Dagblaðið Vísir - DV - 27.10.1984, Blaðsíða 14

50
DV. LAUGARDAGUR 27. OKTOBER1984.
Nýjar spennandi
uppgötvanir í leyndar
dóms-
fullum
Fornleifafræðingar
uppnumdirvegna
MachuíPerú:
inkabæ
SkyndUega hvarf fomleifafraeðing-
urinn fyrir augunum á Wilfredo
Valdez. Hann var í orðsins fyllstu
merkingu gleyptur af jörðinni sem gaf
eftir undir fótum hans.
Valdez byrjaöi að grafa í moldinni
eins og óður væri og skömmu siðar var
hann kominn ofan i riimma holu þar
sem hinn óheppni f élagi hans sat i ró og
nsði á eldgömlum þrepum sem höfðu
verið höggvin i klettavegginn. Þeir
voru búnir að finna nýtt hof frá inka-
timanum.
Þetta gerðist í Perú í nóvembermán-
uöi 1982, aöeins fimm kílómetra frá
inkabsnum Machu Picchu og minna
en 100 metra frá gamla inkaveginum
sem liggur frá Cuzo til Machu Picchu,
vegi sem árlega fara um mörg þúsund
feröalangar.
Enginn hafði vitað til þess fram að
því að nokkra metra frá veginum
væri hægt að finna húsaþyrpingu
grafna undir hitabeltisþykkni.
Fomleifafræöingamir em samt ekki
undrandi vegna þessa nýja fundar.
Það geríst nefnilega jafnaöarlega að
menn finna nýjar rústir í fjöllunum viö
Machu Picchu.
Þetta svæði Andesfjallanna er eitt
hið hrikalegasta og óaðgengilegasta
á jörðinni. Klettaveggimir eru
þvi sem næst lóðréttir og em alls
staðar þaktir viðjum sem einungis er
hægt að höggva í sundur meö
frumskógarsveðjum.
Svæðið heitir Vilcabamba og hefur i
meir en fjórar aldir haft næstum yfir-
náttúrlegt aðdráttarafl fyrir ævin-
týramenn, fjársjóðsleitendur og rann-
sóknarmenn. Arið 1533 lagöi Francisco
Pizzarro, fyrrverandi svínahirðir frá
Spáni, undir sig Perú. Hann var með
150 manna lið og það yfirbugaöi
inkana, eitt mesta heimsveldi mann-
kynsins.
Pizzarro og menn hans rupluðu og
rændu kerfisbundið hof inkanna. En
þeir komust aldrei inn i Vilcabamba.
E vrópumennimir létu undan síga fyrir
snarbröttum fjallakeðjunum og þétt-
um skógunum. Vilcabamba var þannig
síðasta vigi inkanna i Perú. Þama var
sett upp eins konar útilegurfld marga
áratugi eftir að Pizzarro hafði opinber-
legatekiðvöldin.
Ef trúa á sögusögnum var einnig
leynilegur höfuöstaður i Vilcabamba.
Ríkur stórbær sem síöan var yfirgef-
inn og indiánar fjallanna gleymdu.
Sem aldrei hefur síðan fundist.
Arið 1911 fann Bandaríkjamaöurinn
Hiram Bingham, næstum fyrir tilvilj-
un, inkabæ á fjallstindi i Vilcabamba.
Skógur haföi vaxiö yfir hann. Bærinn
er i um það bil 2500 metra hæö og oft
grúfa regnþung skýin frá Amazona sig
yfir gamla veggina.
Bingham var himinlifandi yfir upp-
götvun sinni. Hann taldi sig fullvissan
um aö hann hefði fundið þaraa siöasta
höfuðstað inkanna og aö miklir fjár-
sjóðir myndu finnast við uppgröftinn.
Það varð heldur litið um fjársjóði. 1
staöinn kom í ljós að bærinn var ákaf-
lega stór. Þremur ferkílómetrum i allt
af fjailstindinum haföi verið breytt i
svalagaröa, vegi, opin svæði og íbúða-
hverfi. I umhverfi sem fyrirfram virt-
ist nær óbyggilegt hafði inkunum tekist
að setja upp stórbæ þar sem séö var
fyrir öllum þörfum. Þetta er fram-
kvæmd sem er einstæð i sögu manns-
ins.
Þegar uppgröftur á Machu Picchu,
hinum falda bæ, silaðist áfram veitti
Bingham þvi eftirtekt að yfir 80% af
beinagrindum sem þeir fundu vora af
konum. Þaö varð til þess aö hann setti
fram þá kenningu aö bærinn heföi
verið siðasta aðsetur mamaconasink-
anna (sólarjómfrúa).
Þessar mamaconas vora konur sem
valdar vora úr öllu inkaríkinu vegna
mikillar fegurðar þeirra. Þeim var
kennt að vefa sérlega vönduð klæði
fyrir drottnarana.
Þær lærðu að bragga sérstakt öl úr
mais (chica). Og úr þeim völdu Sapa
Inka, drottnarinn, og menn hans, kven-
fólk i kvennabúr sín.
Síöari rannsóknir á beinagrindunum
hafa sýnt aö konur vora ekki i eins
miklum meirihluta og Bingham hélt.
Svo kannski var Machu Picchu þrátt
fyrir allt ekki bær jómfrúnna.
önnur kenning gengur út á það aö
staöurinn hafi veriö útvörður mót
Amazon framskóginum og aö haft hafi
veriö grannt eftirlit frá Machu Picchu
með landamærum inkaríkisins. Sumir
fomleifafræöingar telja að Machu
Picchu hafi verið verslunarbær sem
flutti inn kókablöö frá frumskóglend-
inu í nágrenninu. Enn aörir telja að
bærínn hafi bara veríð orlofsstaður
fyrir yfirstéttina í Cuzco sem er um
þaö bil 150 kílómetra sunnan viö
Machu Picchu. Cuzco er i um þaö bil
3500 metra hæö og þar er því nokkuð
kaldara loftslag.
Nýjar uppgötvanir 1982 hafa orðið til
þess að varpa enn frekara ljósi á gátu
Machu Picchu.
Nálægt byggingunni sem „óheppni”
f omleifaf ræðingurinn datt niöur í hafa
verið grafnir upp stórir svalaakrar. 1
allt vora upprunalega um 70 slikir
akrar sem hver um sig var 10 metrar
á breidd og allt upp í 50 metrar á lengd.
Allar svalir era afgirtar af vegg sem
sums staöar er sez metrar á hæð.
Svaliraar era eitt af þvi hæsta sem enn
hefur fundist frá tímum inkanna.
Rúman kílómetra frá þessu stóra
mannvirki hafa fomleifafræðingamir
fundiö opið svæði sem er 10 metrar i
þvermál. Viö endilangt svæðið hefur á
sínum tima verið röð litilla bygginga.
Að öllum lfldndum hefur þar verið um
helgidóm að ræða sem hefur tengst
greftri inkanna þvi i nágrenninu hafa
fundist 30 óopnaðar grafir.
Alfredo Valencia Zegarra er stjóm-
andi menningarstofnunarínnar i
Cuzco. Hann hefur skirt svæðiö með
svalagörðunum Quillapata. Þaö þýðir
á quechua, sem er uppranalegt mál
indiánanna: „Yfir mánann”. Hann
hefur á sama hátt skirt helgidóminn
með gröfunum Chaskapata sem þýöir
„Yfir stjömumar”.
Fundur Quillapata og Chaskapata
sýnir að allur dalurinn undir Machu
Picchu getur hafa verið ræktaður og
byggöur hluti af riki inkanna. Machu
Picchu hefur ekki endilega verið dul-
inn og einangraöur bær heldur
„kannski” bara stór bær i inkaveldinu.
Bær sem lá viö landamærin við Ama-
zon.
Það að Vilcabamba varö goösögn
meöal Evrópumanna á ef til vill rætur
sínar að rekja til þess aö svæöið virtist
óaðgengilegt og óbyggilegt i augum
hvítu innrásarmannanna sem vora
ekki vanir þeirri ögun og nægjusemi
sem einkenndi inkana.
Það er engin
íeið ssm þessi
Inkamir vora upprunalega tiltölu-
lega lítilsmegandi kynþáttur indiána
sem bjuggu á svæðinu kringum Cuzco i
Andesfjöllunum. Vitað er aö inkamir
liföu fríösömu lifi á þessu svæöi i um
það bil 200 ár þar til valdamikill drottn-
ari sem hét Pachacuti tók völdin á
miðri 15. öld. Pachacuti var níundi
Sapa (æðsti inkinn) og á einungis 100
árum tókst honum og tveimur eftir-
mönnum hans að breyta landi inkanna
í stórveldi sem teygði sig eftir mestum
hluta Kyrrahafsstrandar Suður-
Ameríku.
Heimsveldiö var 4000 kilómetrar frá
noröri til suðurs og þvi var stjómað
með járnhörku af miðstjóra sem
þekkti ekki til rítlistar, notaði ekki pen-
inga. og sem hafði ekki fundið upp
jámiö og raunar ekki hjóliö heldur.
Það að inkamir gátu stjómaö vold-
ugu riki sinu án þess að þekkja til
svona frumatriöa eins og ritmáls var
að veldi þeirra var einveldi án hlið-
stæðu í sögunni. Við hlið einveldis
þeirra verður hvaða riki nútímans sem
er eins og stjómlaust.
Þar að auki vissu inkamir að rikiö
gat einungis virkað ef maður hafði
góðar samgöngur. Þess vegna settu
þeir upp veganet sem var flóknara og
glæsilegra en áður haföi þekkst. Vega-
net Rómverjanna um Evrópu var ekki
einu sinni sambærilegt við yfir 16.000
kílómetra langt veganet inkanna sem
vora meö brúm og sumir upp i átta
metrar á breidd.
Bugðóttir vegir gegnum
fjöii og yfir fljót
Mikilvægasta samgönguæöin var
konungsvegurinn frá Cuzco til Quito.
Um hann segir Pedro Sarmiento de
Gamboa, höfundur frá 15. öld:
„Vegurinn lá i gegnum dalverpi yfir
háar hæðir og snævi þakin fjöllin meö
öskrandi fljótum.”
Það vora tröppur og öllum veginum
var haldið hreinum. Með reglulegu
millibili vora stöðvar, birgðageymslur
og sólarhof.
I sögu mannsins hefur aldrei verið
annar eins vegur. Alls staöar leituöust
inkamir viö að láta veginn liggja eins
greiðan og hægt var. Það var auðvitað
ákaflega erfitt i Andesfjöllunum þar
sem oft varö að byggja hengibrýr yfir
svimandi há hengiflug, bora göng
gegnum klöpp og gera stiga hátt uppi á
fjallveggjunum.
Vegarspotti sem var bara nokkrir
kílómetrar gat náð 4500 metra hæö,
þar sem var nístingskuldi, niður í sól-
bakaða eyðimörk i tveggja kílómetra
hæð og lá síðan að nýjum, lóðréttum
hamravegg með þúsundum þrepa upp
á nýja tinda.
I Andesfjöllunum var næstum þvi
ómögulegt að leggja veginn meö sömu
breidd alls staðar. Þannig gat breiddin
verið frá 5 og upp i 8 metra. Á ákveðn-
um herfræöilega mikilvægum stöðum
var breiddin þó talsvert meiri.
Hæsti inkavegurinn lá yfir Salcantay
fjallið í suðurhluta Perú. Þar náði
vegurinn upp í næstum 6000 metra hæð
og teygði sig langa leið viö rætur
skriöjökuls. Til þess aö vemda veginn
gegn grjót- og snjóskriðum hlóöu
inkamir háan múrvegg á móti fs-
massanum.
Eitt af athyglisverðustu mannvirkj-
um þeirra era 200 metra löng göng sem
liggja aö hengibrúnni yfir Apurimac-
fljótinu. Vegurinn ris og hlykkjast um
leið i gegnum göngin sem (aö því talið
er) era höggvin af inkum með frum-
stæðum steinöxum og bronsáhöldum.
10 kOómetra
strfia úr torfi
1 raunveruleikanum hefur aldre.
heppnast að finna góöa skýringu á þvi
hvemig inkamir fóra að því að höggva
og skera i stein meö tækni og ná-
kvæmni sem á sér enga hliðstæðu í
gamla heiminum.
Þaö viröist svo sem engin náttúrleg
hindran heifi getað stöðvað vegaverk-
fræðinga inkanna. Ef leiðin lá með
fljótum eöa vötnum vora byggðir stoð-
veggir sem gátu vamað flóðum. Og ef
þess þurfti voru grafin framræslukerfi
til þess að halda undirlaginu sæmilega
þurra.
Mýrar og flóar vora líka á þeim
svæðum sem inkamir byggðu vegi sina
á. Þeir byggöu með torfi 1 til 2 metra
háar stiflur sem vora 5 til 6 metrar á
breidd. Einna þekktust af þessum stífl-
um er sú sem liggur yfir Pampa de
Anta fenið norður af Cuzco. Hún er
um þaö bil 10 kilómetra löng, 7 metra
breiö og vel 2 metra há. A sjöunda ára-
tugnum var þessi stífla nógu sterk til
aö vera hluti af Central Highway í
Perú.
Ekkert þessara verkfræðiafreka er
hægt aö bera saman i frægð við hengi-
brýmar. Astæðan fyrir því að hengi-
brýmar stóra hafa fengið svo mikið
rúm í ferðalýsingum frá Suður-
Ameríku á lfldega rætur sínar að rekja
til örvæntlngarinnar sem grípur sér-
hvem flatlendis Evrópubúa bara við
tilhugsunina um að ganga út á langa,
riöandi hengibrú hátt yfir niöandi elfi.
Hengibrýmar voru byggöar þannig
að fimm langir kaplar úr samanflétt-
uðum pílviðargreinum vora strengdir
milli bergveggjanna. Kaplamir vora
DV. LAUGARDAGUR 27. OKTOBER1984.
51
annaðhvort festir viö undirstöður sem
voru höggnar út úr berginu eða i sterkt
múrverk. Hver kapall var 40 til 50
sentímetra sver. Þrir þeirra mynduðu
síðan undirlag fyrir sterkt fjalagólf en
tveir þeirra mynduðu handrið. Þessar
brýr sveigðust auðvitaö niður í miðj-
unni og þær sveifluðust ógnvekjandi
þegar vindurinn kom æöandi eftir
þröngum giljunum.
Stærsta brúin lá yfir Apurimac-
fljótið og var lýst svona af ameríska
fomleifaf ræðingnum E .G. Squier 1865:
„Milli tveggja risastórra bergveggja
sem era svimandi háir báöum megin
við fljótið sér feröalangurinn á löngu
færi brúna sem líkist mjóum band-
spotta. Eg gleymi aldrei hvernig þaö
var aö fara yfir stóra, riðandi brúna
yfirApurimac-fljótið.”
Hengibrúin yfir Apurimac var byggð
1350 og var í notkun fram til 1890.
Squier mældi hana og segir í ferðalýs-
ingum sínum að hún hafi verið tæpir 50
metrar á lengd og 30 metra yfir vatns-
fletinum þar sem hún var lægst.
Athyglisverð bygging var á sama
hátt Pontobrúin yfir hið 30 metra
breiða Desaguadero — fljót sem renn-
ur úr Titicacavatninu. Brúin var borin
uppi af sefbátum og balsaflotholtum og
hún var í notkun fram til 1875.
Á öðrum stöðum vora á inkaveginum
ferjur yfir fljót og vora þær dregnar
yfir meö hampreipum. Annars staöar
vora byggðar steinbrýr.
Þeir lifðu
fyrir ríkið
Fyrir óbreyttan íbúa í inkaríkinu var
lífið ákveðið frá upphafi til enda. Rflrið
stjórnaði lífi borgaranna í einu og öllu
og virk stjórn sá um að allt laut vilja
keisarans.
Sérhverjum var skylt að vinna fyrir
rflrið og keisarann og hluti uppsker-
unnar var borgaður i skatt. Veganetið
mikla var byggt upp og haldið við í
skylduvinnu. Viö vegina vora með 20
kílómetra millibili hvildarstaðir, svo-
nefndir tamboar, þar sem vegfarendur
gátu hvílt sig, borðað og fengið sér
vistir. Þaö var hlutverk staðarbúa að
reka þessa hvfldarstaði og sjá um aö
þar væra alltaf nægar birgðir.
Embættismennimir og fylkis-
stjóramir héldu nákvæmt bókhald yfir
hvað hver borgari innti af hendi og
borgaði i skatt. Meö hnútabandakerfi
(quipus) gat bókhaldarinn fylgst með
því.
Quipussnúrumar mátti að öllum
lflrindum einnig nota til að flytja ein-
föld boð og tilkynningar og til þess var
keisarinn með ótrúlega virkt póstkerfi.
Eftir öllu veganetinu vora, með rúm-
lega kflómetra bili, lítil hús þar sem
ungur hlaupari bjó ásamt fjölskyldu
sinni. Þessir hlauparar mynduðu boð-
röð þar sem boðum var komið áfram
með ötrúlegum hraöa. Þegar Pizzarro
lagði undir sig Perú gátu boðhlaupar-
arair komiö boðum frá Lima til Cuzco
á þremur dögum, 600 kflómetra langa
leið yfir fjöll. Spænskur póstur á hest-
baki var síöar 12 til 13 daga að fara
sömu leið.
Boðhlauparamir þjónuöu fólki á
stöðunum. Ungu mennimir skiptust á
að vera í húsunum.
Brotið á bak
aftur af 150 Evrópubúum
Fyrir utan hirð og prestastétt hefur
líf inkanna áreiöanlega verið ákaflega
spartanskt. Ef menn langaði til að
flytja frá heimabyggð sinni urðu þeir
að fá sérstaka heimild. Og þaö var
bara undantekning ef hinn óbreytti
inki fékk leyfi til aö tylla fótum sinum
á hina miklu konungsvegi sem vora
fráteknir fyrir ferðir til keisarans og
embættismenn hans.
Stundum gerðist það aö íbúar heilla
þorpa vora fluttir nauðugir á nýunnin
svæði þar sem hlutverk þeirra var
síðan að halda heimamönnum i
skefjum. Þegar ríkið var í vexti fram
til hrunsins 1530 vora inkamir nefni-
lega stöðugt i striði við ættbálka sem
urðu fyrir landvinningastefnu veldis- . _
ins.
Þaö er einkennilegt að þetta stríðs-
reynda stórveldi skuli hafa veriö brotið
niður af 150 Evrópubúum á fáum
mánuöum. En veikleiki inkaveldisins
lá í valdabyggingunni. öll völd söfnuð-
ust saman i persónu keisarans. Fyrir
inka var það óhugsandi að nokkrum
dytti i hug aö abbast upp á keisarann
sem var álitinn líkamning guödóms-
ins.
Slflrt var fjarri Francisco Pizzarro.
Hann tók Atahuallpa keisara til fanga
og lamaði um leið inkana. Sumt bendir
til að inkamir hafi upphaflega haldið
að hvítu Evrópubúamir væru nokkurs
konar guðir sem væra komnir til
þeirra.
Þeir komust fljótlega að öðra.
Hrafnhildur
kraKkamir
unna að
meta EUB05
Þelr sem fylgst hafa með
framgangl sundíþróttarlnnar á íslandl
þehkja ðrugglega hrafnhildi
Guðmundsdóttur frá Þorláhshöfn og
afreh hennar á llðnum árum.
flú er lirafnhlldur sundlaugarvörður í
Þorláhshöfn, en sundlaugln hefur
Jafnframt verlð annað helmlll barna
hennar í uppvextlnum. Öll hafa þau
synt í hjölfar móður slnnar, - tll
slgurs. Pesslr fríshu hrahhar helta
Magnús Már, Bryndls, Hugrún og
Arnar Freyr. hrafnhildur og hrahharnir
gera sér greln fyrlr mlhllvægl góðrar
sápu fyrlr húð og hár. En venjuleg
sápa og sjampó valda oft ofþornun
hjá þelm sem eru oft í sundl.
Þegar hrafnhlldur fréttl að á
boðstólum væri „sápa" sem værl ehhl
sépa, þé varð hún forvitln. Eftlr að
hafa prófað blelhu vörurnar frá
EUB05 hefur hún sannfærst um
ágætl þelrra, elns og sundfólh um
allan helm hefur gert
EUBOS-lögurinn hentar elnhar
vel sundfólhl, því hann er notaður
Jafnt á húð og hár. Eftlr góðan
sundsprett er rétt að bera EUBOS-
ppwip*

Vellíðan tryggir góðan árangur.
notið EUB05.
balsam á húðlna. Balsamlð trygglr að
hæfllegur rahl og flta séu í húðlnnl. í
því eru nauðsynleg nærlngarefnl
sem halda teyg|anleiha húðarlnnar
og homa í veg fyrlr bahteríu- og
sveppasýhlngar.
EUBOS-hremið verndar húðlna,
sér tll þess að hún sé mjúh og
svelgjanleg.
Það er engin tilviljun að EUBOS
fylgi sundfólhi um allan heim: