Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1983, Page 88

92
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
því sem engin mannaferð um Pjórsárver vestan Þjórsár og má telja
fullvíst að svo hafi einnig verið austan árinnar.
Á þessum slóðum hafðist Fjalla-Eyvindur við í fáein ár. Þar hafði
hann nokkurn búskap, átti bæði fé og hesta og hefur efalaust haft ágætt
gagn af gæsum og álftum, sem einnig eru mjög algengar í verunum.
Þá var þar einnig gott til hvannaróta og sumstaðar uppgrip af íjallagrös-
um. Ekki er vitað hvenær Eyvindur settist að í Eyvindarveri, en tekinn
var hann við annan bæ sinn við Hreysiskvísl 7. ágúst 1772 og lauk þá
búskap hans í Þjórsárverum. Þess má geta að áður átti Eyvindur sér bú
í nánd við Arnarfell hið mikla, en í októberbyrjun árið 1762 fundu
byggðamenn híbýli hans/’ brenndu húsin að köldum kolum, umturn-
uðu þeim og umveltu, en Eyvind sjálfan og Höllu sáu þeir ekki. Þau
höfðu sloppið upp á jökul með hest(a) og líklega barn. Eyvindur hefur
því verið gjörkunnugur í Þjórsárverum þegar hann settist þar að
skömmu fyrir 1770.
Seint á 18. öld vaknaði áhugi fyrir bættum samgöngum yfir landið,
en langferðir um óbyggðir höfðu þá að mestu lagst niður. Einar Brynj-
ólfsson frá Stóra-Núpi fór norður yfir Sprengisand árið 1772 fyrir til-
stilli Sigurðar landsþingsskrifara Sigurðssonar föðurbróður síns, en þá
er talið að Sandurinn hafi ekki verið farinn í ein 40 ár. í þeirri ferð fann
hann þau Eyvind og Höllu við Innra-Hreysi eins og fyrr var sagt og
hafði með sér til byggða.
Bólstaður Eyvindar við Arnarfell er nú óþekktur, en kofarústir hans
í Eyvindarveri og Innra-Hreysi hafa verið þekktar síðan Einar fann þau
Eyvind og Höllu og hafa margir séð þær, lýst þeim og jafnvel rann-
sakað þær nokkuð. Þessar frásagnir eru helstar: Skýrsla Einars Brynj-
ólfssonar um ferð hans yfir Sprengisand 1772, þarnæst „veglýsing yfir
Sprengisand“ eftir Hjálmar Þorsteinsson, frá 1838, þá lýsing Stefáns
Stefánssonar í Sviðholti um 1840 og þá lýsing Björns Gunnlaugssonar
1861. Næst skal telja uppdrátt og fáorða lýsingu Daniels Bruuns 1898
og lýsingu hans frá 1902. Gísli Gestsson o.fl. rannsökuðu rústirnar 1953
og loks athugaði Gísli rústir Innra-Hreysis sumarið 1983. Verða nú lýs-
ingar þessara manna skráðar hér og teknar til nokkurrar athugunar.
Einar Brynjólfsson fór frá Stóra-Núpi 3. ágúst 1772 og kom til baka
að Hlíðarenda í Fljótshlíð eftir miðjan ágúst, og undirritaði skýrslu um
ferðina þar þann 20. ágúst. Þessi skýrsla er nú ekki til, en Sigurður
landsþingsskrifari þýddi hana á dönsku og stytti hana eitthvað og sú
þýðing er til í tveimur eintökum í Þjóðskjalasafni.7 Þessi eintök eru
ekki alveg samhljóða, en efnismunur er enginn, aðeins er aukið í nokkr-