Dagblaðið Vísir - DV - 05.06.1982, Side 17

DAGBLAÐIÐ & VISIR. LAUGARDAGUR 5. JUNI1982.
Arnia ^gnrðardóttir I Kvenna-
si^usaM felamls í helgarvldtali
karlmönnum sem hafa látíð sig
varða kjör og réttindi kvenna, en
mesta áherzlu leggjum við á að
safna heimildum þannig að konur fái
líka sinn hlut í sögu Islands. Eg skal
taka hér eitt dæmi sem sýnir hversu
konum eru gerð lítil skil í sögunni.
Það er kafli úr bók sem heitír Gullöld
Islendinga. Það er m.a. 16 blaðsíðna
kafli um atvinnugreinar fommanna
eöa réttara sagt um störf íslenzkra
karlmanna á söguöld. Undir lok
þessa kafla er svo komizt að orði:
„Kvenfólk vann og engu síður en
karlmenn, og vom dætur og konur
höfðingja og heldri manna á söguöld
við þvott, sauma og mjólkurstörf í
seljum, og hirðum vér eigi að tína til
sérstök dæmi þótt auðvelt væri.” —
Höfundur hefur áður tínt til f jölmörg
dæmi um störf karlmanna sem getið
er um í sögunum. Hann virðist að-
eins muna eftir dætmm og eiginkon-
um höfðingja og þá helzt þeim sem
vinna störf utan heimilisveggja í
seljum og við þvotta og sauma inni
við. Vefnaöinum gleymir hann þarna
alveg og tóvinnu allri sem var ein-
göngu í höndum kvenna, þó senni-
lega ekki höfðingskvenna. Griðkonur
á stærri bæjum og húsfreyjur á fá-
mennari og fátækari bæjum lögðu
fram krafta sína til að framleiða efni
í klæönaö landsmanna, svo og sölu-
vaming, útflutningsvörur, sem gaf í
aðra hönd aðalkaupeyri Islendinga.
— Á þennan hátt er farið að því að
falsa söguna og þannig hefur hlutur
kvenna gleymzt í kennslubókum í
Islands- og í mannkynssögunni. Það
er þvi mikilvægt að halda til haga öll-
um heimildum um störf kvenna svo
þær gleymist ekki áfram.”
— Finnst þér tímabært að leggja
niður kvenfélög ef við tölum út frá
því að sumum finnst sem þar sé ekki
jafnstaða þar sem um er að ræða
félög sem samanstanda eingöngu af
konum?
,,Nei, mér finnst eðlilegt að hópar,
sem hafa sameiginleg áhugamál,
séu út af fyrir sig. Kvenfélögin hafa
gert og gera ómetanlegt gagn. I póli-
tískum félögum ættu konur og karlar
aö starfa saman, finnst mér, en
reynslan virðist víða hafa sýnt að
konurnar verða útundan, nema þær
séuþátvíefldar!”
— Hvert er álit þitt á sérstöku
kvennaframboði?
„Þessu verð ég að svara með því
aö minna á að fyrir nær 70 árum
tókst að fá ísienzka kariveldiö tíl að
veita konum full stjómmálaréttindi
tíl jafns við karla. Með jafnréttí í
huga er sérframboð kvenna til
bæjar- og sveitarstjórna, svo og til
Alþingis, mér ekki alveg að skapi.
En jafnrétti er aUt annað en jafn-
staða. Jafnstaða með konum og körl-
um er nú eitt aðaltakmark kvenrétt-
indabaráttunnar, en á stjómmála-
sviðinu bólar tæpast á jafnstöðu. Það
er augljóst mál að eitthvað verður til
bragðs að taka til þess að karlveldið
geri sér f ulla grein fyrir því að konur
hafa vilja, vit og dug til aö axla þann
helming sem jafnréttið veitir þeim til
þess að stjóma landi og þjóð, jafnt
utan húss sem innan.”
Anna hefur tekið tvö herbergi í
íbúð sinni undir safnið, og ganginn að
auki. Er nokkurt heimilislíf þegar
safn er rekið inni á heimili?
„Það er ekkert venjulegt heimilis-
líf hjá mér,” segir Anna, ,,ég er ein,
— en ég er ekki ein. Ég fæ mikið af
gestum hingað í safnið, einkum
koma margir nemendur hingað til að
afla efnis í skólaritgerðir. Ég hef hér
ljósritunarvél, svo nemendur geta
fengiö ljósrit af því sem þeir óska eft-
ir ef um er að ræða eitthvað sem ekki
má fara út af safninu. Einnig geta
þeir unnið hérna ef þeir óska eftir og
ég gef þeim stundum kaffi ef þeir em
hér á kaffitímanum. Hér er enginn
sérstakur tími sem safnið er opið.
Það getur verið allan daginn, eða á
kvöldin, eftir því sem um semst. ”
— Koma eingöngu stúlkur hingað?
„Nei, karlmenn koma h'ka, en þó
munfærri.”
Hvers vegna ekki?
— Hver voru tildrög að stofnun
Kvennasögusafnsins?
, JStofnunin á sér þó nokkuð langan
aðdaganda. Það varKarin Westman
Berg, dósent við háskólann í
Uppsölum, sem kveikti í mér, en hún
kom hingað á ráðstefnu norrænna
kvenréttindafélaga árið 1968, en
þessi ráðstefna var haldin á Þing-
völlum. Hún hélt erindi um
rannsóknir í kvennasögu og þá hugs-
aði ég með mér: Hvers vegna
skyldum við ekki einhvem tíma geta
sett á stofn íslenzkt kvenna-
sögusafn? Skömmu síðarhóf ég sam-
skipti við kvennasögusöfnin í Gauta-
borg og Árósum og sendi þeim ýmis
skjöl og gögn um íslenzkar konur.
Sumariö 1973 óskaöi kvenna-
sögusafniö í Gautaborg eftir því í
bréfi að Norræna húsið benti á þrjá
fulltrúa frá Islandi tíl að sitja ráð-
stefnu um samvinnu kvennasögu-
safns á Norðuriöndum. Ráöstefnan
var haldin í marzmánuði 1974 en
sjálf gat ég ekki farið þó bent hefði
verið á mig. Else Mia Einarsdóttír
og Svanlaug Baldursdóttír sátu
þessa ráðstefnu og þar var rætt um
möguleikana á því að stofnsetja
kvennasögusafn í Finnlandi, Fær-
eyjum, Islandi og Noregi. Þær Else
Mia og Svanlaug töldu að það safn af
skjölum og bókum um íslenzkar
konur, sem var í minni eigu, gæti vel
nægt sem stofn að íslenzku kvenna-
sögusafni. Lokaákvöröun um að
stofna saf nið var tekin sumarið 1974
og um haustið ákváöum við að það
skyldi formlega og hátíðlega stofnað
á fyrsta degi alþjóðakvennaárs
Sameinuðu þjóöanna, 1. janúar
1975.”
I safninu er að finna merka hluti
og má þar nefna bréf sem Olöf
Briem, kcna séra Valgarðs Briem,
skrifaði fyrir aldamótín til Guönýjar
Guðmundsdóttur, ömmusystur
önnu. I einu bréfanna segir Olöf frá
því að svo mikil inflúensa hafi herjað
á bæinn aö hún hafi fengiö lánaða
stúlku frá öðrum bæ sér til hjálpar,
en það hafi ekki dugað til, og ekki
hafi einu sinni verið hægt aö steypa
kerti tíl jólanna. „Guðný sú, sem um
getur, fór ásamt annarri stúlku,
Kristínu Hallgrimsdóttur, til náms í
hjúkrun við Diakonisse Stiftelsen í
Danmörku árið 1897,” segir Anna,
„og fóru þær síðan aö starfa við
Holdsveikraspítalann árið 1898 þeg-
ar hann var opnaöur. Þær Guðný og
Kristín eru fyrstu íslenzku konumar
sem vitað er aö hafi fariö tíl
h júkrunarnáms til útlanda.”
Starfskrafta vantar
Anna segir mér síðan skemmtílega
sögu um að hér áður fyrr hafi það
þótt eölilegt að stúlkur sem uröu
fyrir ástarsorgum vildu helga sig
störfum í þágu sjúkra, jafnvel endur-
gjaldslaust. I sögunni segir frá konu,
í Danmörku, sem frétti um unga
stúlku sem ætlaði að fara að læra
hjúkmn og varð henni þá að orði:
, j"yrir hvaða sorg skyldi hún hafa
orðið?” Árið 1947 bregður þessari
skoðun fyrir í íslenzku kvennatíma-
riti.
I safninu er að finna fjöldamörg
blöð og tímarit og ég spýr önnu
hversu mörg tímarit þær kaupi.
„Eg hef ekki nákvæma tölu yfir
þau núna, en í árslok 1980 áttum við
hér á safninu 34 margvísleg islenzk
tímarit og 15 erlend, sum reyndar
hætt að koma út. Þau sem við fáum
koma út mánaöarlega og það fara
mörg kvöld og næturtímar hjá mér í
aö kynna mér efni þeirra. Það má
reikna með að við kaupum
helminginn af þessu, hitt fáum við
gefins. Eg hafði keypt blaðið
Intemationai Women’s News frá
árinu 1951 og meira að segja skrifaði
ég grein í blaðið árið 1952, að beiðni
Dame Margery Corbett Ashby sem
þá var ritstjóri. Hún var meðal
stofnenda Aiþjóðasambands kvmna,
Intemational Aliiance of Women,
sem var stofnað í Berlín 1904 (ekki
1903 eins og víða er skrifað). Hún lézt
í fyrravor, nær 100 ára að aldri.”
— Eru systur þinar jafnréttis-
sinnaðar eins og þú?
„Já, já, við vorum aidar upp viö
þetta, ómeðvitað má þó kannski
segja. Við emm 6 systur á lífi núna.
Ein systir mín var Kristín L.
Sigurðardóttír sem var kosin
alþingismaöur árið 1949, eitt kjör-
timabil, en hún sat á þingi mestalian
tímann tíl ársins 1956. Hún var mjög
virk í margs konar félagsmálum.
Hún var t.d. í stjóm KRFl frá 1952 tíl
dauöadags 1971 og lengi í Mæðra-
styrksnefnd.”
— Ertu ekki einmana núna, alin
upp á stóm heimili og hefur sjálf
verið gift og eignazt þr jú börn?
„Nei, ég er ekkert einmana. Mér
leiðist aldrei, nema hvað mér leiðist
hvað ég er farin að missa starfs-
krafta og kem því litlu í verk. Það er
verst hvað lífið líður hratt. Ég vildi
hafa miklu meiri tíma og orku til aö
sinna þessu. Eg hef alltaf meira en
nóg að gera. Núna er ég að reyna að
ljúka við ritsmíð mína, Vinna
kvenna á Islandi í 1100 ár, og svo era
alltaf ótrúlega mörg bréf frá útlönd-
um sem þarf að svara. Ég er hérna
til dæmis með bréf sem ég var að fá
frá Bandaríkjunum, frá safni sem er
nýstofnað í Washington og heitir The
National Museum of Women’s Art.
Þar er beðið um heimildir um
íslenzkar listakonur á mörgum
sviðum”
Enn er langt í land
Taliö berst að elli og í framhaldi af
því gleymsku margra sem komnir
eru til ára sinna. Anna segir hlæjandi
að hún hafi einu sinni sagt: „Ef ég
myndi ekki ártaliö sem ég er fædd
væri ég löngu orðin fimmtug.”
„Eg var eitthvað innan við
fimmtugt þegar ég lét þessi orð
falla,” segir Anna, „en ég byrjaði að
skrökva tíl um aldur strax um
fermingu, því þá þótti ég fullorðins-
leg, svo ég sagði alltaf að ég væri
bráðum að verða 15 þegar mig
vantaði hólft ár upp á aldurinn,
bráðum að verða 16 o.s.frv., en það
var svo þægilegt. þar sem ég er ekki
fædd fyrr en í desember og ártaliö
var því rétt. Svo hef ég eiginlega
haldiö þessum sið gegnum árin og
þarf ég þá að hugsa mig um þegar ég
áafmæU!”
— Reiknar þú með að Kvenna-
sögusafnið verði til húsa að Hjarðar-
haga 26 til eilífðarnóns?
„Nei, alls ekki. Draumur okkar er
að komast í Þjóðarbókhlööuna, og í
fimmtu grein reglugerðar safnsins
segirsvo: ,JCvennasögusafn Islands
sem sUkt má aldrei leggja niður.
Verði safninu, að mati stofnenda eða
arftaka þeirra í starfi, tryggð fram-
tíðarvist og starfsskilyrði á vegum
Þjóðarbókhlöðu eða annars ríkis-
bókasafns eöa skjalasafns, má fella
safnið inn í þaö safn sem sérdeild
með sínu sérheiti. — Kvennasögu-
safn Islands verður þá ekki lengur
sjálfseignarstofnun, heldur eign
íslenzka ríkisins með sérstökum
samningi við stofnendur safnsins eða
arftakaþeirra.” ”
— Eln hefur þú sjálf hugsað þér að
starf a í þessu mikiö lengur ?
„Já, eftír því sem mínir starfs-
kraftar leyfa. Ég er núna að reyna að
ljúka við það sem ég hefi nú á
prjónunum og svo mikill tími hefur
fariö í það undanfama mánuði að ég
hefi varla gefið mér tíma til að
hlusta á útvarp. Einnig hefi ég safnað
saman 30 ritgerðum, sem ég hefi
skrifað og tílheyra nútímanum,
1960—1980, og hefi hug á að gefa þær
út einhvern tíma.” (Skrá yfir rit
önnu er að finna í bókinni , Jíonur
skrifa til heiðurs Önnu Sigurðar-
dóttur” sem kom út áriö 1980.)
— Finnst þér mikið hafa áunnizt í
jafnréttismálum?
„Jafnréttið telst fengið að lögum,
en langt er enn í land að jafnstöðu
kvenna og karia í þjóðfélaginu, bæði
innan heimilis og utan.”
Með þessum orðum lýkur við-
talinu við Önnu Sigurðardóttur. Hún
hefur frá mörgu að segja og hjá
henni er margt aö sjá svo þeir sem
enn ekki hafa komið í Kvenna-
sögusafn Islands ættu aö láta veröa
af því hið fyrsta. Hún er oftast
heima, konan sem veitir safninu for-
stöðu i ólaunuðu starfi, og krefst
einskis fjrir sjálfa sig, annars en
þess að sjá jafnstöðu karla og
kvenna komast á í raun og að vita að
saga íslenzkra kvenna verður héðan
af ekki látin gleymast. ■' -AKM.
Atdfs Hafstað bókasafnsfrœðíngur starfar / hlutastarfl / safnlnu.
17
IjcMusGuniarV.Andréæon