Þjóðviljinn - 14.12.1991, Blaðsíða 17

bækdrIv
Allt önnur
Grýla
Tryggvi Emilsson
Konan sem storkaði ðrlögunum
Stofn 1991.
Hvað mönnum getur dottið í
hug! Tryggvi Emilsson, sem gaf
okkur mikla sögu að lesa af sínu
lífsstriði og annarra, sem lengi verð-
ur í minnum höfð, hann tekur sér
fyrir hendur að skrifa skáldsögu um
Grýlu. En reyndar ekki um þá Grýlu
sem verið er að raula um á jólavök-
um, þá Grýlu sem er ef til vill móðir
jólasveinanna en þó helst sú skessa
sem lítil böm eru hrædd á: óþekkt
þeirra er hennar magafylli og hyskis
hennar. (Og Giýla er svo notuð í
pólitíkinni sem beint framhald af
þvi gerpi - eins og margir muna.)
Grýla Tryggva er allt önnur. Hér
hefur farið fiam afar róttæk endur-
skoðun á þjóðsagpahefðinni, ef við
tökum hátíðlega til orða. Það vantar
reyndar ekki að Grýla tekur hér
saman við Leppalúða og á syni sem
heita Leppur og Skreppur og Lan-
gleggur og dóttirin Leiðindaskjóða.
Og vist er Grýla stór og mikil og af-
rekskona um alla aðdrætti.
En þar með er líkingunni lika
lokið.
Giýla er í sögu Trygva göfugrar
ættar, dóttir erkibiskups og bergrisa-
Tryggvi Emilsson
meyjar. Hún er ekkert óféti, öðru
nær: hún er niðursetningurinn og
sveitarómaginn sem lætur drauma
hins snauða rætast. Hún kemst öll-
um bömum hraðar til krafta og
áræðis og nýtur þá góðs af þvi að
vera bæði mennskrar og ómennskrar
náttúm. Hún er fengsæl í útróðrum
svo af ber. Hún stendur með góðum
árangri uppi í hárinu á hreppstjórum
og öðrum höfðingjum.
Hún virðir góða bók meir en
gersemar. Hún rænir ekki bömum
sér til matar, heldur er hún bjarg-
vættur munaðarleysingja og kemur
þeim til manns. Hún er kvenffelsis-
hetja að auki, ræður sínum ástum
sjálf og á reyndar Leiðindaskjóðu
með göfúgum sækóngi, Marbendli,
hvað sem Lappalúði' greyið kynni
um það að hugsa. Og Grýla er eins
M3NNWG
og sú kynslóð alþýðufólks sem
Tryggvi er af sjálfúr: bömum sínum
kemur hún til þroska og frægðar:
Leiðindaskjóða er reyndar nefiid í
anda öfúgmæla því hún hefúr rödd
svo fagra að hún mun syngja fyrir
allan heiminn.
Þetta er ffóðleg endurskoðun á
kunnuglegum þjóðsagnaflgúrum og
um margt skemmtileg og útsjónar-
söm. Það má helst finna framvindu
sögunnar til foráttu að í hana vanti
(ekki alveg, en vöntun er það samt)
háskann: yfirburðir Grýlu em í
rauninni of miklir og ótvíræðir, það
skapast aldrei tvísýna um það hvort
henni tekst „að storka örlögunum“.
Höfúðkostur sögunnar er svo
það ágæta og kjamgóða málfar sem
Tryggvi Emilsson ræður yfir, hlýjan
og kímnin í stílnum. -áb
Steinunn Magnúsdóttir
Fædd 19. september 1902 - Dáin 3. desember 1991
Eitt af því óumflýjanlega í
þessum heimi er dauðinn, þrátt
fyrir það setur okkur hljóð og
minningamar hrannast upp um lát-
inn ástvin.
Tengdamóðir mín Steinunn
Magnúsdóttir lést á hjúkmnar-
heimilinu Grund 3. desember s.l.
áttatiu og níu ára gömul. Vil ég
byija á því að þakka þá hlýju um-
önnun sem hún fékk á meðan hún
dvaldi þar.
Steinunn var ein af þessum
dugmiklu hljóðlátu aldamótakon-
um sívinnandi og alltaf til staðar ef
aðrir þurftu á þeim að halda. Hún
var fædd að Fossi í Staðarsveit,
dóttir hjónanna Þórdísar Sigurðar-
dóttur og Magnúsar Ikaboðssonar.
Hún fluttist fljótlega þaðan að
Laufási á Mýrum, var hún það
stálpuð að henni vom flutningamir
í bemsku minni. Það sem hafði
fest í huga lítillar telpu var ferðin
yfir vatnsfollin sem þá vom að
sjálfsögðu öll óbrúuð og erfið yfir-
ferðar. I þá daga var ekki öllu troð-
ið inn í bíl eða gám eins og tíðkast
í dag, nei allt var bundið á klakk
það litla sem til var og flutt á hest-
um.,
í Laufási var þröngt í búi, litlar
byggingar og lítil jörð. Þurfti
heimilisfaðirinn Magnús að stunda
vinnu í Reykjavík og víðar, en Þór-
dís sinnti búi með bömunum Krist-
jáni og Steinunni. Þar fæddist
yngsti bróðirinn Magnús, en hann
lést 1936 aðeins tuttugu og þriggja
ára gamall. Þegar Steinunn er að-
eins tíu ára gömul veikist faðir
hennar og deyr, var hann þá að
vinna í Reykjavík og var hann
jarðsettur þar. En fátæktin var þá
svo mikil að móðir Steinunnar
hafði ekki tök á að fylgja manni
sínum til grafar.
Stóð nú Þórdís uppi í sárri fá-
tækt með þijú böm, og ekki vom
neinar bætur til þá eins og dánar-
bætur, mæðralaun, bamabætur,
ekknastyrkur, svo ég tali nú ekki
um bamabótaauka. Var í þá daga
yfirleitt eina og sárasta ráðið að
skipta heimilinu upp og var það
gert. Kristján fór að vinna fyrir sér
þá aðeins sextán ára gamall, en
Þórdís fór í húsmennsku með yngri
bömin. Hún var sjálfmenntuð al-
þýðuhetja, til dæmis drýgði hún
sínar litlu tekjur með þvi að sauma
fyrir fólk. Þegar Steinunn var inn-
an við fermingu var hún til snún-
inga á Ánabrekku í Borgarhreppi
hjá þeim hjónum Guðfriði, sem var
ljósmóðir í héraði, og Guðmundi
bónda. Þar leið henni mjög vel þó
mikil væri vinnan á því stóra heim-
ili þar sem húsmóðirin var mikið
að heiman vegna ljósmóðurstarfs-
ins. Svo mikil var vinnan að tví-
sýnt var hvort Steinunn gæti geng-
ið til prestsins fyrir fermingu, en
að vinna taldi Steinunn aldrei eftir
sér hvorki fyrr né síðar. Hún
minntist ávallt hjónanna á Brekku
með mikilli hlýju og virðingu. Síð-
an lá leiðin til Akraness og
Reykjavíkur, þar sem hún þénaði
hjá góðu fólki eins og hún nefndi
það, taldi hún það hafa verið sinn
besti skóli sem nýttist henni vel i
lífinu.
Árið 1925 giftist Steinunn Sól-
mundi Sigurðssyni frá Leirulækjar-
seli og hófú þau búskap í Borgar-
nesi. Þar byggðu þau sér hús sem
ég man þau sögðu mér hafa kostað
7.000 krónur og var það þá mikið
strit og barátta ekki síður en nú að
koma þaki yfir sig.
Sólmundur og Steinunn eign-
uðust 5 böm, Kára, Þórdísi, Elínu,
Sigurð og Magnús sem öll ólust
upp í Borgamesi. Á heimili þeirra
var mjög gestkvæmt þar sem Sól-
mundur var félagslyndur maður og
gestrisinn. Hann starfaði á skrif-
stofú Kaupfélags Borgfirðinga í 25
ár og tók hann oft með sér tvo til
þrjá sveitakarla heim í matinn,
karla sem vom að koma í kaup-
staðarferð og þá auðvitað á hest-
um. Mátti þá húsfreyjan galdra
ffam mat hvort sem hann var til
eða ekki. Þá var einnig mikill
gestagangur hjá þeim vegna skipa-
ferða til Reykjavíkur, þá þurfti fólk
að fá að gista. Á heimilinu dvaldi
einnig móðir Steinunnar þangað til
hún andaðist 2. desember 1941. I
þá daga þótti það mikil búbót að
hafa nokkrar skepnur og vom þau
með eina til tvær kýr, nokkrar
kindur og hænsni. Umhirða þeirra
bættist að einhverju leyti á hús-
móðurina og ekki má gleyma öll-
um vatnsburðinum í þá daga í
Borgamesi. Heyja þurfti handa
skepnunum og vom þau með lítinn
túnblett fyrir ofan Borgames þar
sem þau lágu við í tjaldi meðan á
heyskap stóð. Frá þeim útilegum
átti Steinunn dýrindis hvítsaums-
dúk úr hveitipoka sem hún hafði
saumað ef ffístund gafst. Eins og á
öðmm heimilum var hver einasta
spjör unnin heima og var tengda-
móðir mín með myndarlegustu
konum sem ég hef kynnst um dag-
ana, það var sama hvort hún var í
skepnustússi úti við eða fínasta
saumaskap, allt virtist leika létt í
höndunum á henni.
Steinunn og Sólmundur vom
nokkuð vel sett fjárhagslega á
þeirra tíma mælikvarða, enda hann
í fostu starfi og þau bæði mesta
ráðdeildarfólk. Bæði höfðu þau
hjón gaman af að ferðast og skoða
landið og ferðuðust þau bæði fót-
gangandi og á hestum.
Eflir mikið starf og langa bú-
setu í Borgamesi tóku þau sig upp
árið 1954 og flytjast austur í Ólfus
á blautan flóann og byggja þar ný-
býlið Hlíðartungu. Lýsir það best
hinum óbilandi kjarki og dugnaði
þeirra hjóna sem bæði vom komin
á sextugsaldur, en Sólmundur var
orðinn leiður á skrifstofústörfúnum
og sennilega alltaf blundað í hon-
um bóndinn. Steinunn yfirgaf
Borgames með miklum trega og
söknuði, en hversdagshetjan í
henni bugaðist ekki og tók hún
virkan þátt í öllu amstrinu með
manni sínum nú sem endranær.
Við uppbyggingu býlisins vann
hún úti og inni eins og henni einni
var lagið. Steinunn átti gott með að
aðlagast umhverfinu og eignaðist
hún margar góðar kunningjakonur
bæði í saumaklúbbi og kvenfélag-
inu Bergþóru. 1 Hlíðartungu
bjuggu Steinunn og Sólmundur til
ársins 1972, en þá keyptu þau sér
íbúð að Langholtsvegi 19 í Reykja-
vík og fluttust þau þangað. Bjuggu
þau þar til ársins 1985 er þau flutt-
ust á hjúkrunarheimilið Gmnd, en
Sólmundur andaðist þar 24. júní
1985.
Ég sem þessar línur rita vil
þakka þeim hjónum Steinunni og
Sólmundi samfylgdina og hjálp-
scmina sem þau sýndu okkur sem
var meiri en gengur og gerist þar
sem við byggðum nýbýlið Akur-
gerði við hliðina á þeim og bjugg-
um þar í 12 ár. Er því margs að
minnast og margt að þakka sem of
langt væri að telja upp hér.
Elsku tengdamamma, hjartans
þakkir fyrir allt og allt.
Far þú í friði, friður Guðs þig
blessi.
Auður Guðbrandsdóttir
Kór stundaglasanna
Hér er á ferðinni fimmta ljóðabók
Friðriks Guðna Þórleifssonar.
í þessari bók slær Friðrik Guðni
strenginn með öðrum hætti en fyrr,
leikur nánast á tungumálið eins
og hljómborð. Efniviðurinn er
tunga vor fom og samt ætíð ný.
Verð: 1.780.-krónur
Vatnsmelónusykur
Skáldsaga eftir bandaríska rithöfundinn
Richard Brautigan. Þessi sérstæða saga
hefur borið nafn hans víða.
Vatnsmelónusykur er saga um ástir og
svik í undarlegum heimi.
Bókmenntaverk í íslenskri þýðingu
Gyrðis Elíassonar.
Verð: 1.480.- krónur
Spakmæli
Yftr 4000 spakmæli og málshættir frá
öllum heimshlutum. í bókinni eru
fjölmargar skopmyndir tengdar efninu.
Skemmtileg og fræðandi bók, sem á
erindi inn á hvert heimili.
Verð: 1.980.- krónur
HORPUUTGAFAN
Stekkjarholt 8-10, Akranesi / Síöumúli 29, 108 Reykjavlk
þér veitist innsýn
Lífsspekibók, sannkölluð leiðsögn
á lífsbrautinni. Bók sem hefur fært
birtu inn í líf margra og verið nefnd
"Náttborðsbókin - lykill að lausn
vandamálanna". Hér er að ftnna speki
sem allir ættu að geta fært sér í nyt.
Verð: 1.980.-krónur
Óðurinn til lífsins
Spakmæli og þankabrot.
Höfundurinn Gunnþór
Guðmundsson hefur á lífsferli
sínum gert sér fágætt safn
orðskviða. Lífsspeki hans er
byggð á innsæi og eftirtekt. Bók
sem læra má af og er til þess
fallin að betra og bæta.
Verð: 980,-
Síða 17
ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 14. desember 1991