Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1994, Page 118

122
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Með þessari aðfinnslu minni á ég ekki við, að höfundur hefði þurft að
setja fram hátimbrað, fræðilegt túlkunarlíkan í ítarlegu máli í riti sínu.
Slíkt hefði breytt þeirri heildarmynd, sem hann hefur kosið að gefa því og
ef til vill valdið því, að hinum alþýðlegu markmiðum verksins hefði ekki
verið náð með jafnmiklum glæsibrag og raun ber vitni (þó svo hefði alls
ekki þurft að fara). Það er þó óhjákvæmilegt, að allar rannsóknir hvíli á
einhvers konar heildarsýn, sem geta komið fram eins og ósagðar, ytri for-
sendur verksins, sem naskir lesendur geta þó gert sér heildstæða grein
fyrir. Saga daganna virðist sem sé vart hvíla á nægilega traustum grunni,
hvað þetta varðar.
A það má benda, að fyrrgreindur veikleiki verksins kemur oft fram,
þegar höfundur víkur að hlutverki einstakra hátíðasiða. í því sambandi
stafar hann ef til vill fyrst og fremst af því, að höfundur reynir um of að
greina milli andlegra/trúarlegra/kirkjulegra þátta annars vegar en ver-
aldlegra hins vegar. Þá gerir hann sér ef til vill einnig of einfaldar hug-
myndir um aðgreiningu fornra, norræna leifa og kristinna/ kirkjulegra
nýjunga í hátíðasiðum. Oft er að vísu auðvelt að draga skil á milli and-
legra og veraldlegra eða heiðinna og kristinna þátta, þegar um uppruna
einstakra siða er að ræða. Þetta verður hins vegar mun torveldara, þegar
fengist er við síbreytilegt hlutverk þeirra eða merkingu. Túlkunarlíkan
Árna Björnssonar hefði orðið raunhæfara, ef hann hefði lagt ríkari áherslu
á, hversu „inclusiv" kristin kirkja hefur lengst af verið á sviði helgisiða og
menningar t. d. á tímaskeiði norrænna trúarbragðaskipta, þó hún væri
hins vegar „exclusiv" í trúarlegu eða guðfræðilegu tilliti (sjá t. d. Helge
Ljungberg: Den nordiska religionen och kristendomen; Studier över det
nordiska religionsskiftet under vikingatiden, 1938). Þá hefði og verið gott
að byggja á hugmyndum um gagnverkandi samband trúarbragða, sem
ekki síst getur komið fram í siðum og venjum tengdum hátíðum (sbr. hug-
myndir Ragnliild Bjerre Finnestad m. a. í „The Study of Christianization of
the Nordic Countries" í Old Norse and Finnish Religions and Cultic Place-
Names 1990). Ef slíkum aðferðum hefði verið beitt hefði höfundi e. t. v.
tekist að sýna, hvernig veraldlegar og trúarlegar, heiðnar og kristnar fors-
endur hafa legið til grundvallar hátíðum og hátíðasiðum frá upphafi án
þess að ætíð sé skýrt, hvað sé frumlægt, enda er sú spurning oft lítt áhuga-
verð miðað við spurningar um menningarlegt, félagslegt, sálfræðilegt og
félagssálfræðilegt hlutverk hátíðasiða, en pælingar um slík viðfangsefni
hefðu þurft að verða mun meira áberandi í ritinu. Hefði líkan af þessu tagi
dýpkað sýn höfundar og gert honum kleift að sjá mun meiri gagnkvæmni
og spennu í upptökum og þróun hátíða og hátíðasiða en nú virðist raun á
(sbr. meginniðurstöðu Árna Björnssonar bls. 28).