Tímarit Hins íslenzka bókmentafélags - 01.01.1891, Blaðsíða 232
282
málsgreinir allar réttorðaðar og því réttræðar, væri
merking þeirra jafnan hin sama, þótt við væri snúið
eðr umsagníngr og umsögn skifti um sæti. En nú fyrir
því að málsgreinir eru eigi allar orðfullar, svo sem fvrr
er frá skýrt, fer því fjarri, að í raun réttri sé jafn-
leikshlutfall æfinlega milli umsagníngs og umsagnar,
heldr vanalega meiri og minni líkleiki og skyldleiki
eðr þá meiri og minni ólíkleiki og óskyldleiki (3. kap.
4, 6, 11—13.).
Þá er vér tökum aljákvæða málsgrein, svo sem:
,allir eldar gefa hita', íinnum vér skjótt, að eigi er
rétt að snúa málsgrein þessari þannigvið: ,allir hit-
gjafar eru eldar', fyrir þvi að fleiri eru hitgjafar en
eldar einir. Þetta dæmi sýnir, svo sem fyrr er getið,
að hér er, sem oftast annarstaðar, umsögnin sumtæk
í aljákvæðum málsgreinum. I rauninni er því eigi
réttmæli, heldr rangmæli, eðr þó eigi fullmæli að
segja: ,allir eldar gefa hita‘; réttmæli og fullmæli
væri að segja: ,allir eldar eru sumir af hitgefendum',
og mætti þá snúa málsgrein þeirri beint við: ,sumir
af hitgefendum eru eldar allir'.
Kalla má að vísu, sem og allir rökfræðíngar
gjöra og gjört hafa, að sumjákvæðum og alneikvæð-
um málsgreinum megi viðhverfa beint áfram; en þó
verðr það eigi varið, að hvorugr þessara málsgreina-
flokka sé orðfullr. Dæmi: ,Sumar kirkjur eru timbrhúsh
Ættim vér nú að snúa málsgrein þessari við beint
áfram, það er rétt eftir orðunum, yrði hún svo:
,Timbrhús eru sumar kirkjur'. Þetta kemr af því
að umsögnin er eigi fullmælt í sumjákvæðum máls-
greinum. Orðfull og réttræð væri málsgreinin þannig:
,Sumar kirkjur eru sum timbrhús', og viðhverfð:
,sum timbrhús eru sumar kirkjur'. Slíkt hið sama
er að segja um alneikvæðar málsgreinir. ,Engvir