Dagur - 23.10.1957, Blaðsíða 2

2
D A G U R
Miðvikudaginn 23. október 1957
(Niðurlag.)
Fjárfestingin
hcf nú minnzt ;i liorfur varð-
andi afkomu ríkissjóðs, framleiðsl-
una, útflutningssjóðinn og gjaldeyr-
isástandið, og við þetta vil ég hæta
því um verðlagið í landinu, að mik-
ið starf hefur verið í það lagt á veg-
uni ríkisstjórnarinnar að halda því í
skefjum. Ilefur í mörgum greinum
orðið af því starfi góður árangur.
— Hefur verðlagsvísitalan að visu
hækkað um 2.7%, en það er sízt
meira en fyrirfram var ráðgert að
verða hlyti. En því miður er ekki
<>11 sagan með þessu sögð, ]>ví að í
nokkrtun greinum hefur verðlaginu
verið haldið óbreyttu með nýjum
niðurgreiðslum á vöruverði. A þetta
við uin fisk á innanlandsmarkaði og
landbúnaðaráfurðir, en fé vantar
til ]>ess að standast kostnað við þess-
ar niðurgreiðslur.
En ]>að er meira cn ]>að, sem nú
er rakið, sem ]>;trf að hafa í huga,
]>egar rcynt cr að hregða upp mynd
af þeim grundvelli, er fjárlög rikis-
ins vcrða að byggjast á. Er hér enn
einn höfuðþáttur ónefndur, en þaö
eru fjárfestingarmálin og fjáröflun
til frámkvæmdanna.
Unt langa hrið hcfur fjárfesting
verið mjög mikil á Islandi. Senni-
lega er í fáiun löndum jafnmiklum
hluta þjóðarteknanna varið til fjár-
íestingar og hér.
Hef ég fengið skýrslu um fjárfest-
ingu og þjóÖartekjur hér á laudi íi
undahfarín ár og í sex öðrum lönd-
tun: Noregi, Dahmiírku, Sví]>jé>ð,
Hretlandi, Vcstur-hýzkalandi og
Frakklandi.
Kemur í ljós af ]>cssari skýrslu, að
fjárfestingarprósenta al' ]>jóðartekj-
tun hefur árin 1953 og 1954 verið
hæst í Noregi, eða 29.2—29.5%. Þar
næst á íslandi 25.8—25.4% og svo
mun lægri í öllum hinum liindun-
um. En árið 1955 gerist ]>að, að fjár-
festingarprósenta hér fer langt fram
úr prósentu No'rðmanna og allra
liinna.
Eru |>á hlutföllin þessi:
ísland 32.5°/0
Noregur 28.9%
Danmiirk 17.1%
Sr*i])fó$\{ . , 20,0%.
llretland 14.7%
Vcsinr-Pýzkalahd 23.2%
Fraliklánd 16.9%
Er fjárfesting þá orðin langhæst
á íslandi miðað við tekjur ]>jóðar-
innar, og álitið er að fjárfestingar-
prósentan hér hafi verið 31.2% árið
1956. En frá hinum löndunum hef
ég ekki upplýsingar fyrir ]>að ár.
Þessar tölur tala sínu máli og cr
ekki að furða, þó að framkvæmda-
spenna eins og sú, sem við erum að
reyna að halda up(>i, setji svip sinn
á ]>jóðlífið allt og valdi verðbólgu
og ýmsum vandkvæðum.
Framkvæmdir geta eigi orðið kost
aðar af öðru fé en því, scm lands-
menn leggja til hliðar af tekjum
sínum í banka eða sparisjóði og til
framkvæmda á eigin vegum, og svu
erlendu fjármagni.
Fröðir menn telja, að um s/t hhit-
ar hinnar gifnrlegu fjárfestingar efl-
ir stríð hafi íslendingar kostað af
eigin fé. F.r það ekkert smávegis á-
iak.
Eins og kunnugt er voru allar
innstæðurnar frá stríðsárunum lull
notaðar í árslok 1940, og fór minna
af því lé en skyldi til uppbygginar.
íslendingar l'engu mikla Marshall
aðstoð hjá Bandaríkjunum, aðal-
lega á árunum 1918—1953, og hjálp-
aði þáð fé mjög til þess að halda
uppi -liinni miklu f járfestingu.
Þannig fengum við mjög mikinn
hluta af stofnkostnaði við síðustu
Sogsvirkjun, áburðarverksmiðju og
Laxárvirkjun sem gjafafé frá
Bandaríkjunum, samkvæmt Mars-
halllögunum og hafði það vita-
skuld stórlega þýðingu fyrir allt
efnahagslíf landsins, og án hennar
hefði svona mikil fjárfesting ekki
verið möguleg.
Erlendu lánlökurnar
Tókst ;í síðastliðnum vetri að út-
vega lán í Bandaríkjunum fyrir er-
lenda kostnaðinum við Sogsvirkj-
unina. Ennfremur tókst með mjög
hagkvæmum samningum um viiru-
kaup í Bandaríkjunum með liing-
um gjaldfresti, hliðstæðum ]>ess
háttar samningum, sem margar
aðrar þjóðir hafa gert, að tryggja
mjiig hagstæð lán fvrir verulegum
hluta af innlenda kostnaðinum við
Sogsvirk jtuiina, og er það von
manna, að hægt verði að fá slíkan
viðbótarsamning áfram fyrir næsta
ár.
En augljóst er þó, að eftir ]>ess-
um leiðum fæst ckki allur kostn-
aðurinn við Sogsvirkjunina.
Er það því óleyst vandamál,
hvernig afla á fjár innanlands til
viðbótar.
Þá tókst í fyrravetur að útvega
fjögurra milljón dollara lán í
Bandarikjuinnn, og var ]>ví láni
skipt ti]>p lianda sementsverk-
smiðju, Ræktunarsjóði, Fiskveiða-
sjóði og rafmagnsframkvæmdum
dreifbýlisins. En ]>etta lán hriikk
lítið meira cn til þess að greiða
þann kostnað, sem þá var á fállinn
við þessar framkvæmdir.
Iíemur ]>á spurningin: Hvernig
standa málin nú varðandi fjáröfl-
un 'til þessara framkvæmda.
Er skemmst frá því að segja, að
framkvæmdirnar í raforkumálum
dreifbýlisins og við byggingu scm-
cntsverksmiðjunnar hafa haldið
áfram á þessu ári fyrir það fé, sem
fyrir hendi var og ætlað var til
|>essara framkvæmda af fjárveiting-
um og innlendu fé.
Þótt ]>að férsé nú allt upp étið
fyrir nokkru, hafa þessar fram-
kvæmdir ekki verið stiiðvaðar, held-
ur haldið áfram með bráðabirgða-
framlögum af yfirdráttarlánum rík-
issjóðs í bönkunum. F.r þetta gert
í trausti þess, að þær ráðstafanir,
scm verið er að gera til þess að
útvega lánsfé til þessara fram-
kvæmda crlendis nú á þessu ári,
beri árangur.
Að ]>ví er örktivcrin sricrtir kem-
ur hér eiriuig til, að el bvgging
þeirra vajri stöðvuð, yrði ríkið
skaðabótaskylt við 'vei'ktakana,
sem siimdu um á sírtum tíma að
ljúka verkinu á tilskyldum tftria og
hafa búið sig undir það.
Slíkar framkvæindir verða að
ganga eftir átetlun, ella verða all-
ir abrir fyrir stórtjóni.
Þá standa togarakaupin nú fyrir
dyrum og útvégim lánsfjár í því
samharidi. Er þar um rrijftg háár
fjárhæðir að ræða. Lán til hafriar-.
gerða hafa ekki kómiz.t að cririþá
vegna anridrra þarfa.
Um R;ekturiarsjóð og Flskveiða-
sjóð og fjárþörf ]>cirra, til þéss að
mæta lánajx'irf í harist, ér það að
segja. að þao tri'ál er óléyst, en vér-
ið er að réyria að lévsa ]>að ásamt
liinum. Er þéss fastlega vténzt, að
þær umleitanir beri árángur 1 tæka
tíð, en yrði ekki svo, þá yrði samt
að finna leiðir til þess að hægt
væri að afgreiða lán frá þessum
stofnunum nú í haust, svo sem vcr-
ið liefir. En ef ekki kemur til er-
lent fjármagn, mundi fé til þess
verða að takast á þann hátt, að það
hlyti að auka verðbólguna og þar
með auka vandann í efnahagsmál-
unum.
Takist að útvega fé til þess að
greiða kostnaðinn við þessar fram-
kvæmdir í ár, þá kenmr strax upp
spurningin um það, hvernig útvega
skuli fé til þeirra næsta ár.
Ekkert sýnir betur að mínu viti
en þær upplýsingar, sem ég hefi
nú gcfið varðandi þessar fram-
kvæmdir og fjáröflun til þeirra,
hve teflt hefir verið og teflt er á
tæpasta vaðið í efnahagsmálum
landsins og þjóðarbúskap yfir höf-
uð.
Eysteinn Jónssbn, fjárthálaráðh.
Um útvegun lánsfjár
Hlýtur sú spurning að vakna i
hugum allra liugsandi manna,
hvort hægt sé að halda svo áfram
sem gert hefir verið. Hvort mögu-
legt sé að halda uppi jafn stórkost-
legri lieildarfjárfestingu og gert
hefir verið undanfarið. Hvort hugs-
anlegt sé, að erlent lánsfjármagn
sé fáanlegt í nógu stórtim mæli til
að slíkt sé unnt. Hvort óhætt
muni vera að taka svo stór erlend
lán ár eltir ár, sem til þess mundi
þurfa. Og ]>;i vaknar síðasta cn ckki
sízt sú spurning, hvort þjóðin vill
minnka eyðslu síria svo, að hún
geti kostað ennþá meira af þés'sari
fjárfestingu sjált af tekjum sínum
en hún gerir nú, og þá með hvaða
hætti slíkt ætti að komast í fram-
kvæmd.
Sumir tala eins og hægt sé fyrir
þjóð eins og Islendinga að fá að
láni crlendis fjármagn eins og hún
Vill.
En 'ég held, áð mönnum hljóti
að vcrða ljó'sára og ljósara, hVéfnig
ástatt er í þéSsrim efnuin.
Sartnléikririnn ‘Cr ‘sá, áð í flcst-
öllum löndrim eru gífurlegar verk-
legar framkvæmdir, ciris könar fjár-
fcstihgarkriþpijlárip.
Þetta l’járfestirigarkapphlaup hcf-
ir í för jrieð 'sér Verðhólgu í fleSt-
iím löndrim, en verðbólgriþróunin
völdrir þVí, að minna Safnást fyrir
af fjármrigrti, sem getur orðið lil
útlána hcimafyrir og út úr iöndun-
um. Framkvæmdirnar vaxa, láns-
fjárframboð rriiririkar. Aðéiris örfá
lönd skcra sig úr í ]>éssu efni, og
allir beiria |>á þaiigað férð siiirii, til
þéSs að fá lán. Það er því stórkost-
légur lánsfjárSkortur ríkjandi í
heiminum ög mjög erfitt að fá
!lán cða riærri óklcift á frjálsum
]>eningamarkaði, ög útlánamálun-
um er yfirleitt orðið stjórnað af
opinbcrum aðilum og alþjóðastofn-
unum, sem til þess hafa verið sett-
ar á fót. .
Jónssonar
Það er m. a. til marks um, hvern-
ig ástatt er í þessum efnum, að að-
albankastjóri þjóðbankans danska
sagði í vor sem leið, samkvæmt
fréttum í ríkisútvarpinu líér 12.
maí s. 1., rið það væri ekki sérstakt
lvrir Dani að þcir gætu ekki fcng-
ið lán á frjálsum markriði érlendis,
það gæti varla nokkur ]>jóð lengtir.
Eru þó fjármál Dana í framúrskar-
andi góðu og öruggu horfi.
Því fer þess 'vegna víðs fjarri, að
lánsfé erlendis liggi á lauSu.
Verður að draga nbkkuð
úr íjárfeslingu
Þess vegna vcrður þjóðin að
finna leiðir til þess að kóma jafn-
væ-gi ;i efriahagsmál sín, til þess að
atika myndun fjármagns írinán-
lands.
Eínn liður í þ'ví er að draga
nokkuð úr f járfestingarfrain-
kvæmdum. beinlínis í þágu fram-
faranna sjálfra. Einnig í þágu
sjálfrar framleiðslunnar og afkomti
]>jóðarbúsins út á við. Það vantar
víðast fólk við framleiðslustörfin.
Of ör fjárfesting dregur úr fram-
leiðslunni og gjaldeyristekjunum
og hvílir þyngra á gjaldeyrisverzl-
uninni en þjóðarbúið þolir. ,
íslenzka þjóðin hefir um alda-
raðir verið innilokuð i örbirgðar-
innar húsi, ef svo mætti segja.
Mönnum hættir því við að ryðjast
nokkuð i">rt lil dyranna, þegar ]>ær
opnast. En menn verða að gæta
þess, að ryðjast ckki svo ört til dyr-
anna, að óbærileg þröng verði og
tjón fyrir framfarirnar. Menn verða
að læra þá list að sækja skipulega
fram um dyr framfararanna. Með
því móti mun mest vinnast.
fafnldiða því, sem draga vcrður
nokkuð úr fjárfestingarhraðanum,
ég segi nokkuð, því að hér á ckki
að verða hik á framfarabaráttunni,
einmitt til þess að forðast stöðvun
og öngþveiti við mörg nauðsynleg-
ustu vérkin, verður þjóðin að
finna leiðir til þess, að meira fjár-
magn safnist innanlands til hinna
stærri framkvæmda.
Ahrifaríkast í því efni vcrður
vitaskuld, ef samtök cru á milli rík-
isvaldsins og sterkustu alm;mna-
samtakanna í landinu, samtaka
hins vinnandi fólks, um þá stefnu,
scm tr)'ggt getur jafnvægi í efna-
hagsmálum og stöðugt verðlag, eft-
ir að jafnvægi hefir verið náð.
Kapp og forsjá
Islértdirigar éru miklir framfára-
rrierin Og er það irijög áriægjrilegt.
A hinn bóginn verðum við alVar-
lega að gjjalda várhriga við þcim
kröfuarida, sém Orðinn ér laridhcg-
ur hjá ökkur. Þótt þáð sé mikils-
Vert, að frienn Séu vel vrikandi og
hafi álritga fyrir tnnbótum. þá get-
ur 'Skortur á skilningi á því, að ekki
'ér hbegt að gera allt í éiriii, valdið
stórtjóni.
Óþölinmæði ökkar ísléndinga ér
svo mikil, áð okkur hættir sturid-
tim við að halda, að hvefgi vanti
neitt hema hér og að ímynda okk-
ur, að við séum á eftir öllrim öðr-
rim í öllu.
Mér dettur í þessu sambandi í
hug að bénda á, að í Bándáfíkjun-
um býr ein auðugasta þjóð heitns-
ins. Fráriiléiðslán er hvefgi méiri
én í Bandaríkjunum og almenn
velmegun hvergi mciri en þar.
Bandaríkjamenn hafa á undanförn-
um árum lagt á sig miklar skatta-
byrðar, til þcss að safna saman fé
og gefa það eða lána öðrum þjóð-
um. Styðja þannig framfarir
hjá þeim og koma í veg fyrir
kreppu og kyrrstöðu. Sanrt sem áð-
ur cr það svo, að eitt af vandamál-
um þeim, sem liggja fyrir þingi
Bandaríkjanna, er það, hvernig
kosta skuli býggingar nýrra skóla-
liúsa, sem skrirtur er á þar í laridi.
Það er sannarlega víðár en á ís-
landi, Scm ýmislégt vantar af því,
sem þörf er fyrir.
Hjá ókkur hefir tæpást verið vin-
Sælt að leiða athygli manna að
þéssrim Staðfeyndum. Ég hika ekki
við að gera það samt.
Ég hika heldur ekki við að kalla
rað'skort á ratinsæi óg skort á vilja,
lil þéss að horfast í arigu við
verkefnin cins og þau eru, þegar
allt úir og gfúir af kföfum tifn, að
lagt verði tafárláust í énn meiri
kostnað og framkv;emdir á öllum:
sviðrim óg einriig um að komið
verði tafaflauSt upp riýjrim útlária-
greinrim.
Ætti ]>ó flestum að vera vel ljóst,
hvérrtig ástatt cr hér um fram-
kvæmdir, sem eru tiltölrilega meiri
en nokkurs staðar annars staðar á
byggðu bóli, og livernig ástatt er
um fjáröflun til framkvæmda og út-
lána, sem þjóðin hefir viljað láta
sitja fyrir. En við borð liggur að
einmitt ]>essar framkvæmdir og;
þessi útlán stöðvist ’ vcgna fjár-
skorts.
Þar sem allt verður að byggjast
á ákvörðunum fjöldans, er hættu-
legt, að irienn venji sig af því að
horfast í augu við raunveruleikann.
Ég hef komið það. mikið nærri
hraðri framfarasókn síðustu ára-
tuga, að ég óttast ekkert áróður né
útúrsnúning, þólt ég dragi fram
þetta sjónarmið.
Allra sízt ætti ég að þurfa að
óttast óorð af hóflegi.im .aðvörun-
um í ]>cssa átt, eftir að því hefir
nú svo ra’kilega verið lýst fyrir
þjóðinni undanfarið, scm raun cr
á orðin. að iill sameiginleg útgjöfd
hennar undanfarin 20 ár eða svo
hafi verið af mér ákveðin og séu
á mína ábyrgð, og ]>á auðvitað
framfarirnar með, þótt raunar
hafi nú fremur gleymzt að halda
því á lofti. Ég segi glcymzt, því. að
tæpast gæti verið mciningin að ég
bæri ábyrgð á litgjöldum en aðrir
ættu heiðurinn af framfiirunrim.
Æ’.tli þetta yrði ekki að fylgjast að.
En allt cr það tal fánýtt hjal, og
nefni ég þennan áróður frcmur f
gamni cn alvöru.
Úr Svárfaðardal
Svarfaðnrtlal 16. okt.
Heyskapur varð í meðallagi, en
nýting framúrskarandi góð, svo
að víst er áð fóðrið Verður gott í
Vétur og mun engnn svíkja. Upp-
skera garðávakta varð góð, —
Slátrun sauðfjár er um það bil að
ljúka og er vænleiki fjárins í
góðu méðaílagi.
Lítið er farið á sjó frá Dalvík,
en dálítill afli á handfæri, en
fiskurinn smár. — í gær var til
moldar borinn að Upsum
Hannés Þorsteinsson skipstjóri
að viðstöddu fjölmenni.
r
Ltvai psíæki til söln
Af sérstökum ástæðum er
mjög gott útvarpstæki til
sölu. Uppl. í síma 1161,
milli kl. 7 og 8 á kvöldin.