Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1913, Síða 62

Altaristafla frá Möðruvöllum í Eyjafirði
(antemensale, fyrirbrík), '
1. Á fyrstu öldum kristninnar var það siður, að hafa að eins
eitt altari í hverri kirkju; stóð það laust frá gaflhlaðinu, nokkuð
frammi á gólfinu. Á 5. öld má sjá að farið hefir verið að fjölga
ölturunum í kirkjunum, og að hafa aukaölturu (altaria minora) hing-
að og þangað um kirkjuna, til þess að syngja við sálumessur fyrir
einstaka menn, eða helguð einstökum dýrlingum; áttu stundum ein-
stakar ættir eða félög sér altari i kirkjunni. Þá var farið að nefna
aðalaltarið (altare majus) háaltari (summum altare) eða höfuðaltari
(altare principale) og varð siður að hafa það inst inni í kórnum, oft
í lítilli útúrbyggingu og venjulega laust við, en stundum þó fast
upp við gaflinn. Einkum átti það sér stað í dómkirkjunum að hafa
mörg ölturu, en í smákirkjum varð þeim ekki komið fyrir. Hvort
altari var helgað einum dýrlingi, eða stundum fleirum, og háaltarið
ætíð þeim er kirkjan var helguð, og skyldi, samkv. ákvæði kirkju-
þingsins í Trier 1310, sýnt með mynd eða áletrun framan á eða
yflr altari hverju hverjum það var helgað.
Háaltarið átti fyr á öldum að vera úr steini, og var það oftast,
að minsta kosti í stórum kirkjum. Skyldi í því vera lítið hvolf,
(sepulchrum, gröf) lokað með sérstökum steini, innsigli (sigillum), og
í hvolfinu smáhylki (capsa), með helgum dómum, hlutum, oft smá-
ögnum, er tilheyrt höfðu einum eða fleirum dýrlingum eða gripum,
sem þeir höfðu átt; hvolfið táknaði nefnilega gröf dýrlingsins, því
að öll þessi heilagra manna dýrkun, eins og lika kristnin sjálf að
miklu leyti, bygðist á hinni fornu dýrkun anda framliðinna ætt-
ingja, ástvina eða ágætismanna við gröf þeirra; er þetta ekkert sér-
staklegt fyrir kristnina. En jafnframt því, að altarið var einskonar
legstaður framliðins dýrlings, skyldi það og vera borð (mensa), þar
sem framkvæmd yrði hin heilaga máltíð, altarissakramentið, til minn-
ingar um hina heilögu kvöldmáltíð Krists. Þess vegna var venju-
lega sérstök skífa ofan á altarinu, en það oft hlaðið úr steinum,
múruðum saman, eða einn tilhöggvinn steinn.