Skírnir - 01.08.1912, Page 62

252
Um talshætti i islensku.
ekkert orð um það; það er að segja: setníngarnar eru
notaðar óeiginlega, hafðar um alt annað en þær áttu
frumlega við; þær eru búnar að fá fasta merkíngu og eru
allajafnast hafðar um hönd jafnhugsunarlaust sem önnur
orð — og þó eru þær oft auðskildar, ef þær eru krufðar til
mergjar, ef menn fara að hugsa nánar út í þær. Þessar
setníngar, sem jeg á hjer við, eru líka mótaðir peníngar
og mótið oft óskýrt. Hvað jeg á við, skal jeg nú þegar
skýra.
»Jeg ætla að fara á hnotskóg*, svo að »mjer verði
enginn Þrándur í Götu* »andvígur«, er jeg þurfi »að eiga
í höggi við«, svo að jeg ekki »komist á vonarvöl* eða
jafnvel »verði á heljarþröminni*.
I hinum auðkendu orðum (setníngum) felast orða-
tiltæki eða talshættir — í rauninni sama sem málshættir
en þó haft í annari merkíngu —; allir eða flestir skilja
þau, og þó þurfa þau skýríngar, og öll eiga þau rót sína
lángt aftur í fornöldinni. »Andvígur« merkir þann, er
»vegur, lyftir s v e r ð i sínu móti öðrum til að særa hann
eða drepa* — en er nú haft að eins um mótstöðumann
er »berst« með munni eða penna (eða hvorutveggju); á
líkan hátt er með »að eiga í höggi við«, bendir til sömu
tíma og sams konar (vopna)viðskifta. »Að fara á hnot-
skóg« er ekki einu sinni íslenskt, heldur útlent (norrænt),
því að hnotskógar hafa aldrei til verið á Islandi. I út-
löndum eru hnotskógar fundastaðir taldir fyrir elskendur
— og á »hnotskóg fór Guðrún að skemta sjer« og þar
fann Hrappur hana, sem segir í Njálu (87. k.). Fyrir því
má gera ráð, að aðrir hafi farið í skóginn til þess að gá
að þessum ungu elskendum, njósna um þau og fá vissu
um 8amdráttinn — og því fekk orðatiltækið merkínguna
»að njósna um, grenslast eftir e-u«, sem sýnist vera nú
hin almenna þýðíngin. — »þrándur í götu« — svo eru
bæði orðin prentuð í hinum síðustu ísl. bókum, með litl-
um staf, og lítur því svo út sem ritarinn hafi ekki skilið
orðin eða vitað uppruna þeirra. Þau hafa verið skilin sem
•hindrun á vegi« (gata blátt áfram, = vegur, stigur) —