Dagur - 23.10.1957, Blaðsíða 5

Miðvikudaginr! 23. okíóher 1957
D A G U R
5
Ennþá gerast ævintýrin í sveit-
um þessa lands. Hér er þó ekki
átt við hið stærsta allra ævintýra
og líka það algengasta, þegar
Amor leggur cr á streng og hitt-
ir í hjartasta'ö. Ekki skal heldur
rekja ævintýrið um búskapinn í
landinu yfirleitt. Það stendur
enn yfir. En í sveitina fór eg þó
í ævintýraleit, fyrir nc-kkrum
dögum, með myndavél, paþþír og
penna, og að þessu sinni austur
yfir heiði.. Ástæ'oan fyrir því að
þessi leið var valin, var su, áð á
mörgum stöðum í Þingeyfarsýslu
]oga skærusí ljósin, þar sem
orkuver Laxárvirkjunar hefur
þó ekki náð.
Rafstöðvar Bjarna írá Húlirú.
Fyrir og um 1330 voru fyrstu
litlu rafstöovarnar byggðar í
Þingeyjarsýslu. Þær voru 3—5
kilowaíía c-g ganga flestar ennþá.
Þær gjörbreyttu heimilunum og
gáfu þeim meiri lífsþægindi en
áður þekktust. — Hin nýfengnu
þægindi, Ijósið og ylurinn, er
síðan nátengt nafni Bjarna hcit-
ins frá Iiólmi í þakklátri minn-
ingu.
Vonin liiði.
En Bjarna naut skamma stund
og kyrrstaða varð í þessum mál-
um um nokkurt skeio. Ár og
lækir héldu áfram að renna við
bæjarveggina án annarra nytja,
víðast hvar, cn svala þorsta
manna og dýra. En áhugi samfé-
lagsiris beindist að stórum raf-
veitum, sem úrlaúsh í rafmagns-
málurri.
En meðal margra þeirra bænda
er kynni hafa af gömlu rafstöðv-
unum hans Bjarna blur.dar alltaf
sú von að eignast eigin stöð, nota
lind eða læk í eigin landi, sem
orkugjafa. Tvennt skorti einkum,
fjármagn, og þó miklu .fremur
faglcga aðstoð við framkvæmd-
irnar.
Þingeyskir hugvitsmenn.
Þrír frændur í Ljósavatns-
hreppi, bræðurnir á Ljósavatni,
Björn og Hreinn Þórhallssynir,
og Jón Sigurgeirsson í Ártúni
(nýbýli frá Granastöðum), hafa
að miklu leyti tekið að sér hið
ágæía starf hugvits- cg athafna-
mannsins í Hólmi.
Fyrir 10 árum byggðu þeir
bræður stóra rafstöð lieima hjá
sér að Ljósavatni, ásamt föður
sínum, Þórhaili Björnssyni, hin-
um ktínna smíðr.kennara á Laug
um, sem trúlega hefur lagt haga
hönd að verki með þeirn. Eftir
það viida margir byggja raf-
síöðvár cg urðu kapítulaskipti í
þessum málum í nágrenninu. Til
dæmis um þetta eru þar nú 4
stórar heimilisrafstöðvar í bygg-
ingu, meo aðstoð þcirra
fcræðra. — Þeir liafa þsg-
ar smíðað vatnspípur úr tré, svo
eo þúsundum metra skiptir og
munu vera þeir fyrstu hér á
ágætlega, þótt þeir sýnist ein-
faldari í smíðum en erlendir.
Þetta er því athyglisverðara
afrek bóndans í Ártúni', að hann
er sjálímenntaður í verklegum
fræðum, en varð þó fyrstur ís-
lenzkra manna til ao leysa þetta
verkefni.
Lítið atvik í þessu sambandi
talar hér skýru máli: Þingeyskur j
i bóndi bað Laiidssmiðjuna í
Reykjavík að smíða fyrir sig
gangráða í allstóra vatnsvél. Hún
neitaði og kvað það ógerlegt, cn
vísaði hins vegar til bóndans í
Ártúni!
Með þetta í huga ók eg austur
yfir Vaðlaheiðina til að heim-
sækja þessa hagleiksmenn og
hefur reyndar margur lagt
lykkju á leið sína fyrir minna.
Feðgarnir á Ljúsavaini. — (Ljósmynd: E. D.).
Artúni eru bjcrt og hlý og bera | Að Ártúni.
greiniléga merki heimilisraf-
stöðvanna. Þar þarf enginn að
hugsa um að slökkva ljós af
sparnaðarásíæðum eða taka
straum aí öðruni rafmagnstækj-
um, smáum eða stórum af þeim
í síöðvarhúsi bændanna á Kambsstöðum og Birningsstöðum. — (Ljósmynd: E. D.)
Hugvit og framtak.
landi, sem það gera af þeirri
kunnáttu að telja verour til fyr-
irmyndar.
Jón getur það, en Landsmiðjan
ekld.
Frænai þeirra í Artúr.i hefur
smíðað vatnsvélsr (túrbínur) á
verkstæði heima hiá sér og það
sem maira er: Hann heíur fund-
ið upp cg smíðað allmarga gang-
ráða á vatnsvélar sínar og er-
lendar vélar. Hafa þeir gefizt
^Jppfinningamaðurinn í Ártúni við rennibekk sinn. (Ljósm
Bændurnir á Birningsstöðum
og Kambsstöðum gátu þess við
mig fyrir nokkru, að eg væri
velkominn, ef eg vildi skoða raf-
stöðina þeirra, og fór eg þangað
og skoðaði nýja 30 kilowatta raf-
stöð, undir leiðsögn Hermanns
bónda Tryggvasonar á Kambs-
stöðum. Milli fcæjanna er Kambs
áin í lirikalegu gljúfri. Ur henni
er vatnið tekið og þrýtur aldrei.
Frá vatnsgeyminum er það
leitt í trépípum, 1S þumlunga
víðum, girtum 8 mm. járni,
smíðuðum af Ljósavatnsbræðr-
um. Þær eru vel þéttar.
í stöðvarhúsiriu cr vatnsvél,
smíðuð af Jóni í Ártúni með
áföstum gangráða. Aíköst hennar
hafa verið mæld og reynast full-
komlega samkvæmt áætlun. —
Leiðsögumaður og hinn eigandi
þessarar rafstöðvar, Ferdinant
Jónsson á Birningsstöðum, full-
yrða að þessi vatnsvél hafi kost-
að 40 þúsundum króna minna
en lægsta tilboð erlendis frá
hljóðaði upp á. Þetta hafi ráðið
úrslitum um það, að stöðin var
byggð. Ótrúlegt en satt.
Bræðurriir á Ljósavatni settu
þessa rafstöð upp og undruðust
bændur verklag þeirra og dugn-
að, og eru þeir þó sjálfir ekki
með öllu óvanir að taka til hendi.
Heimilin á Kambsstöðum,
Birningsstöðum, Ljósavatni og
sökum. Þar skilur á rnilli heim-
ilisrafstöðva og stóru rafveit-
anna.
Að Ljósavatni.
Að Ljósavatni var gaman að
koma. Þar blandast saman gam-
alt og nýtt. Hluti af ibúðarhús-
inu er reyndar byggður af við-
um úr kirkju, er eitt sinn stóð
við Eyjafjörð. Þeir eru ófúnir
enn, þótt liðin séu 67 ár frá því
þeir höfðu vistaskipti og ekki
ólíklegt að þeir hafi þá þegar
verið eitthvað komnir til ára
Mér var forvitni á að sjá,
hvernig bræðurnir hyggju til
vatnspípurnar, svo ódýrar sem
raun ber vitni og-svo vandlega
vafðar járni. í staðiim fyrir að
skrúfa hvern járnhring saman
utan um pípurnar, hafa þeir bú-
ið sér til eins konar vci, scm
vindur S mm. járnið utan um
stokkana eins og tvinna cr und-
ið á kefli. Vél þessi er raunar
hugvitsamlega gerð, og þar sá eg
gamlan kunningja: Héstasláttu-
vél, eða hluta úr henni, í nýju
hlutverki.
Á verkstæðinu er þröng a
þingi, vélar cg efni til margra
hluía, en lítill friður til verk-
stæðisvinnu frá bústörfum, og
þó fremur hinu, að margir leita
ráða og aðstoðar á þennan stað.
Einkum þegar rafstöðvar etu í
smíðum í nágrenninu.
Mér þótti girnilegt til frekari
fróðleiks að hitta Jón bónda í
Ártúni, og bauð Björn bifreið
sína og settist sjálfur undir stýri.
Eg sá aldrei á hraðamælinn.
Enda bílhræddum mönnum ekki
hollt þegar hart er farið. Á
Granastöðum og nýbýlinu Ár-
túni eru miklar og vandaðar
byggingar, sem þar hafa risið á
síðustu 10—12 árum. Jón er ekki
heima, en kemur von bráðar.
Hann er í steypuvinnu hjá ná-
granna sínum. „Sjaldan er flýtir
að flækingum,“ hugsaði eg um
leið og eg gekk með bónda á
; verkstæði hans. Það er ekki stór
bygging. En nokkuð er það at-
hyglisvert að vélarnar hefur
hann smíðað sjálfur, bæði tré-
smíðavélar og rennibekk mikinn
til járnsmíðanna, auk minni
verkfæra. Og þarna smíðaði hann
gangráðann, fyrstur hérlendra
manna og vatnsvélar í stærri og
smærri heimilisrafstöðvar, svo
sem áður getur.
—o—
Uppfinningamaðurinn í Ártúni
og frændur hans á Ljósavatni
láta lítið yfir sér. Þeir hafa ekki
„lært“ neina iðngrein, og hafa
þau ein „réttindi" að vera kall-
aðir til aðstoðar um vandasamar
framkvæmdir vegna óvenjulegs
hagleiks og dugnaðar. Þessu
kalli hlýða þeir af mikilli óeigin-
girni og vitnisburður sveitung-
anna er hverju prófblaði betri.
Að síðustu vil eg þakka veizlu-
borð á hverjum bæ og góða fylgd
bóndans á Kambsstöðum og
Björns á Ljósavatni. Ferðin var
ekki löng, en hún sannaði engu
að síður, að stundum þarf ekki
langt í ævintýraleit og enn gerast
ævintýri í sveitum.
E. D.
- Kirkjuliátíð
(Framhald af 1 .síðu.)
guðfræðiprófessorarnir dr. theol.
Hal Koch frá Kaupmannahöfn og
séra Magnús Már Lárusson.
Kirkjunni bárust miklar og
góðar gjafir, þar á meðal ljós-
prentað eintak af Guðbrands-
biblíu, gefið af börnum Hannesar
Hafstein, sem fæddist á Möðru-
völlum 4. des. 1861 og var þar
bernskuárin.
Kveðjur bárust frá biskupi ís-
lands, herra Ásmundi Guð-
mundssyni, og ýmsum fjarstödd-
um vinum kirkjunnar.
Præp.