Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1949, Page 31

35
við og að sjálfsögðu hefur fyrrum heitið Svansvík, er nú talin
nafnlaus.
Nafnsameignin, sem talað er um, hefur haldizt helzt þar, sem
bæir eru kenndir við firði, dali, nes eða eyjar og þeir eru þar einir
sér, eða hafa verið það um langt skeið, eða hinir bæirnir, sem þar
standa, eru smábýli. En þar sem nöfn fjarða eru almennt um leið
nöfn á landinu, sem liggur að þeim, hafa þau þarna, sem þau urðu
þar að auki að nöfnum bæja, fengið þrenna merkingu. I örnefna-
skrá Reykjarfjarðar á Hornströndum er tekið fram, að ReykjarfjörSur
sé nafn bæði á firðinum og á dalnum inn af honum og í þriðja lagi
á bænum, sem þar stendur. Þeir, sem búa í Reykjarfirði, munu þó
vera í litlum vandræðum út af þessu. Þeir munu nota nafnið sjaldan
og tala sín á milli aðeins um fjörðinn, dalinn og bœinn.
Bæirnir, sem eru áfram samnefndir þeim stöðum, sem fyrrum hafa
lánað þeim nöfn sín, eru þó ekki nema lítill hluti allra þeirra bæja,
sem fengið hafa nöfn sín með þessu móti. Víðast eru það örnefnin,
sem urðu að láta undan, en það er þó langt frá því, að þannig hafi
farið alstaðar. Því að víða hefur aðgreiningin gerzt af hálfu bæjar-
nafnanna, en þó mjög óvíða svo, að kalla megi að bæjamafnið hafi
orðið að láta undan örnefninu. Þannig virðist hafa farið eingöngu
þar, sem bæir voru samnefndir stórum firði eða dal, þar sem þeir
stóðu í upphafi einir, en seinna höfðu bætzt við aðrir bæir, svo að
nafn elzta bæjarins var orðið um leið nafn á litlu byggðarlagi. Þar
sem þannig stóð á og kirkja var reist á höfuðbólinu, sem var
samnefnt víkinni eða dalnum, virðist það þar vestra víðast hafa
fengið annaðhvort nafnið Staður eða Kirkjuból, hið fyrra þar sem
var sóknarkirkja eða alkirkja, hið síðara þar sem var heimilis- eða
hálfkirkja. Þannig er með Stað í Grunnavík og Stað í Aðalvík og
með Kirkjuból í Valþjófsdal og sennilega nokkur fleiri (smb. Ólafur
Lárusson, Byggð og saga, bls. 337—339). Svipað held eg að sé
ástatt til dæmis með Bce í Króksfirði, Sœból á Ingjaldssandi og
Breiðaból í Skálavík.
Aðgreiningin, sem komin er af hálfu bæjarnafna, hefur þó víðast
ekki verið gerð í neinum slíkum tilgangi ellegar þá í því skyni að
greina bæina frá öðrum samnefndum bæjum. Hið fyrra var gert
aðallega með því móti að stytta nöfn bæja, kalla Hóla, Nes, Lœk,
Látur og Sker o. s. frv., í staðinn fyrir Reykjahóla, Litlanes, Brjáns-
lcek, Hvallátur og Hvalsker (öll dæmin eru úr Barðastrandarsýslu).
Slíkt er í daglegu tali algengt, og víst af þeirri ástæðu einni, að menn
komast af með styttra nafn og nenna þá ekki að nota fulla nafnið.