Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1996, Page 7

NOKKRAR KYNSLOÐIR KIRKNA
11
Ytri gerð
Það heyrist hvorki af kirkju né klausturhúsum Munkaþverár fyrr en
rúmri öld eftir að konungsbréfm um tillögur að smækkunum klaustur-
kirkna voru rituð.19 A Alþingi 1664 „las Björn Magnússon upp bréf um
Múka-Þverár kirkju og klausturs hrörnan og óskaði álita, hverninn með-
höndla skyldi.“20 Honum virðist því miður lítið hafa orðið ágengt við
yfirvöld því hann er enn að beiðast byggingaraðstoðar fyrir Munkaþver-
árklaustur og kirkju á Alþingi 1693.21 Þar sem Björn fær litlu áorkað í 30
ár í þessum efnum lítur út fyrir að kirkjan sem Hólabiskupar vísitera árin
1685 og 1695 sé þá orðin nokkuð gömul.
I vísitasíubók Jóns Vigfússonar Hólabiskups (1684-1690) er að finna
skrúðaeign (ornamenta) Munkaþverárkirkju frá árinu 1685.22 Þótt ekki
sé farið beinum orðum um kirkjuna sjálfa er ýmislegt hægt að lesa út úr
upptalningunni um innri gerð kirkjunnar. Þarna virðist því vera tækifæri
til að gægjast inn í kirkju þá sem olli Birni Magnússyni svo miklum
áhyggjum. Betri lýsingu er þó að hafa af kirkjunni í vísitasíugjörð næsta
Hólabiskups, Einars Þorsteinssonar (1692-1696), frá 1695 og er sú lýsing
lögð til grundvallar hér á eftir.
Ljóst er af vísitasíu Einars að hann heimsækir sömu kirkju og Jón Vig-
fússon og gefur enn betri vísbendingar urn gerð hennar en fyrirrennari
hans. Þar er byggingarlagi kirkjunnar lýst í grófurn dráttum og liljóðar
hún þannig:
1. Sanctuarium gamalt og tilgengið með reisiþili í rjáfri og gömlu fúnu
spónþaki.
2. Kórinn og framkirkjan með sínum útbrotum að sjá nýlega repar-
eruð. En þarf þó snarlega frekar umbótar við skuli hún sæmileg
virðast til heilagrar guðsþjónustugjörðar, því hún er illa á sig komin
allvíða svo hún sýnist hvorki regnheld né rokheld og er hún umsett
með 17 stoðum.23
Miðað við þessa lýsingu virðist Björn Magnússon hafa haft nokkuð til
síns máls nteð kvörtunum sínum þar sem kirkjan virðist tæpast halda
veðri og vindum.
Hérna er greinilega um útbrotakirkju að ræða og væntanlega af staf-
verki (4. mynd). Kór og kirkja eru undir sama formi, en vegna þess að
sanctuarium (hákór?) er tilgreint sérstaklega og tekið fram að það sé
gamalt má geta sér þess til að það sé undir öðru formi en kór og kirkja.
Atriði úr skrúðalýsingunni bæta svo aðeins við þetta þar sem segir: „Item
glergluggi brákaður yfir altari, annar í kór óbrákaður. 3i yfir predikunar-
stól heill.... Klukka ein uppihangandi í útbroti í framkirkju, rifin. Onnur