Skírnir - 01.01.1892, Qupperneq 33

Frá öðrum löndum.
33
megnis byggð af Bretum og Frökkum, og hafa þær þjððir um langan ald-
ur togazt á um yfirráðin í landinu. Meginþorri Breta er prðtestantatrfi-
ar, en Frakkar oru kaþðlskir. Bretum lætur öllum þjððum betur að byggja
ný lönd, og sfi hefur líka orðið reyndin á í Canada, að þeir hafa orðið
Frökkum yfirsterkari, nema í Quebecfylki; Frakkar höfðu þar svo mikið
bolmagn, áður en Bretar fóru að setjast þar að, að fylkið er enn i dag
miklu fremur franskt en brezkt. Þegar fylkjasamband Canada myndaðist,
var svo kveðið á í stjðrnarskrá bandaveldisins, að allir trfiarflokkar skyldu
halda þeim réttindum, að því er fræðslu almennings snerti, sem þeir hefðu
áður haft, en að öðru leyti skyldu fylkin sjálf ráða sínum menntamálum.
Niðurstaðan kefur víðast hvar orðið sú, að skðlafyrirkomulagið er tvískipt,
þannig að kaþðlskir menn hafa sérstaka alþýðuskðla, en börn allra þeirra
sem ekki játa kaþólska trú, fá sameiginlega tilsögn í skðlum, sem kenndir
eru við prótestanta. Stafar þetta fyrirkomulag af því, að kaþólskir menn
leggja almennt mjög mikla áherzlu á það, að börnunum séu innrættar
kenningar kirkjunnar jafnframt því sem þau fá tilsögn í veraldlegum fræð-
um, og að þau læri allt frá barnæsku að líta á lífið í kaþðlsku ljósi. Að
hinu leytinu hefur verið allmikil öánægja með þetta fyrirkomulag meðal
þeirra manna, sem ekki játa kaþólska trfi. Það hefur þótt kostnaðarsamt,
skólar kaþólskra manna hafa þðtt lélegir, og menn hafa haldið því íram,
að þetta fyrirkomulag hamlaði því, að þjððin rynni saman í eina heild og
fengi lifandi meðvitund fyrir því, að vera öll börn sama landsins. í On-
tario-fylki, sem vafalaust er menntaðasta fylkið í Canada, er mðtspyrnan
gegn þessu fyrirkomulagi allsterk, en þar er ekki gott viðgcrðar, því að
réttur kaþðlskra manna í þessu efni er þar ðtviræðum lögum bundinn.
Árið 1890 var þetta fyrirkomulag numið fir lögnm í Manitobafylki.
Skyldu alþýðuskólarnir sameiginlegir i fylkinu fyrir alla trfiarflokka, og
kennararnir forðast, að halda nokkurri sérstakri trfiarskoðun fram í skðl-
unum. Kaþólska kirkjan í Canada varð uppvæg, taldi brotin lög á sér,
og leitaði liðs hjá sambandsstjðrninni í Ottawa. Sambandsstjðrnin ráðlagði
kaþðlskum mönnum að höfða mál og lofaði að standast kostnaðinn fyrir
þeirra bönd. Jafnframt var og dregizt á það af stjórnarinnar hálfu, að
gera þessi Manitoba-lög ónýt að meira eða minna leyti með sambandslög-
um, ef fylkið skyldi vinna málið. Það var dæmt af tveim dðmstðlum í
Manitoba, og vann fylkið málið fyrir þeim báðum, en fyrir hæstarétti Can-
ada unnu kaþólskir menn sigur. Svo var málinu visað til dðmsnefndar
brezku stjórnarinnar (Judicial Committee of the Privy Council) i Lundfin-
3
Skírnir 1892.