Þjóðviljinn - 15.05.1981, Qupperneq 5

Föstudagur 15. mai 1981 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 5

Óeiröasvæöiö er skástrikaö
Júgóslavía
ári eftir
fráfall Titos:
Forsætisráöiö sem Tito skildi eftir: þeir kveöast óvissari Isinni sök án leiötogans.
Efnahagsvandræði og
þ j óðernav andamál
4ri eftir að Tito Júgó-
slavfuforseti lést er um-
ræða í landinu opnari og
gagnrýnari en fyrr. En
um leið sætir samloðun
þessa balkanska ríkja-
sambands nýjum próf-
raunum bæði vegna erf-
iðs efnahagsástands og
ókyrrðar í sjálfstjórnar-
héraðinu Kosovo# þar
sem Albanir hafa borið
fram kröfu um aukna
sjálfstjórn.
Um þaö leyti sem Tito lést i
mai' I fyrra voru upp hafðar
svartsjinar spásagnir um að
engum tækist að fylla i það
skarð sem hann mundi eftir sig
skilja. Enn hefur þó allt gengið
stóráfallalaust: það kerfi sam-
virkar forystu með lögbundnum
mannaskiptum i æðstu embætt-
um sem hann skildi eftir sig hef-
ur haldist. JUgóslavia er sem
fyrr utan hernaðarblakka, rek-
ur sjálfstæða utanrikisstefnu og
byggir á efnahagskerfi sem
kennt er við sjálfstjórn verka-
Umræðan
Jákvæðustu hliðar ástandsins
eru taldar þær, að opinber um-
ræða sé nU opnari og hreinskiln-
ari en mögulegt var i tið Titos.
Einstaklingar i hinni æðstu
samvirku forystu eru gagn-
rýndiropinskáttog blööinræða i
hreinskilni um varðgæsluskyld-
ur sínar i samfélaginu.
Enþað ereinnig viðurkennt af
hálfu forystumanna landsins, að
án Titos séu þeir i nokkru hraki
með sjálftraust og viðkvæmari
bæði fyrir gagnrýni utan frá og
svo andófi innanlands. Þessi
viðkvæmni brýst öðru hvoru
fram af nokkurri heift þegar
eitthvað það kemur upp sem
taliö er háskalegt einingu rikis-
ins (eins og ókyrrð i Albana-
héraðinu Kœovo) eða sjálfu
hinu jUgóslavneska kerfi.
Til dæmis var lagt bann fyrir
nokkru viðUtkomunýs timarits,
Javnost, sem menn vonuðu að
yrði arftaki Praxis — gagnrýn-
ins marxistatimarits, sem Tito
bannaði árið 1975.
Erfiðleikar
Efnahagur landsins er erfið-
ur: orkureikningar landsins
hafa rokið upp úr öllu valdi og
útflutningurinn á i verulegum
erfiðleikum m.a. vegna þess að
JUgóálavfa getur ekki, stöðu
sinnar vegna, komist i mjög ná-
in viðskiptafaðmlög hvorki við
Efnahagsbandalagiö né COME-
CON i Austur-Evrópu. 1 fyrra
var „islensk” veröbólga i land-
inu — hUn nam 39% og fyrstu
fjöra mánuðiþessa árs nam hUn
46%. Rauntekjur rýrnuðu i,
fyrra um 8%. Erlendar skuldir
eru miklar. Aðgerðir gegn verð-
bólgu eru hafnar, og miöa að þvi
að koma verðbólgu niður i 32%.
Það efnahagskerfi, sem bygg-
ir á sjálfstæði og sjálfsábyrgð
fyrirtækja og sjálfstjörn verka-
manna er stöðugt til umræðu i
landinu, og stöðugt i breytingu.
Þar togast á tveir straumar
annar hefur viljað dreifa hinu
efnahagslega valdi sem mest.
En sU dreifing, segja aörir, hef-
ur ýmislegt neikvætt i för með
sér, m.a. takmarkaða ábyrgð-
artilfinningu og singirni ein-
stakra lýövelda og héraða, sem
haga sér eins og „Þjóðarhagur”
komi þeim ekkert við. Við-
brögðin við þessum hneigðum
eru svo þau fyrst og fremst, að
mæla meö aukinni miðstýringu.
Ólga í Kosovo
Efnahagsvandræðin eru þó
smávægileg miðað við þá
sprengingu sem atburöirnir i
Kosovo i mars og byrjun april
hafa valdið. Samkvæmt opin-
berum heimildum kom þá til
átaka sem kostuðu átta manns
llfið, 75 manns særöust Ur hópi
mótmælafólks, þar af fengu 55
skotsár, 127 lögregluþjónar
slösuöust.
Mótmælaaðgerðirnar i Kos-
ovo voru barðar niður af hörku.
A eftir voru gefnar Ut hvassyrt-
ar yfirlýsingar um að „jUgó-
slavneska byltingin yrði varin
með öllum tiltækum ráðum” og
það voru einnig bornar fram
ásakanir um að bæði óvinir
rikisins erlendis frá og innan
þess hefðu tekið saman höndum *
um „gagnbyltingartilraun”.
Og kröfu þeirra Albana sem
krefjast þess að Kosovo verði
sérstakt lýðveldi innan JUgó-
slaviu var eindregið visað á
bug. Hin pólitiska forysta lands-
ins er bersýnilega smeyk viö að
þetta verði fyrsta skrefið i þá átt
að Kosovo sameinaðist Albaniu
sjálfri.
Misjöfn þróun
80% af 1.6 miljónum ibUa Kos-
ovo eru Albanir. Héraðið hefur
nU sjálfstjórn nokkra innan
Serbiu og i ýmsum greinum
svipaðan rétt i reynd og væri
það eitt af hinum sex lýðveldum
sem rikið mynda. Ókyrrðin þar
stafar af þvi, að i Kosovo eru
lifskjör lökust i landinu, enda
þótt verulegum upphæöum hafi
verið veitt til héraðsins, ekki
sist til að bæta menntunar-
ástandið. En fjárfestingar þar
hafa um margt veriö misráðn-
ar, þar er atvinnuleysi mest i
landinu, og þaðan hefur komiö
skýrast fram sú pólitiska heift
sem sprettur af mjög misjafnri
þróun einstakra hluta JUgó-
slaviu. Lýðveldin nyrst, einkum
’ Slóvenía og Króatia, hafa betri
lifskjör og betri möguleika á að
afla sér gjaldeyristekna en t.d.
Kosovo og svo Makedónia. Og
hér kemur enn upp spurningin
um „sérgæsku” einstakra
landshluta og þjóða sem landið
byggja: það hefur ekki verið
nóg að gert til að jafna hlut-
skipti landsmanna, enda þótt
vissar upphæðir séu teknar af
veltu allra fyrirtækja, i sam-
stööusjóö svonefndan sem variö
er til þróunaraðstoðar syðst i
rikinu.
Astandið I Kosovo er enn
ótryggt — a.m.k. er það enn lok-
að Utlendingum nema i neyðar-
tilvikum. AB tók saman.
I
■
I
■
I
■
I
■
I
i
I
i
■
I
■
I
■
I
■
I
j
i
i
■
I
■
I
■
I
■
I
■
I
i
■
I
■
I
■
I
j
i
■
I
i
Það átti að setja MX-kerfið niður í Utah:
Mormónakirkjan hafnar
kjarnorkueldflaugum
Mormónakirkjan bandariska,
sem Eirikur á Brúnum lét heillast
af á sinum tima, hefur sent frá
sér haröa gagnrýni á áform um
aðstaösetja 200 nýjar langdrægar
eldflaugar i rikjunum Nevada og
Utah. Vera má aö yfirlýsing
kirkjunnar komi i veg fyrir fram-
kvæmd þeirrar áætlunar, a.m.k.
eins og hún litur út nú.
1 yfirlýsingu frá stjórn
kirkjunnar segir, að eldflauga-
áætlun sé „afneitun á sjálfum
kjarnanum” i þeim boðskap
fagnaðarerindisins sem segir:
„Frið öllum mönnum”.
Æðsti maður kirkjunnar
mormónsku segir það háðulegt,
að mormónar, sem flúðu vestur á
bóginn á 19. öld til að „koma á fót
bækistöð þaðan sem þeir gætu
fram borið friðarboðskap
fagnaðarerindisins” skuli nú
verða fyrir þvi, að þeirra Sions-
borg i U tah skuli gert aö bækistöð
fyrir vopnakerfi „sem geta tor-
timt miklu af siðmenningu
heimsins”.
Vopn eru notuð
Kimball skrifar, að heimurinn
sé nú i „skelfilegu vigbúnaðar-
kapphlaupi” sem verði að stöðva.
„Við hörmum sérstaklega upp-
Níræður í dag
Björn Grímsson
Niræður er i dag Björn Grims-
son. Hann fæddist þann 15. mai
árið 1891 i Héðinsfirði og ólst þar
upp til unglingsára. Björn giftist
Soffiu Lilliendahl og þau eignuð-
ust 8 börn og eru sjö þeirra enn á
lifi. Soffia lést árið 1975.
Nitiu ár eru löng mannsævi og
Björn hefur fylgt þjóð sinni fram
um veg, frá fátæku bændaþjóð-
félagi til nUtimans. Ungur lærði
hann að þekkja og virða vinnu,
fór óharðnaður unglingur á
hákarlaveiðar en sneri aftur
fullorðinn og þess albUinn að tak-
ast á við harða lifsbaráttu þess
tima. Með aðsjá eldri bróður sins
Grims brausthann til mennta og
lauk.námi i Verslunarskólanum
hér syðra. Siðar kenndi hann
mörgum manninum fyrir gagn-
fræöaskólapróf norður á Akureyri
þar sem hann bjó og ófáir voru
þeir sem bjuggu að kennslu hans
þegar fram i sótti. En Björn
kenndi fleira en bókfell skóla-
kerfisins. Hann kynntist hugsjón-
um sósialismans á unga aldri og
miðlaði fUs af þeirri þekkingu
sinni. Hann sneri sér af alefli að
baráttu hins vinnandi mUgs fyrir
réttlæti og bættum kjörum og
þegar Verkalýðshreyfingin á
Norðurlandi skipaðist i sveit, var
Björn framarlega i flokki. Hann
sat stofnþing KommUnistaflokks
íslands árið 1930 og starfaði fyrir
manngildishugsjón sósialismans
meðan fána hennar var haldið á
lofti. Björn Grimsson hefur aldrei
svikið hugsjón sina, hins vegar
má vera að hugsjónin hafi svikið
hann. Og þeir sem þátt tóku i
stéttaátökum fjórða áratugarins
norður á Akureyri, hvort heldur
var Novu-deilan eða önnur átök,
þekkja manninn likast til betur en
sá sem þetta skrifar.
Björn er ern og lætur sig ekki
muna um að ganga ofan af Hrafn-
istu, þar sem hann býr, til þess að
fá sér sundsprett árla á morgn-
ana I Laugardalslaugunum. Hann
fékk ungur áhuga á iþróttum og
glimdi vel þegar þvi var að
skipta. Hann aðhylltist heilsu-
fræði og heilsurækt snemma og
Ekki héldu feöur okkar yfir eyöi-
merkur i ieit aö griöastaö til
þessa....
söfnun mikilla birgða af kjar-
orkuvppnum. Sagan sýnir að
þakkar þvi sjálfur, hversu and-
legt og likamlegt atgervi hefur
enst honum. Þeir eru fáir sem
glima jafnsterklega við elli kerl-
ingu og Björn Grimsson.
Bimi óska ég til hamingju með
þennan merkisdag i lífi hans og
þar veit ég að margir taka undir.
Kristján Guðlaugsson
sjaldan hafa menn skapað vopn
án þess að þau væru notuö.”
Hver hinna 200 MX-eldflauga,
sem mormónar vilja ekki, býr yf-
ir meiri sprengikrafti en leystur
var úr læðingi af öllum þeim
sprengjum sem notaðar voru i
seinni heimsstyrjöldinni og
Kóreustriðinu. Eldflaugum þess-
um á sifellt að aka á milli 4600
skotpalla svo að Sovétmenn viti
aldrei hvar eldflaugarnar eru.
Kerfi þetta mun taka stór svæði á
strjálbyggðum en fögrum sveit-
um Utah og Nevada.
Kirkjan kveðst hafa áhyggjur
af samsöfnun eldflauga á tiltölu-
lega litlu svæði i Vestur-fylkjun-
um. Og Mormónar segjast sama
sinnis ef að eitthvað svipað gerð-
ist á öðrum stöðum i Banda-
rikjunum.
Kirkjan biður leiðtoga þjóðar-
innarað virkja snilli hennar til að
finna aðra skynsamlega kosti til
varnar gegn árás þvi hún hafi
„alvarlegustu áhyggjur af áleitn-
um siðferðisvandamálum sem
tengdar eru mögulegri atóm-
styrjöld”.
Orð guð.
Mormónar lita svo á, að um-
mæli leiðtoga kirkjunnar séu inn-
blásin af guði. Kirkjan á sér 4,7
miljónir áhangenda, þeir eru i
meirihluta i Utah og hafa úrslita-
áhrif um stjórnmál i fyrrgreind-
um, rikjum tveim, sem venjulega
eru talin mjög ihaldssöm.
Það er búist við þvi að stjórn
Reagans le<* gi i júll fram áætlanir
sinar ura framtið MX-eldflauga-
kerfisins. Oasper Weinberger
varnan á i.aðheira hefur lýst
áhyggjum sinum yfir afstöðu
mormóna og segir á þá leið, að
einhversstaðar verði vondir að
vera. MX-eldílaugarnar séu óhjá-
kvæmileg nauðsyn. Sumir frétta-
flytjendur hafa stungið upp á þvi,
að svo kunni að fara að MX-eld-
flaugunum verði komið fyrir i
kafbátum. (Info.DN).