Heimskringla - 12.02.1941, Blaðsíða 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 12. FEBR. 1941
FYRIR OFAN
xxrv.
Á fjölmennum fundi á Gimli,
Fregnir frá London tjá,
Samþyktu Islendingar
Ekki að sitja hjá,
En styrkja í styrjöldinni
Stórbreta héðan frá.
Og — Selkirk-lslendingar
Ætla að styrkja þá.
XXV.
1 kistunni liggur hann liðinn
Landinn sem aldrei nam
Ensku og aldrei klæddist
öðrum en sínum ham.
—Hann gerðist í föðurgarði
Gangandi alfræðisbók;
Á æfinni í Ameríku
Hann engu við sig jók.
Nú kveður íslenzkur klerkur
Með kærleikum Islands son
I ágætri ræðu á ensku
Og ávarpar hann sem John
Á málið svo rammenskt reynir
Á réttum tíma og stað,
Því helzt er að hinir dauðu
Heyra og skilja það.
XXVI.
Þú skáld ert ekki einfær
Andi, þó sértu frár,
Án sólstafa yrði þér seinfær
Sigurvegur gjár.
Án vina þinna þú værir,
Vatnajökull hár,
Storknaðir straumar tærir,
Steinrunninn ís og snjár.
ísinn þeir bræða á þér
Upp í hlátra og tár,
Þessvegna falla frá þér
Fossar og jökulár.
XXVII.
Þeir ætluðu honum einum
Með úrvinda þreyttum her
Að halda uppi vörn fyrir hina
Sem hlupu að forða sér.
En af því hann gerði það ekki
Allir telja þeir hann
Afhrak og erkifjanda
Andstygð og landráðamann.
XXVIII.
Við vitum við erum í augum
Hins alskygna, á jörðu hér,
Líkt sem við værum að laugum
1 ljósflóði alveg ber.
Og þegar af værðinni vakin
Við verðum af lúðurhljóm,
Úr nábýli komum við nakin
Og ný fyrir herrans dóm.—
En nú er það sem hinna nöktu
Fer náttúrleg gifting fram.
—Að þessu til réttmætis röktu
Hér rökin eg set er eg nam.
Af kjólunum kveikt er hvötin
Sem kemur svo mörgum í sekt;
Já það eru’ fjandans fötin
Sem freista en ekki nekt.
Að fleygja af sér flíkum er girndum
Að feykja með hégómans reyk
Og afklæðast öllum syndum
Og íklæðast heilagleik.
Þau staðnæmast fyrir framan
Hinn feita og sællega prest
Er sálirnar gefur saman,
—Þau sameinast þannig bezt.
Og svaramenn hafa sannað,
1 sinni nekt, það mál
Að hjónin eru annað
Ei orðin en tveföld sál.
Og brúðmeyjar, hvatar sem hindir,
Svo hreinar sem nýfallin mjöll
Og hvítar sem marmara myndir,
Að muesteri gera höll.
Að hinum, sem andspænis eru
Þeim ungmeyjum rjóðum í kinn,
Snýr bakinu á sér beru
Hann blessaður, presturinn.
XXIX.
Ein minning frá æskuárum
Mér aldrei úr huga fer,
GARÐ OG NEÐAN
Og þó hún ei taki tárum
Hún tekur til hjarta mér.—
Eg horfði út um gluggann á hjarnið
Um húmkalda vetrar nótt,
En Salome sat með barnið
Sem svaf ekki’ en stundi ótt.
Eg vissi ekki þá hví hún- vildi
Eg vekti þá nótt með sér,
En Salome, síðar eg skildi
Og sá hvað amaði að þér.
Eg þekti ekki þá þann gestinn,
Sem þar í hlaðið reið,
Né heldur bleika hestinn
Sem heima við dyrnar beið.
Og hulið var mér hví harma
Að hjarta mér setti þá
Unz höfgi mér seig á hvarma
Og helreið í draumi eg sá.
En þögnin var það er mig vakti
Sem þrymklukka væri að slá;
Og ljós, sem á lampa blakti,
Var lífið hið eina að sjá.
Það heyrðist ei stuna né hósti.
Er hafði fyrir augum mér birt
Eg sá að með bók á brjósti
Lá barnið á f jölum — kyrt.
XXX.
Nú taka hinir fornu að fyrnast,
Flest eru nöfnin gleymd,
Og mörgum er mikil gáta
Hvar minningin þeirra er geymd.
Hin yngri kynslóð að erfðum
Eftir þá hrepti fátt
Og gerðu fyrir bakdyrum bálköst
Því bezta sem þeir höfðu átt.
En þriðja kynslóðin þokast
Þeim að vísu nær
Og vill nú fegin vita
Hvar var þeirra fyrsti bær.
Og hún hefir rótað í rústum,
Lagt rækt við menjagröft,
En hefir ei hitt á annað
En helvítis axarsköft.
XXXI.
Jörðin var skaflajárnuð;
Jakanna eggjagnat
Glamraði og gnast í ánni.
Við gluggann inni eg sat.
Sá eg í fönninni flökta
Fugl, sem naumast gat
Fótað sig fyrir vindi,
Að finna sér ögn af mat.
Heyrði eg vein inn um vegginn
Veikt, en þó svo sterkt
Og skýrt að það skar mig í hjartað
Sem skapað var meyrt en — hert.
í fannkófi flaug upp valur
Með fuglinn í klónum, en hvert
Á veg út í víðátt og frelsi
Ei veit eg, en annað bert:
Að var sá hinn veikari látinn
Án verndar í þetta sinn.
Eg ræð ekki við að svo raunsárt
Til ranglætis þess eg finn.
Sú innri rödd samrímist ekki
Því athæfi, drottinn minn,
Að fórna’ hinum kraftsmáa fyrir
Hinn fjandlega hrævald þinn.
Innri rödd sú ,er segir
Að sé það með öllu rangt,
Er rödd þín í ósamræmi
Við ríki þitt — sjálft svo krankt.
Reynist það minni máttar,
Jafnt manni og dýri, of strangt.
Það er á þroskaskeiði
En — þroskaskeiðið er langt.
XXXII.
Alstaðar auganu mæta,
Úti um götur og torg,
Augu sem angrið bæta
Augu sem vekja sorg.
I húsunum heima í dalnum
Hafa þau misjöfn þótt,
Sum eins og ljós í salnum,
Sum eins og dauðans nótt.
Vizkunnar barnsaugum brostnu
Birtast og hverfa út um dyr,
Heimskunnar fiskaugun frosnu
Ei fara, en — standa kyr.
XXXIII.
Þeir listaverk taka og lama
Og lemstra, og nostra við
Að snúa því upp í annað
Sem ekki hefir lista snið.
En höfundar heitið fræga
Hafa þeir eftir kyrt
Sem aðdráttarafl og beitu,
Af ölhim svo mikilsvirt.
Að gera þeim helzt til hæfis
Sem hafa skildingaráð
—En líklega lítið af viti—
Er lágmark og því er náð.
Svo skapa þeir sumpart sjálfir,
Hið sálræna fá þeir að.
— Lengst um er heima hvað hollast
Og hægast að launa það.
I Hollywood eiga þeir heima
Og hafa úti allar klær.
Þeir leita sér andlegra lúsa
Þeir leita og — finna þær.
XXXIV.
Tindrar tunglskin á fönnum;
í töfraljósinu’ er snær
Legsteinar liggjandi í hrönnum
Um landið f jær og nær.
Hefir þá leið mín að leiði
Legið um Almannaskarð,
Eða um Heljardalsheiði
Hingað í kirkjugarð?
—Úti á víðavangi
Um vetrarins hvíta gólf
Er eg einn á gangi
Eftir klukkan tólf.
Ljósið það lýsir veginn
Lengra en farið er.
Sé eg svip minn eiginn
Sveima á undan mér.
XXXV.
Úti á Isaláði
Enskir í beztu vist
Hafa auðvitað étið
Með alt of góðri lyst.
Þeim sjúku af sauðakjöti
Segja vil eg það eitt
Að hérna heima er ekkert
Sem hjálp þeim getur veitt.
En Hitler hefir pillur
Of Hoffmannsdropa-tár
Og Libenknekts laxéroliu
Að lækna magasár.
Guttormur J. Guttormsson
ÆFIMINNING
Matthildur Þórðardóttir
Johnson
var fædd að bænum Hattardal
í Isafjarðarsýslu þann 30. nóv.
árið 1873.
Hún var dóttir Þórðar al-
þingismanns Magnússonar
bónda í Hattardal og seinni
konu hans, Guðríðar Hafliða-
dóttur. Þótt ekki sé eg ætt-
fróður þykir mér samt hlýða að
fara nokkrum orðum um upp-
runa hennar. Þórður í Hattar-
dal var sonur séra Magnúsar
Þórðarsonar ,er lengst af þjón-
aði Ögurþingum en fluttist þó
síðar að Rafnseyri við Arnar-
fjörð en kona hans og móðir
Þórðar var Matthildur Ásgeirs-
dóttir prests að Holti í Önund-
arfirði. Faðir séra Magnúsar,
en afi Þórðar alþingismanns
var Þórður prestur Þorsteins-
son að Ögurþingum. Er þetta
óslitin presta og höfðingjaætt
og að mestu vestfirsk. Þess má
geta að Þórdís Jónsdóttir Ás-
geirssonar móðir Jóns forseta,
var alsystir séra Ásge^rs í
Holti, Önundarfirði, móðurafa
Þórðar í Hattardal. Voru þeir
þannig að þriðja og fjórða Jón
forseti og Þórður. Móðurætt
Þórðar var oftast kend við Eyri
í Seyðisfirði vestra og í þeirri
ætt er fjöldinn allur af merk-
ismönnum svo sem: Þórður
Ólafsson í Vigur, Jón lögmaður
ólafsson í Víðidalstungu og
ólafur ólasson (Olavius) er
einn mesta fræðimann má
telja meðal íslendinga á fyrri
öldum. Fékst hann meðal ann-
ars við strandmælingar á ís-
landi, fyrir stjórnina í Kaup-
mannahöfn.
Guðríður kona Þórðar en
móðir Matthil^ar var einnig af
merkum komin og rekst sá ætt-
eggur beint til Gauðlaugs
Loftssonar sýslumanns í
Strandasýslu og Vigfúsar hirð-
stjóra á Hlíðarenda.
Sjálfur var Þórður í Hattar-
dal hinn mætasti maður, og
alment virtur og elskaður af
sínum sveitungum fyrir mann-
kosta sakir.
Hann var talsvert hagmælt-
ur þótt hann léti það ekki mik-
ið uppi. Nokkur ljóð hans hefi
eg lesaið og eru þau, eins og
vænta mátti með hinu gamla
og dálítið þunglamalegu sniði,
en lýsa annars mjög viðkvæm-
Um, djúphyggjumanni. Samt
var Þórður hrókur alls fagnað-
ar á mannamótum og varla sú
bruðkaupsveizla haldin í inn-
fjörðunum að hann væri þar
ekki sem veizlustjóri (frammi-
stöðumaður).
Honum voru líka falin þýð-
ingarmeiri trúnaðarstörf. Hann
var hreppstjóri Súðavíkur-
hrepps í fjölda mörg ár. Þá
hélt danskur maður, Fensmark
að nafni, Isafjarðarsýslu. Fens-
mark var engin skörungur og
lak loks úr embætti við lítinn
orðstír. Þurftu hreppstjórar
þá oft að sjá um þau störf er
vanalega koma undir sýslu-
mennina. Sýslunefndarmaður
var Þórður einnig í f jölda mörg
ár. Til Alþingis var hann kos-
inn og sat á þremur þingum.
Þá var það ekki þjóðarsiður að
senda bændur til þings og þótti
óþarfa uppátæki af höfðingj-
unum í Reykjavík. Ýfðust þeir
nokkuð við þá sendingu. Þeyttu
þeir einatt háðglettum að þess-
um alþýðufulltrúum og minna
þeir nokkuð á framferði nútíð-
ar ritskoðaranna er áttu ákaf-
lega erfitt með að viðurkenna
Jón Trausta og Stefán G. sem
stórskáld af því þeir voru ekki
latínu lærðir. Þórður var altaf
trúr fylgismaður Skúla Thor-
oddsens í stjórnmálum enda
voru voru þeir og séra Sigurð-
ur í Vígur vinir miklir. Hann
beitti sér mjög eindregið fyrir
leysingu vistarbandsins og
þótti það óréttlæti ef efnilegir
menn gátu ekki notið sín í
lausamensku nema með afar-
kostum, en þurftu að selja sig
til ársvistar í vinnumensku. —
Aðstoðaði Þórður oft marga
unga menn til að lifa í sjálfs-
mensku og heimilaði þeim að
teljast til heimilis í Hattardal
þótt þeir kæmu þar sjaldan
eður aldrei—en það var eitt af
ákvæðum vinnuhjúa laganna
að hver maður varð að hafa
víst heimilisfang. Hreppstjór-
um var líka heitið vissum verð-
launum til að hafa upp á ólög-
legum lausamönnum, með því
að viss hluti sektarfjársins eða
lausamensku gjaldsins átti að
falla í þeirra skaut. Ekki not-
aði Þórður sér þetta fyrir fé-
þúfu heldur hjálpaði mörgum
að skjóta sér undan ákvæðum
þessara óréttlátu laga.
Heima í héraði gekst hann
einnig fyrir mörgum framfara
málum. Hann varð frumkvöð-
ull þess að Súðvíkurhreppsbúar
stofnuðu sjóð til barnaskóla
halds og var skálahúsið reist í
Súðavíkurþorpi árið 1885, eitt
hið allra fyrsta skólahús í
sveitum landsins. Þórður hafði
það líka til siðsj er hann bjó í
Hattardal að ráða til sín heima-
kennara á vetrum og safnaði
þá til börnum af næstu bæjum
svo fleiri nutu góðs af. Hann
unni mjög allri mentun og afl-
aði börnum sínum þeirrar
mentunar er kostur var á. —
Meðal annars kom hann Matt-
hildi dóttir sinni fyrir, til
heimaskóla náms á ísafirði, um
tíma.
Þórður var smiður góður og
smíðaði meðal annars allar lik-
kistur fyrir sína sveitunga. —
Pöntuðu menn þær gjarnan í
lifandi lífi hjá Þórði og er
dauða þeirra bar að höndum
var jafn sjálfsagt að láta hrepp-
stjóran um það vita, sem sókn-
arprestinn. Brá Þórður þá við
og sótti sér efni til kaupstaðar
en mjög þurfti það að vinna
áður en líkkista yrði úr því
smíðuð. Það þurfti að fletta,
hefla og saga því heflaður borð-
viður fluttist þá alment ekki í
verzlanirnar. Þá má þess geta
að Þórður reisti öll bæjarhús-
in í Hattardal að nýju og ann-
aðist smíðið sjálfur.
Hann var annars framfara
maður í búskap, meðan hann
sat að Hattardal. Mun hann
hafa verið einn af fyrstu bænd-
um síns bygðarlags til að ráð-
ast í túnasléttur. Viðbrugðið
var hversu vel hann fór með
lífpening sinn og vandaði kyn-
ið. Sótti hann tíðum líflömbin
í önnur héruð, þar sem fjár-
kynið þótti einna bezt eins og
til dæmis í Dýrafirði. Hattar-
dalur er erfið jörð og verður að
sækja útheyið alt til fjalls og
reiða heim langan veg. En
Þórður var altaf heybyrgur og
þar á meðal harðinda árið
1882. Það var jafnan siður
Þórðar að huga að öllum birgð-
um eftir nýárið og farga þá
nokkru af skepnunum, teldi
hann sig ekki vel öruggann.
Þennan vetur feldi hann bæði
hest og kú af heyjum og virtist
mörgum það óþarft þar sem
hann var þá betur staddur með
hey en flestir aðrir. Þetta varð
þó sveitungum hans til góðs
því í stað þess að komast í
þröng sjálfur gat hann öðrum
miðlað og tók um fjörutíu fjár
á gjöf auk þess sem hann farg-
aði nokkru heyi út af heimil-
inu, er harðindin tóku að herða
að mönnum. Varð hann þannig
bjargvættur síns bygðarlags.
Það má sjá á öllu framferði
Þórðar að hann hafi verið