Bókasafnið - 01.08.1974, Blaðsíða 9

Ekki eignaðist þetta iélag safn bóka, því að í
lögum þess var svo á kveðið, að bækurnar
skyldu seldar jafnóðum og félagsmenn
hefðu lesið þær og andvirðinu síðan skipt
milli félagsmanna. Um aðgang alþýðu
manna að Hinu norðlenzka lestrarfélagi er
sömu sögu að segja og um Lestrarfélag Suð-
urlands. Ekki er fullvíst, hvenær norðlenzka
félagið lagðist niður, en sennilegt, að félag
Húnvetninga liafi hætt þegar árið 1798, og
með vissu var félag Skagfirðinga liðið undir
lok fyrir 1805, en um haustið það ár stofn-
uðu Skagfirðingar til lestrarfélags, sem átti
að ná til allra sýslubúa, en það leystist upp
fjórum árum síðar.
I byrjun 19. aldar var lestrarfélag starf-
andi á Djúpavogi, og var Jón Stefánsson
verzlunarstjóri forstöðumaður þess, en ann-
ars er harla lítið um þetta lestrarfélag vitað.
I Barðastrandarsýslu var stofnað lestrar-
félag árið 1801. Það lagðist svo niður fimm
árum síðar, en var endurreist árið 1817 og
starfaði þá ein fimm ár, en þá voru hækur
þess seldar á opinberu uppboði.
Fyrsta bókasain, sem alþýða manna átti
greiðan gang að, var bókasafn Framfara-
stofnunarinnar í Flatey, sem komið var á fót
árið 1833 fyrir forgöngu séra Olafs Sívert-
sens og gegndi margþættu menningarhlut-
verki, eins og mörgum er kunnugt. Til þessa
bókasafns runnu m.a. bækur úr Barða-
strandarsýslufélaginu. Aftur á móti var
Lestrarfélag Gufdæla -fyrsta lestrarfélag hér
á landi, sem stofnað var til af alþýðu manna.
Allir hreppsmenn, jafnt karlar sem konur,
gátu orðið félagsmenn, svo fremi, að kring-
umstæður þeirra væru þannig, að þeim væri
trúandi fyrir bókum. Enn er sá varnagli
sleginn.
Þegar hér var komið sögu, tók lestrarlé-
lögum að fjölga. Þau urðu vitanlega mis-
jafnlega langlíf, og sum höfðu jafnvel fleiri
en eitt líf.
Fundargerðabækur og önnur gögn nokk-
urra lestrarfélaga eru varðveitt í handrita-
safni Landsbókasafns, m. a. sumra þeirra
félaga, sem minnzt var á hér að framan, og
vafalaust eru slík gögn einnig varðveitt í
söfnum víðar á landinu.
Á árinu 1958, það er að segja fimm árum
eftir að fyrra bindi Vestlendinga Lúðvíks
Kristjánssonar kom út, barst handritadeild-
inni fundargerðabók Hins austfirzka lestr-
arfélags (Lbs. 689, fol.) frá árunum 183,5—
1854. Samþykktir eða lög þessa félags hníga
mjög í sömu átt og lög hinna eldri lestrar-
félaga, og skulum við því líta (jgn á þau til
glöggvunar. í formálsorðum fyrir samþykkt-
unum segir á þessa leið:
„Þar er vér búum svo langt frá bókasöfn-
um hér á landi, stiftisins í Reykjavík, skól-
ans á Bessastöðum og frá norðuramtsins
bókasafni í Eyjafjarðarkaupstað, að vér ei
auðveldlega getum haft not af þeim, þá hef-
ur oss með tilliti til þess, að enginn vor get-
ur af eigin efnum keypt þær bækur, er bæði
væri nytsamt og fýsilegt fyrir hann að lesa,
litizt þénanlega, auk þess að geta því betur
fært oss í nyt þá höfðinglegu bókagjöf pró-
fessors Jens Möllers og annarra göfug-
menna, er með bókagjöfum kynnu að vilja
auðga oss, að skjóta litlu fé sarnan árlega til
að kaupa þar fyrir fróðleiks-, skemmtunar-
og vísindabækur, sem safnist á einn stað,
hvaðan vér getum, nær tími og hentugleik-
ar leyfa, fengið bækurnar til að lesa; og höf-
um vér í þessu tilliti fundið þénanlegt að
samantaka fylgjandi ákvarðanir."
Jens Möller, sem þarna er getið, var pt'ó-
fessor við Kaupmannahafnarháskóla og var
uppi á árunum 1779—1833. Hann gerði það
höfðingsbragð að gefa andlegri stétt á ís-
landi allmikið bókasafn, sem skipta skyldi
milli prófastdæma landsins. Var til þess ætl-
azt, að söfn þessi yrðu aukin og prestar
landsins hefðu að þeim greiðan gang. Gaf
konungur 300 ríkisdali til styrktar þessum
söfnum, sem gengu undir nafninu möller-
isku lestrarfélögin, og var Hið austfirzka
lestrarfélag eitt þeirra. Sumir prófastar, er
41