Heimskringla - 12.02.1941, Blaðsíða 5

WINNIPEG, 12. FEBR. 1941
HEIMSKRINGLA
5. SÍÐA
ISLENZKUR UPPFYND-
INGAMAÐUR
Helgi Helgason
Heiðraði ritstj. Hkr.:
Vinsamlegast bið eg þig að
birta eftirfarandi grein í Hkr.:
Það er Islendingum vestan-
hafs mikið gleðiefni hvað ment-
un og menning er áberandi á
flestum sviðum á meðal ís-
lendinga vestan hafs. Samt
befir til þessa tíma verið átak-
anleg væntun á einu sviði. —
Hingað til hafa verið fáir eða
alls engir uppfyndingamenn á
meðal fólks af íslenzku ætterni,
svo vitanlegt sé, en nú er í
borginni Los Angeles í Cali-
fornía að koma fram á sjónar-
sviðið íslenzkur uppfyndnga-
maður. Hann heitir Helgi
Helgason, rúmt fertugur að
aldri. Foreldrar hans eru Sig-
-urður Helgason tónskáld og
fyrri kona hans Ingibjörg. —
Hann er því íslenzkur í báðar
ættir. Hann hefir frá barn-
aesku brotið sér braut með
handafla sinum eingöngu,
framan æfinni við fátækra
kjör eins og flestir Vestur-ls-
lendingar á frumbýlings árun-
um. Hann hefir því unnið að
uppfyndingum sínum öldungis
í hjáverkum sínum. Hann er
málari að iðn, hefir um all-
mörg ár verið málarameistari,
eða verkstjóri við hreyfi-
myndahúsin í Hollywood. Þá
stöðu öðlast ekki aðrir en þeir
sem hafa framúrskarandi
tækni yfir að ráða á því sviði.
Uppfyndingar sínar nefnir
hann Helgi’s Products, sem
sýnir að þær eru af íslenzkum
uppruna, því Helgi er Islend-
ingur frá hvirfli til ilja, þó
fæddur og uppalinn sér í Ame-
ríku. Tvær af uppfyndingum
hans tilheyra málara iðninni.
Önnur er áhald sem innibindur
í sér hamar veggsköfu skrúf-
járn, sandpappírs “block”, við-
ar og málmsög og þjöl. Þánn-
ig getur málarinn með einu
litlu átaki skift um verkfæri
eins og þörf krefur, án þess að
sleppa áhaldinu úr hendi sér.
Þetta er mikill tímasparnaður
fyrir málarann. Hin uppfynd-
ingin er krókur gerður af
tempruðu stáli fyrir málarann
að hengja málfötuna á, þannig
útbúninn að það má stækka
hann og minka eftir vild þann-
ig að hann passar fyrir hvaða
tegund af stiga sem er, eða á
glugga kistur eða dyrastafi,
eða hvar helst sem er. Þetta
sparar einnig að miklum mun
málaranum tíma og peninga.
Þá er þriðja uppfyndingin
göngustafur sem hann nefnir
Pericane, framúrskarandi
þægilegur fyrir vegfarendur á
göngutúr, og þó einkum og sér
í lagi við sýningar, skrúðgöng-
ur, hnattíeiki og því um líkt,
þar sem mikil mannþyrping er
saman komin. Stafurinn er
þannig útbúinn, að í hann er
greiptur sjónauki svo einu má
gilda hvar í þyrpingunni hand-
hafinn er staddur, hann getur
brugðið honum fyrir auga sér,
þó að hann sé staddur í þyrp-
ingunni miðri eða að baka til.
Hann getur notið þess sem
fram fer eins vel og þeir sem í
fremstu röð standa. Neðan til
við handfangið er greiptur
spegill. Handfangið leikur á
hjörum, getur handhafinn því
umvent stafnum í sæti ef hann
breytist við bið við undirbún-
ing skrúðgöngunnar, sem ein-
att tekur æði langan tíma,
jafnvel klukkutíma eða meira.
Áhald þetta hefir nú þegar
hlotið allmikla eftirspurn, er
jþó aðeins nýkomið fram á
sjónarsviðið.
Það er mjög litlum efa bund-
ið að hér er um allmikil verð-
mæti að ræða. Væri því vel ef
íslendingar vestra sæju sóma
sinn að hlynna að því af ítrasta
megni. Það hefir íslenzkan
uppruna, og er partur af því
marga, sem er vegsauki fyrir
Islendinga hér vestra.
Þessi áhöld eru nú þegar
komin á markaðinn til sölu. —
Verða auglýst í Heimskringlu
innan skamms.
Þorgils Asmundsson
rœknisfélagið fyrst var stofn-
að og alt til þessa dags hefir
því verið hreyft öðru hvoru
bæði utan þings og innan að
eitt aðal nauðsynja- og skyldu-
starf félagsins væri það að
gangast fyrir útgáfu á land-
námssögu Islendinga vestan
hafs.
Nú eru tuttugu ár liðin án
þess að af nokkrum veruleg-
um framkvæmdum hafi orðið í
þessu máli. Væri það því vel
viðeigandi að því yrði hrundið
af stað á þessu tuttugasta árs-
þingi og starfið hafið nú þegar.
Nú vill svo vel til að hér er
staddur vor á meðal maður sem
bæði hefir tíma, hæfileika og
fullan vilja til þess að leysa
þetta vandaverk af hendi vel
GÓÐIR DóMAR
og sómasamlega. Vér eigum
hér við skáldið og rithöfund-
inn Þorstein Þ. Þorsteinsson.
Með sínum ágætu bókum
“Vestmenn” og “Brazilíusög-
um” hefir hann sýnt það og
sannað, að hann er í fylsta
máta hæfur til þessa starfs;
bækur hans njóta almennra
vinsælda og hylli.
Vér leyfum oss þvi að leggja
það til að Þjóðrœknisfélagið
byrji nú þegar á þessu
starfi og leiti liðs og samvinnu
allra Vestur-Islendinga utan
félagsins jafnt sem innan, og
að það kjósi á þessu þingi níu
(9) manna nefnd meðlima
sinna, er heimilað sé að bæta
við tölu sína jafnmörgum völd-
um mönnum utan félagsins.”
Til Miss María Markan
SÖNGDÍSIN
“Eins og í sögu” segja menn
þegar eitthvað gengur sérstak-
lega vel. Þannig er það með
“Sögumálið”. Frá því hefir ver-
ið skýrt hversu óvenjulega vel
sala bókarinnar hefir gengið í
flestum islenzku bygðunum. —
Pantanir halda enn áfram að
koma úr öllum áttum, og verð-
ur það alt innan skamms selt,
sem að heiman kom og nauð-
synlegt að skrifa eftir viðbót.

i
Nú eru óðum farnir að birt- j
ast dómar um bókina bæði hér j
og heima, en eftir þeim var
biðið með óþreyju. Hér vestra
hefir ritstjóri Heimskringlu
skrifað alllangt mál og tekið
það fram að bókin hafi marga
kosti, en í grein hans hefir
slæðst nokkur misskiiningur,
sem síðar verður athugaður.
í Sameininguna er séra R.
Marteinsson að rita ágætan
dóm, hefir fyrri hlutinn birst
en framhald kemur í næsta
blaði. Telur séra Rúnólfur upp
hina mörgu kosti sem sögurit-
arinn hefir til þess að vinna
þetta verk, þar sem hann þekki
jafnt til hér og heima, hafi
ritað mikið og vel um samskon-
ar mál, sé bæði skáld og vís-
indamaður og frábærum rit-
hæfileikum gæddur. Þessi
dómur er mikils virði sérstak-
lega þegar þess er gætt hver
er höfundur hans.
Heima á Islandi hafp. birst
dómar í “Alþýðublaðinu”,
“Morgunblaðinu” og “Tíman-
um”, eru þeir hver öðrum betri
og vinsamlegri. Jónas Jónsson
frá Hriflu hefir skrifað langa
grein í “Tímann”, er hún frá-j
bærlega vel rituð og verkið
sem Þjóðræknisfélagið vinni J
með útgáfu bókarinnar talið j
stórvirki. Er dómur Jónasar
svo góður að hann hlýtur að
hafa afarmikil áhrif heima.
Seinna mun eg birta sýnishorn
af þessum dómum til þess að
sýna hversu vel bókinni er tek-
ið; hversu mikils virði verkið
er talið og hversu vel hefir
hepnast söguritara valið.
En mig langar til þess að
leiðrétta misskilning, sem hefir
slæðst inn í ritdóm þann, sem
Heimskringla flutti. Þar er
gefið í skyn að Þjóðræknisfé-
lagið sé ekki útgefandi bókar-
innar og er það einkennilegur
misskilningur. Eg er fyrir mitt
leyti svo stoltur af þessu eina;
“stórspori” sem félagið hefir
stigið að eg er ekki ánægður
með það að reynt sé að svifta
það þeim heiðri sem það á skil-
ið. Skal eg hér í stuttu máli
sýna að félaginu ber þessi heið-
ur með réttu, svo að ekki er
hægt að mótmæla með rökum:
I “Tímariti” Þjóðræknisfélags-
ins XXI. árg. stendur þetta á
113 blaðsiðu: “Dr. Beck skýrði
frá gerðum þingmálanefndar
og lagði fram áskorun frá 13
mönnum um söfnun og ritun á
landnámssögu Vestur-lslend-
inga.” Hér eru kaflar úr þess-
ari áskorun eins og hún birtist j
í Tímaritinu: “Frá því Þjóð-
Hún kom til vor íslenzka söngdísin sjálf,
vér sáum og þótti hún fögur,—
hnellin á vöxt, og.á hæð við álf,
með hárlokka dökkleitt kögur,
en gátur í augum, og ímynduð hálf,
órituð ljóðmæli og sögur.
Sönglistin var henni signandi hönd
á sigurför hennar um heiminn,
um auðug og f jarlæg og fögur lönd
fornmentuð, listelsk og geymin
á alt það sem tryggir þau töfrabönd
sem tónlistin viðjar með geiminn.
Hún var með söngdísa-sigurkufl fædd
á söngprúða landinu góða,
og þá var hún strax slíku grátmagni gædd
sem Guð hefði kent ’enni að hljóða.
Þá sögðu það flestir að sú skyldi frædd
í söngskólum lærðustu þjóða.
í laugarvatns baðinu grét hún og grét,
sá grátur var óvenjufagur;
og skamt millum hækkandi hljómkviðna lét
unz húmblæjur rofaði dagur;
og ef til vill sett’ hún þá alheims met,
því enginn var tónn hennar gagur.
Er ljósmóðir mærina laugað’ og þó
og linti ei rómnum að hæla,
hann pabbi hennar stóð upp, þó stiltur, en hló,
“Hvað stelpan er dugleg að skæla!”
Og mamma hennar sagði, hálf sofandi þó,
“Já, svo munu flestir mæla”.
GRATURINN
Mærin grætur,
María grætur.
Allir verð’ að fara á fætur—
fegurð slíkri barnið grætur!
Sætleikinn í lóu-ljóðum
ieyndist ekki í sætum hljóðum,
þar sem stilt og lotulöng
litla mærin grátinn söng.
Þessi Freyja,
María meyja,
gekk svo barnsins götu þrönga,
grét og hló á millum sönga.
Álfar grétu í öllum klettum
eða hlógu rómi léttum
ef ungir fingur æddu í ljós
eða snertu hélu-rós.
Þó barst engum þarna sá boðskapar-þeyr
að barnið sem var þarn’ að hljóða
syngi við “Eclat” síðarmeir
í sönghöllum hámentra þjóða,
og þar sem að María Markan þreyr
sé mikið um sönglistar gróða.
En nú er hún fullþroskuð, söngdísin sú,
og sjálf hefð’ hún trúað því varla
að þett’ ætti hún eftir,—og þó sér hún nú
að þarna var byrjun ’ins fjarla—
og söngdísir eiga á Islandi bú
við álfgil og berglindir fjalla.
Esjan er fögur og hljóðnæm og há
og hlíðarnar vita að sænum,
þar álfarnir hugfangnir hlustuðu á
hljóminn frá Laugarness bænum,
sem veifaðist langt út í víðsýnin blá
í vestan og útsunnan blænum.
Fræga unga Islands Díva,
efst á frægðar-braut,
lofstír hárra lista-tíva
er lagður þér í skaut.
Bergmál hér um bjarta sali
blessa yfir þér!
Ave María, atque Vale
allir syngjum vér.
E. G. Gillies
Frá því er sagt að talsverðar
umræður hafi orðið um málið
en svo heldur skýrslan í ritinu
áfram á þessa leið:
“Gerði Ari Magnússon til-
lögu, er séra Guðm. Árnason
studdi að þessu máli sé vísað
til sögunefndar þeirrar, sem
áður hafði verið kosin. Var
þetta rætt með nokkru kappi
með og móti unz Árni Eggerts-
son og B. Dalmann gerðu
breytingartillögu að kosin sé
níu manna nefnd eins og óskor-
unin fór fram á. Var hún sam-
þykt og féll hún þar með úr
sögunni.”
Að þessu búnu kaus þingið
9 menn í þessa sögunefnd.
Mætti eg geta þess hér að
próf. Richard Beck, forseti
Þjóðræknisfélagsins kemst
þannig að orði í formála bók-
arinnar: “Útgáfa Sögu íslend-
inga í Vesturheimi er í orðsins
sönnustu merkingu hið brýn-
asta þjóðrœknisverk. Það er
svo augljóst að engrar frekari
skýringar er þörf í því sam-
bandi. Ekki er því að undra
þótt þessu máli hafi þráfald-
lega verið hreyft á ársþingum
Þjóðrœknisfélags íslendinga í
Vesturheimi, og það var ein-
mitt á þingi félagsins í fyrra
vetur — tuttugasta ársþingi
þess (1939) — að verulegur
skriður komst á þetta stórþarfa
og löngu tímabœra mál. Sýnd-
ist mörgum sem vel færi á því
að hafist væri handa um fram-
kvæmd þess einmitt á þessum
merku tímamótum I sögu fé-
lagsins; sem vígir starfsemi
sína varðveizlu íslenzkra menn-
ingarerfða vestan hafs.
Á ofannefndu ársþingi kom
fram áskorun þess efnis að
Þjóðræknisfélagið beitti sér
fyrir því að samin verði og gef-
in út Saga Islendinga í Vestur-
heimi. Eftir almiklar umræð-
ur var samþykt að kjósa níu
manna nefnd til þess að hafa
með höndum framkvœmd í
málinu.”
Mér finst hér vera sýnt og
sannað að Þjóðræknisfélagið á
heiðurinn af því að hafa hruhd-
ið þessu verki af stokkunum og
ráðist í útgáfu sögunnar. Þeir
munu vera fleiri en eg sem ekki
taka því með þökkum að reynt
sé að svifta félagið þeim heiðri.
Heimskringla gerir ennfrem-
ur þá athugasem<J að lengri
tíma hefði þurft til rannsókna,
undirbúnings og söfnunar til
þess að bókin væri sem bezt úr
garði gerð; eitt ár sé þar ekki
nægilegt fyrir hvert bindi. —
Þetta væri rétt athugað ef um
einhvern annan hefði verið að
ræða en Þ. Þ. Þorsteinsson, en
hann hefir þegar varið mörgum
árum til þess að safna heimild-
um um allar íslenzkar bygðir í
Vesturheimi og hefir ógrynni
af gögnum og skilríkjum sem
hann viðaði að sér til undir-
búnings við aðrar bækur um
sama efni. Hefði Þjóðræknis-
félagið ekki verið svo lánsamt
að eiga völ á honum til þessa
verks, þá hefði að sjálfsögðu
tíminn orðið miklu lengri, sem
til undirbúnings þurfti.
Sig. Júl. Jóhannesson,
ritari Sögunefndarinnar
Aths. Hkr.: Jú, sei-sei jú —
Heimskringlu er ekki ókunnugt
um kosningu þessarar 9 manna
nefndar í hitt ið fyrra, en hvert
verksvið hennar var, er henni
enn dulið. í umræðunum kom
mjög fram, að hún væri kosin
Mr. Thorkelsson til aðstoðar,
en málið kom svo seint fyrir
þing, að um það gafst ekki
neinn umhugsunartími. Þess
vegna gerir Árni Eggertsson
lögfr. og séra Guðm. Árnason
þá breytingar tillögu, eftir að
nefndin er kosin, að hún geri
ekkert nema með góðu leyfi
stjórnarnefndar. Dr. S. J. J.
virðist alveg gleyma þessu í
sambandi við kosningu 9
manna nefndarinnar, en í raun
réttri sýnir þessi tillaga, að
sögunefndin hefir ekkert vald
“Búð - í - Bók”
•
Að opna EATON vöru-
skrábók, er svipað og að
ganga inn um búðardyr í
stórborg.
Það eru aðeins stærstu búðir
í stærstu borgum sem geta
boðið yður upp á eins miklar
og margbreytilegar vörur og
vöruskrá vor gerir. Aðeins
stærstu búðir geta sent svo
marga út til að kaupa inn
vörur á mörkuðum heimsins
og við gerum. Þegar þú kaup-
ir eftir EATON vöruskránni er
þér hafið, útbreiddri með vör-
um fyrir þig að velja úr, annað
hvort fyrir þig persónulega,
eða fyrir heimilið, þá ertu í
búð, svo birgri af vörum, að
aðeins fullkomnustu verzlanir
geta sýnt annað eins.
Að kaupa eftir póstvöruskrá
vorri er eins hentugt og hugs-
að verður sér —— og vörurnar
eru eins fullnægjandi og þó í
búðina væru settar.
'*'T. EATON
WINNIPEG CANADA
Dominion GIANT Zinnias
4 bréf fyrir 12c
Fjórir fegurstu Htlrnlr
Skarlat, Gulur, Lavender,
Kós. Dominion blómafræið
fræga. 4 Giant Zinnias i 4 bréfum af
vana stærð (40c virði) sent i>óstfritt
fyrir ein 12c. Tapið ekki þessu óvana-
lega tækifæri. ÖKEYPIS . . . hin stóra
1941 írœ og garðrœktar verðskrá. —
Sú fullkomnasta. Pantið strax.
DOMINION SEED HOUSE
Georgetown, Ontario
frá þinginu, en málið er falið
stjórnarnefndinni. En hvað
stjórnarnefndin hefir leyft
vikatelpu sinni að gera, hefir
enn ekki verið tilkynt almenn-
ingi.
Hitt er vist, að á síðasta
þingi er borin upp tillaga af
fjármálanefnd, að Þjóðræknis-
félagið veiti sögumálinu enga
fjár-aðstoð. Ekki virðist það
greiða mikið fram úr því, hver
um útgáfu sögunnar annist. Og
þegar samt sem áður er knúð á
þingið að taka þátt í útgáfu
kostnaðinum, eru þau útlát
kölluð lán! Lán frá Þjóðrækn
isfélagi til Þjóðræknisfélagsins
af þess eigin fé? Hér er eitt-
hvað sem Dr. S. J. skilur betur
en Hkr.
í þriðja lagi vill svo Hkr.
spyrja: Hvað hefir Sögunefnd-
in gert? Mr. S. Thorkelsson
virðist einn hafa útgáfumálið
með höndum, ráða öllu um það,
fer heim með bókina til prent-
unar. Hefir þing Þjóðræknis-
félagsins eða stjórnarnefndin
samið við hann um þetta verk?
Eða hefir hann tekið það upp
hjá sjálfum sér? Eða hefir
Sögunefndin teymt hann út í
þetta? Hkr. er hrædd um að
nefndin hafi verið taumbands-
klárinn en ekki Mr. Thorkels-
son. *
Er nú ekki þegar á þetta er
litið hægt að renna grun í að
Mr. Thorkelsson sé útgefand-
inn? Og hví vill Dr. S. J. J.
hafa þann heiður af honum og
gefa hann Þjóðræknisfél.aginu,
sem ekkert hefir gert nema að
kjósa nefnd, sem minna en
ekkert hefir gert?
Hvernig í þriðja þinginu
syngur, kemur nú bráðum í
ljós.
Messur i Gimli
Lúterska prestakalli
16. febr. — Betel, morgun-
messa. Gimli, íslenzk messa
kl. 7 e. h.
23. febr. — Mikley, messa kl.
2 e. h.
B. A. B.