Þjóðviljinn - 17.11.1989, Síða 11

DAGUR ÞORLEIFSSON
AÐ UTAN
Stefnir í gerbreytta heimsskipan
Tímaritið The Economist spáir endalokum kommúnismans í austantjaldslöndum, upplausn Sovétríkjanna, keppni
Japans og Kína í Austur-Asíu og sér horfur á viðskiptastríði milli Bandaríkjanna og Japans
IEvrópu er sagan á slíkri hrað-
ferð þessa dagana að spádómar
um framvindu hennar verða úr-
eltir næstum jafnskjótt og þeir
eru lagðir fram. Þannig hefur
þegar að nokkru farið fyrir spá-
dómi um heimssöguna næstu árin
sem það athyglisverða breska
tímarit The Economist sendi ný-
verið frá sér. Er þá spá að finna í
sérhefti sem sérfróðir menn um
eitt og annað hafa slegið saman í.
Þar er spáð á næsta ári í Austur-
Þýskalandi atburðum sem þegar
hafa skeð.
Málflutningur The Economist
markast nokkuð af því að það er
breskt og íhaldssamt, en mat þess
á málefnum og atburðum er ekki
þarfyrir einföldunarkenndara en
gengur og gerist í fjölmiðlum og
þar að auki lagt á af talsverðri
þekkingu.
Evrópa í
brennidepli
Með hliðsjón af tímamóta-
markandi atburðum ársins sem
senn er á enda bregður The Ec-
onomist sér á orðaleik út frá út-
þenslu Bandaríkjanna þvert vest-
ur yfir meginland Norður-
Ameríku á 19. öld, „þegar Vestr-
ið var unnið.“ Nú, stendur í tíma-
ritinu, „hefur Vestrið unnið.“
Með því er að sjálfsögðu átt við
að Vesturlönd hafi slegið út
Austrið, ríkin undir stjóm
kommúnista, í samkeppni þeirri
er staðið hefur milli þessara
blakka allt frá bolsévíkabylting-
unni í Petrograd 1917 og þó sér-
staklega frá árinu 1945.
í umræddri spá er ráð fyrir því
gert að örlagaríkustu atburðir
heimssögunnar næsta ár og senni-
lega skemur eða lengur fram eftir
síðasta áratug árþúsundsins muni
gerast í Evrópu, Sovétríkin þar
meðtalin. Ekki verður annað sagt
en að margt bendi til að svo verði.
Kaldastríðsskipanin á álfunni er
óðum að verða álíka úrelt og tákn
hennar, Berlínarmúr og járn-
tjald. í Austur-Þýskalandi hefur
það orðið að áhrínsorðum, sem í
40 ár hefur aðeins verið opinber
sannleikur þarlendis. „Alþýðan
hefurtekið völdin“, a.m.k. aðþví
marki stjórnmálamenn, austur-
og vestur-þýskir, vestrænir og so-
véskir, virðast í bráðina sjá fátt til
ráða við því annað en að láta ber-
ast með straumnum. Á Vestur-
löndum horfa margir með vissum
söknuði til kaldastríðstímans; þá
hafi verið jafnvægi og stöðug-
leiki, hvað sem kjarnorkuvá leið,
og óvenjulangt friðartímabil mið-
að við það sem gerst hefur í Evr-
ópusögu. Þá hafi Austur og Vest-
ur verið tryggilega spennt hvort í
sína hnappheldu, varnar- og
efnahagsbandalög.
Endalok
Sovétríkja?
The Econmist spáir því - og er
víst ekki eitt um það - að þýsku
ríkin kunni að sameinast á fyrri
hluta næsta áratugar. Allar líkur
séu á að það hafi í för með sér
gagngera breytingu í heims-
stjórnmálum. Þrátt fyrir yfir-
burði Vestur-Þýskalands í efna-
hagsmálum hefur hingað til verið
einskonar valdajafnvægi innan
Evrópubandalagsins milli þess og
Frakldands, Bretlands og Ítalíu.
Sameinað Þýskaland hljóti að
gnæfa hátt yfir hin ríkin þrjú og
með eða gegn þeirra vilja soga að
sér Austur-Evrópuríkin, óðfús
að komast í Evrópubandalags-
sængina efnahag sínum til við-
réttingar. Ekki muni til lengdar
vera hægt að halda þeim utan
bandalagsins. Sameinað Þýska-
land muni að líkindum ganga úr
Nató, til að sefa ótta Rússa, og
Austur-Evrópuríkin vilji án efa
vera utan hernaðarbandalaga.
Þar með yrði Varsjárbandalagið
úr sögunni og Nató ekki svipur
hjá sjón hjá því sem nú er.
„Líkurnar á að sovéska
heimsveldið haldi velli út tíunda
áratuginn eru álíka litlar og lík-
urnar voru á því að breska
heimsveldið héldist saman út
sjötta áratuginn,“ skrifar Norm-
an Macrae, aðstoðarritstjóri The
Economist. En hann telur þó
nokkrar líkur á því að „Evrópu-
Rússland“ (þar með talin Úkra-
ína og væntanlega Síbería) muni
viðhaldast sem áhrifamikil ríkis-
eining með allgóðar framtíðar-
REYKJAVÍKURBORG
Gestaíbúðin
Villa Bergshyddan
í Stokkhólmi
(búðin (3 herbergi og eldhús í endurbyggðu 18.
aldar húsi) er léð án endurgjalds þeim, sem
fást við listir og önnur menningarstörf í Helsing-
fors, Kaupmannahöfn, Osló eða Reykjavík, til
dvalar um tveggja til fjögurra vikna skeið á tíma-
bilinu 15. apríl til 1. nóvember. Myndlistar-
mönnum er þó vísað á Ateljé Apelberg,
Hásselbyhöll (umsóknareyðublöð fást hjá Nor-
diskt Konstcentrum, Sveaborg, SF-00190
Helsingfors).
Umsóknir um dvöl í Villa Bergshyddan, þar sem
fram komi tilgangur dvalarinnar og hvaða tíma
sé óskað, svo og upplýsingar um umsækjanda,
skal senda til Hásselby slott, Box 520, S-16215
Vállingby, fyrir 28. febrúar 1990.
Ekki eru notuð sérstök umsóknareyðublöð.
Nánari upplýsingar fást hjá skrifstofu borgar-
stjóra, sími 18800.
horfur. Sami höfundur bendir á
að endurreisnarvon Rússlands
liggi ekki hvað síst í því hversu
auðug Sovétríkin eru af
menntuðu fólki - þar eru fleiri
verkfræðingar en í Bandaríkjun-
um, fleiri rannsóknavísindamenn
en í Japan og fleiri læknar miðað
við fólksfjölda en í Vestur-Evr-
ópu. En höfundar heftisins taka
óbeint undir það með Gorbatsjov
að yfir Sovétríkjunum hangi
damóklessverð. Vegna mis-
heppnunar perestrojku til þessa
sé hætta á að Gorbatsjov verði
steypt af stóli. Ekki eru þær horf-
ur gæfulegar með hliðsjón af
grassérandi þjóðernishatri og
öllum kjarna- og efnavopnunum
þar eystra, sem gætu í upp-
lausnarástandi komist í hendur
hinna og þessara háskalegra að-
ila.
Hikandi
Bandaríkjastjórn
Önnur hætta, sem Macrae þyk-
ist sjá vofa yfir austantjaldsríkj-
um er að þau reki á reiðanum frá
kommúnisma til einskonar
suðuramerísks ástands, nánar til-
tekið stjórnarhátta sem kenndir
eru við Peron, þekktan argent-
ínskan valdhafa. Til þess að rétta
efnahag sinn við telur Macrae
ríkjum þessum hollast að grípa til
róttækra ráðstafana í gjaldeyris-,
verðlags- og atvinnumálum,
endurskrá gjaldmiðla sína á raun-
gengi og draga stórlega úr pen-
ingamagni í umferð (nú er það
meira en sem nemur vörufram-
boði). Þau verði að afnema verð-
lagshöft, sjá til þess að samtök
launamanna hafi hægt um sig og
gera ráðstafanir til að starfsfólk
ríkisfyrirtækja sé ekki fleira en
þörf sé á vegna arðbærs reksturs
þeirra. Ljóst má vera að slíkar
ráðstafanir yrðu óvinsælar; fólk
myndi tapa sparifé sínu,
kaupgeta mikils þorra manna
hlyti að rýrna og atvinnuleysi
aukast. Þesskonar vandi mæðir
þegar á Samstöðustjórn Pól-
lands. Þar krefst fólk hærri launa
og strangara verðlagseftirlis - í
samræmi við kröfur Samstöðu
meðan hún var verkalýðssam-
band. En að láta undan slíkum
kröfum er að fara út á hinn breiða
veg peronismans, skrifar Macr-
ae.
Spámenn hins breska tímarits
telja líklegast að í efna-
hagsmálum muni Vesturlöndum
halda áfram að fleygja fram
næstu árin. Utanríkismálastefna
Bandaríkjastjórnar muni ein-
kennast af hiki og takmarkaðri
athafnasemi, sem stafi af því að
ráðamenn í Washington séu
óvissir um hvernig bregðast skuli
við nýjum aðstæðum í heimsmál-
um. Kosningar þar næsta ár muni
snúast einna helst um t.d. fána-
brennur og fóstureyðingar, mál
sem The Economist fussar að
sem miður merkilegum. Þrátt
fyrir stöðugan efnahagsvöxt
Bandaríkjanna undanfarinn ára-
tug komast sérfræðingar tímarits-
ins - eins og fleiri - að þeirri
niðurstöðu að þau séu þegar á
heildina sé litið víkjandi í
heimsmálum.
Japönsk
hugarfarsbylting
Það stafar m.a. af uppgangi
Japans, nú annars mesta efna-
hagsveldis heims. Þar gengur nú
meira á í stjórnmálum en nokkru
sinni fyrr eftir heimsstyrjöldina
síðari. Lengst af síðan þá hafa
flestir Japanir verið iðjumenn,
sem lítt hafa skipt sér af
stjórnmálum en verið þeim mun
áhugasamari um efnahagsmál,
vinnu, heimili og fjölskyldu. En
vestrænu áhrifin hafa streymt inn
og nú segja þau til sín í því að
kjósendur eru hættir að líða
stjórnmálamönnum fjármála-
spillingu og kvennafar, auk þess
sem konur eru orðnar meirihátt-
ar afl í stjórnmálum. Nokkrar lík-
ur eru á að Frjálslyndi lýðræðis-
flokkurinn svokallaði, réttnefnd-
ur ríkisflokkur landsins síðan
1955, missi völd af þessum sökum
í kosningum næsta ár. Innan þess
flokks kemur vaxandi stjórn-
málaáhugi fram í stórveldisremb-
ingi. Þar krefjast vissir áhrifa-
menn þess að Japan auki útgjöld
til hersins og auðsýni keppinaut-
um í viðskiptum, sérstaklega
Bandaríkjunum, enga linkind á
þeim vettvangi. Nú þegar eru út-
gjöld Japans til hermála þau
þriðju hæstu í heimi.
Sérfræðingar The Economist
telja að ágengni Japana og
áhyggjur Bandaríkjamanna af
vaxandi viðskipta- efnahagsveldi
þeirra geti leitt til þess að Banda-
ríkin taki á næstu árum upp haft-
astefnu. Þetta, skrifar einn höf-
unda spáheftisins, Jim Rohwer,
gæti leitt til vinslita Bandaríkj-
anna og Japans á fyrstu árum
næsta áratugar og sé það mesta
hættan, sem nú steðji að stöðug-
leika stjórn- og efnahagsmála
Vesturlanda. Gerald Segal, rit-
stjóri The Pacific Review, telur
að minnkandi áhrifum Banda-
ríkjanna og Sovétríkjanna í
Austur-Asíu muni fylgja annað
sem ekki sé friðvænlegra: vax-
andi og harðvítug keppni Japans
og Kfna. Kínverjar óttist Sovét-
menn ekki lengur og muni á
næstu árum einbeita sér að ýms-
um metnaðarmálum sínum sem
stórveldis, m.a. því að efla flota
sinn og gera Kínahaf syðra að
kínversku mare nostrum. Það
muni Japanir, stórlega háðir að-
flutningum sem að miklu leyti
fara fram um haf þetta, ekki geta
liðið.
Sérfræðingar tímaritsins spá þó
Kínverjum afturkipp í efna-
hagsmálum og forustukreppu að
Deng Xiaoping gengnum og má
ætla að það hamli útþenslustefnu
þeirra.
The Economist telur að í efna-
hagsmálum muni þriðji heimur-
inn, meira að segja Afríka, verða
í framför á komandi ári. Einnig sé
líklegt að Bandaríkin og Sovét-
ríkin komist það ár að samkomu-
lagi um niðurskurð langdrægra
kjarnavopna, hefðbundinna
vopna í Evrópu og efnavopna.

r |
SKATTALÆKKUN
VEGNA HLUTABREFAKAUPA
Til sölu eru hlutabréf í Hlutabréfasjóðnum
hf. Kaup einstaklinga á hlutabréfum í
sjóðnum eru frádráttarbær frá skattskyld-
um tekjum upp að vissu marki.
Á árinu 1988 var heimill frádráttur vegna hlutabréfa-
kaupa kr. 72.000 hjá einstaklingum og kr. 144.000 hjá
hjónum.
Hafi einstaklingur ekki aðrar tekjur en
launatekjur, sem hann staðgreiðir skatta af
jafnóðum, fær hann, þegar álagningu lýkur,
endurgreiðslu í samræmi við skattfrádrátt
sinn. Kaup á hlutabréfum í Hlutabréfa-
sjóðnum hf. leiða þá til beinnar endur-
greiðslu frá gjaldheimtu, eða nýtast til
greiðslu eignarskatta.
Hafi einstaklingur aðrctr skattskyldar tekjur
en launatekjur, sem skattlagðar eru eftir á,
hafa kaup á hlutabréfum í Hlutabréfasjóðn-
um hf. í för með sér lægri lokagreiðslu til
gjaldheimtu en ella.
Hlutabréfasjóðurinn hf. notar ráðstöfunarfé
sitt til kaupa á hlutabréfum og skuldabréf-
um traustra atvinnufýrirtækja.
Hlutabréf Hlutabréfasjóðsins hf. fást hjá
öllum helstu verðbréfafyrirtækjum.
Hlutabréfasjóðurinn hf. ||
Skólavörðustíg 12, 101 Reykjavík, | sími 21677. * |
I