Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1994, Blaðsíða 117

SAGA DAGANNA
121
átt að afmarka viðfangsefni sitt með þeim hætti, að sá styrkur hefði notið
sín enn betur.
Þar, sem ég hef tekið nokkuð upp í mig varðandi þennan þátt verksins
mun ég nú gefa þér, Árni, kost á að bregðast tafarlaust við þessari gagn-
rýni minni. Einkum vil ég þá biðja þig að skýra betur út fyrir mér, hvers
vegna þú telur fyrrgreinda túlkun trúarbragðafræðinga, sem þú kallar
svo, á eldhjólunum ekki eiga rétt á sér og hvers vegna þú sérð ekki ástæðu
til að ræða hana betur, en þú gerir.
Mér er ekki grunlaust um, að sá veikleiki verksins, sem ég hér hef gert
að umræðuefni stafi ekki fyrst og fremst af fordómum höfundar (þótt ég
hafi leyft mér að láta að því liggja vegna stráksskapar, sem Árna Björns-
syni er engan veginn óeiginlegur) heldur miklu fremur af því, að höfund-
ur hafi ekki fengist nægilega mikið við nokkur grundvallarhugtök, sem
mjög hljóta að koma við sögu, þegar rannsaka skal viðfangsefni á borð við
sögu hátíða- og tilhaldsdaga. Á ég hér við hugtök eins og „menning",
„trú", „átrúnaður" og „trúarbrögð" svo nokkur dæmi séu tekin. Hann
hefur heldur varla skapað sér nægilega vandað túlkunarlíkan til að varpa
ljósi á samspil þeirra fyrirbæra, sem þessi hugtök lýsa. Einkum á ég þar
við, að verkið virðist ekki hvíla á nægilega traustri sýn á félagslega og
menningarlega skírskotun átrúnaðar í sögu og samtíð né þeim breyting-
um, sem orðið hafa í þessu efni í tímans rás. Hér hefði höfundur án efa
grætt mikið á að leita í smiðju til þeirra mannfræðinga og félagsfræðinga,
sem helst hafa fengist við slík mál á undanförnum árum og áratugum.
Hér mætti nefna fræðimenn eins og Cillford Geertz og Peter Berger til
dæmis, þótt val mitt í því efni sé á engan hátt vel grundað. I stuttu máli
má segja, að einkum sá síðarnefndi leggi áherslu á, að tilvera mannsins
einkennist af því, að hann skapi sér ætíð sérstæðan mennskan lífheim, sem
hvíli á samfélagi og menningu, þessum lífheimi sé síðan haldið við og
honum miðlað frá einni kynslóð til annarrar meðal annars með hjálp sam-
eiginlegrar reynslu, þekkingar, heimsmyndar, gildakerfis og átrúnaðar,
sem þannig verður órofa þáttur menningar á hverjum stað og tíma en jafn-
framt eitt af þeim sjálfstæðu fyrirbærum, sem móta samfélag og menn-
ingu. Þetta líkan felur í sér, að átrúnaður sé á engan hátt ómáttugri eða
ómerkilegri mótunarþáttur í menningu og samfélagi, en önnur fyrirbæri,
sem gegna líku hlutverki. Það veldur því líka, að sjálft átrúnaðar-hugtakið
er ekki notað í þröngt afmarkaðri trúarlegri eða trúfræðilegri merkingu,
heldur er það skoðað í menningarlegu og félagslegu ljósi. Á þann hátt er
hægt að nota það með fullkomlega hlutlægum hætti sem hluta af fræðilegu
túlkunarlíkani. Vandamál Árna Björnssonar virðist aftur á móti í hnotskurn
vera það, að hann skilur átrúnað allt of þröngum, trúarlegum skilningi.