyldi einka-
væddur innan örfárra ára eða þeim
breytt í hlutafélög. Aðeins stærstu
og verðmætustu fyrirtækin skyldu
verða áfram í eigu ríkisins.
Sumarið 1998 var gamla kerfinu
svo gefið lokahöggið: Fyrirtækjum í
eigu ríkisins bar ekki lengur að
standa að smíði íbúðarhúsnæðis til
handa starfsmönnum sínum. Þess í
stað bar starfsmönnum að hljóta
kauphækkun. Gera átti öllum Kín-
verjum kleift að eignast eigið hús-
næði og ríkisreknum fyrirtækjum
var gert skylt að selja starfsmönn-
um sínum íbúðirnar sem þeir
bjuggu í. Ef þeir vildu ekki íbúðim-
ar til kaups, var fyrirtækjunum gert
að selja þær á frjálsum markaði.
Fólk sem bjó í íbúðum í eigu fyrir-
tækjanna fékk frest til að kaupa á
raunvirði er nam byggingarkostn-
aði, til síðustu áramóta, en frá því í
byrjun janúar á þessu ári hafa fyrir-
tækin getað selt íbúðirnar á mark-
aðsverði sem er mun hærra. Hafa
tekjurnar styrkt afkomutölur þess-
ara fyrirtækja til muna.
Svo af húsnæðismálastefnu ríkis-
valdsins mætti verða, var bönkum
fyrirskipað að kynna húsnæðislán
til handa almennings, þannig að
kaupendur þyrftu aðeins að reiða
fram um 20 til 30% af húsnæðis-
verðinu. Afganginn væri hægt að
greiða í formi lána, á lágum vöxtum,
til 10-20 ára. Hundrað þúsunda kín-
verskra fjölskyldna fjárfestu í eigin
húsnæði á síðasta ári þar eð mikill
fjöldi landsmanna hefur, í áranna
rás, lagt hluta tekna sinna til hliðar.
í árslok 1998 lá andvirði um 44.642
milljarða íslenskra króna á spari-
fjárreikningum í kínverskum bönk-
um!
Þeir sem höfðu ekki efni á því að
kaupa eigið húsnæði var gert kleift
að búa áfram í leiguhúsnæði og
greiða húsaleigu á markaðsverði og
völdu ýmsir þann kostinn. Þetta
þýddi hins vegar að fastaútgjöld
fjölskyldna hafa margfaldast.
Feng Pulan, 56 ára verksmiðju-
starfsmaður í Peking, er einn þeirra
er festi kaup í eigin húsnæði er nýju
reglumar vom kynntar í júlí á síð-
asta ári. Ibúðin sem Feng keypti er
hin sama og fyrirtækið sem hann
hefur stai-fað hjá lét honum og fjöl-
skyldu hans í té fyrir tíu ámm. Á
þeim tíma greiddi hann andvirði
234.000 íslenskra króna fyrir íbúð-
ina sem er um fimmtíu fermetrar að
flatarmáli. Samtímis fékk Feng 35%
launahækkun.
Aðrir kusu að festa kaup á nýjum
og betri íbúðum. Flestir landsmenn
gera nú - í kjölfar aukins kaupmátt-
ar vegna efnahagsumbótanna -
meiri kröfur um lífsgæði: Ibúðir,
raðhús eða einbýli með salemi, bað-
herbergi, eigin eldhúsi og miðstöðv-
arhita. Menn fúlsa nú við 3-4 fer-
metram á einstakling en þar til ný-
lega var slíkt alkunna. í dag er
meðaltalið um 8-9 fermetrar á
mann. I Peking er jafnvel rætt um
fimmtán fermetra á mann.
Ibúðimar era enn of dýrar fyrir
almcnna borgara
Kínverjar em því komnir út á
hinn fijálsa húsnæðismarkað. Al-
menningur kaupir og leigir húsnæði
eftir þörfum, getu og smekk. Þrátt
fyrir að á síðasta ári hafi um 85
milljónir fermetra verið seldir
standa nú um 70 milljónir fermetra
auðir og óseldir. Um þrjár milljónir
Kínverja leita sér að húsnæði og
hafa ekki efni á þeim íbúðum sem
þeim standa til boða fyrir verð á bil-
inu 25.000-84.000 ísl. króna fer-
metrinn. Á milli 60 og 70% af kín-
verskum borgarbúum eru í milli-
eða lágtekjuhópum og geta því ekki
fjárfest í dýmm húsum eða íbúðum.
Með nýjum kvöðum á nýbygging-
um skrifstofu- og verslunarhúsnæð-
is, og hagstæðum lánum til al-
mennra kaupenda og leigjenda
íbúðarhúsnæðis, hyggjast kínversk
stjómvöld draga til landsins fjár-
magn sem fest verður í húsnæðis-
málakerfinu. Hafa stjómvöld lagt
um 1.421 milljarð ísl. króna til hliðar
svo byggja megi um 210 milljónir
fermetra af íbúðarhúsnæði. Er
stefnan sú að selja þetta húsnæði á
lágu verði eða á um 9-25.000 krónur
fermetrann. Eignarskattar hafa
verið lækkaðir, mikill hluti gjalda
innan húsnæðismálakerfisins hefur
verið aflagður, vextir á húsnæðis-
lánum lækkaðir og gróði byggingar-
verktaka takmarkaður við þrjú pró-
sent.
Sextíu fermetra íbúð mun þó enn
kosta tíu sinnum meira en fjöl-
skylda, með tveimur fyrirvinnum,
hefur í árslaun. Herra og frú Wang,
sem stunda enn vinnu innan ríkis-
geirans, hafa samtals um flmmtán
þúsund krónur í laun á mánuði. Frá
síðustu áramótum hafa þau þó feng-
ið launauppbót er nemur 35%. Sam-
anlagður sparnaður þeirra er um
1,7 milljónir króna og hafa þau
fengið um milljón ki'óna í húsnæðis-
lán sem þau munu greiða upp á tíu
ámm. Þau tóku nýverið stóra stökk-
ið og festu kaup á íbúð í nýbyggðu
húsi í einu úthverfa Peking. Allt um
kring skjótast ný hús upp eins og
gorkúlur.
Þetta er falleg - jafnvel eftir kín-
verskum stöðlum - og stór íbúð sem
herra og frú Wang hafa fest kaup á,
stórt eldhús, baðherbergi, tvær
stofur og stórt svefnherbergi. Og
íbúðin er þeirra.