Dagblaðið Vísir - DV - 09.03.1996, Blaðsíða 10

LAUGARDAGUR 9. MARS 1996
o erlend bóksjá
Metsölukiljur
• ••••••••••*#»*
Bretland
Skáldsögur:
i 1. Kate Atklnson:
Behlnd the Scenes at the Museum.
2. John Grlsham:
The Rainmaker.
3. Irvlne Welsh:
Tralnspottlng.
; 4. Irvlne Welsh:
Tralnspottlng.
5. Davld Guterson:
Snow Falling on Cedars.
6. Anne Tyler:
Ladder of Years.
; 7. George Dawes Green:
The Juror.
8. James Patterson:
Klss the Glrls.
9. Katie Fforde:
The Rose Revlved.
10. Erlca James:
A Breath of Fresh Alr.
! Rlt almenns eölis:
1. Wlll Hutton:
The State Welre In.
2. Ngalre Genge:
The Unofflcia! X-files Companlon.
> 3. Graham Hancock:
Flngerprlnts of the Gods.
4. Andy McNab:
Bravo Two Zero.
5. Alan Bennett:
Wrltlng Home.
6. Ranfurly:
To War with Whitaker.
7. Nelson Mandela:
Long Walk to Freedom.
8. Brlan Lowry:
The Truth Is Out There.
9. Jung Chang:
Wlld Swans.
10. Peter de la Bllliére:
Looklng for Trouble.
(Byggt á The Sunday Tlmés)
Danmörk
1. Jane Austen:
Fornuft og folelse.
2. Jung Chang:
Vllde svaner.
3. Llse Nergaard:
Kun en plge.
4. Nat Howthorne:
Den flammende bogstav.
5. Terry McMlllan:
Ándened.
6. Lise Nergaard:
De sendte en dame.
7. Peter Heeg:
De máske egnede.
Öndunargen barna
fundið
Vísindamenn í Bandaríkj-
unum og Sviss hafa uppgötvað
gen sem aðstoðar nýfædd börn
við að tæma allan vökva úr lung-
i um sínum svo þau geti farið að
I anda upp á eigin spýtur. Upp-
götvun þessi er talin geta komið
að góöum notum við lækningu
öndunarfærakvilla í fyrirburum.
Á meðan fóstrið er að þroskast
eru lungu þess full af vökva en
I hann verður síðan að víkja fyrir
loftinu. Gen sem stjórnar natr-
iumhreyfíngum í lungunum að-
1 stoðar við þessa hreinsun.
Tifstjarna
vekur furdu
Á veraldarvef Internetsins fara
nú fram heitar umræður og
vangaveltur um nýuppgötvaða
tifstjörnu í hjarta Vetrarbrautar-
innar sem hefur vakið furðu vís-
indamanna. Stjarnfræðingar
líkja henni við heila hljómsveit,
svo margbreytileg er starfsemi
hennar.
í fyrstu tóku menn eftir því að
tifstjarnan sendi frá sér kröftug-
ar gusur af gammageislum,
stundum rúmlega 140 á dag. Síð-
ar uppgötvaöist að fyrirbærið
sendi frá sér geislun, um þaö bil
tvisvar á sekúndu.
Vegna fjölbreytni sinnar getur
stjarna þessi veitt mikilvægar
upplýsingar um tifstjömur.
Umsjón
Guðlaugur Bergmundsson
Lokadomur yfir
Robert Maxwell
Þegar Tom Bower var að safna
efni í og skrifa ævisögu blaðakóngs-
ins Robert Maxwells á síðasta ára-
tug fékk hann heldur betur að kynn-
ast vinnubrögðum þessa ósvífna og
ófyrirleitna fjármálamanns, sem
beitti öllu afli viðskiptaveldis síns
til að stöðva útgáfu bókarinnar og
beitti þar öllum ráðum, löglegum og
ólöglegum.
Það var auðvitað til merkis um
dugnað, úthald og heiðarleg vinnu-
brögð Bowers, að Maxwell tókst
samt ekki að koma í veg fyrir að
bókin kæmi út, þótt í breyttu formi
væri. Umfjöllun breskra fjölmiðla
um þær merkilegu afhjúpanir á
ferli og starfsháttum Maxwells, sem
fram komu í þessari ævisögu árið
1988, var hins vegar afar varfærnis-
leg, og réði þar vafalaust miklu
hversu öflugur blaðakóngurinn var
í breskum fjölmiðlaheimi á þeim
tíma. Uppljóstranir bókarinnar
komu því á engan hátt í veg fyrir að
Maxwell fengi að halda áfram að
spinna vef fjármálaklækja og
fjársvika allt þar til hann féll, eða
lét sig falla, af snekkju sinni í sjóinn
og drukknaði í nóvember árið 1991.
Þá leið ekki á löngu uns upp komst
um stórfellda glæpi hans - að vísu
nokkru eftir að þjóðarleiðtogar og
stjornmálamenn höfðu keppst um
að hæla honum á hvert reipi sem
eins af mikilmennum aldarinnar!
Lokadómurinn
Þetta er rifjað upp nú vegna þess
að nýlega er komin út í Bretlandi
ný bók eftir Tom Bower um lygileg-
an feril þessa fjárglæframanns.
Maxwell: The Final Verdict nefnist
hún og er gefin út af Harper- Coll-
Robert Maxwell.
Umsjón
Elías Snæland Jónsson
ins. Henni hefur verið vel tekið af
gagnrýnendum, sem þurfa auðvitað
ekki lengur að óttast hefndaraðgerð-
ir villimannsins, einsog Peter Jay,
einn af fúsum, háttlaunuðum hand-
löngurum Maxwells nefnir hann nú
í ritdómi um nýju bókina í The
Times - en það var einmitt þessi
sami Jay sem fékk það verkefni hjá
Maxwell, á sínum tíma að beita öll-
um ráðum til að stöðva hina um-
deildu ævisögu.
Roy Greenslade, sem var ritstjóri
Daily Mirror árið 1991, þegar upp
komst að Maxwell hefði stolið 5-6
hundruð milljónum sterlingspunda
úr lífeyrissjóði starfsmanna fyrir-
tækisins, hælir þessari nýju bók í
hvert reipi og telur hana lýsa afar
vel pérsónu og vinnubrögðum Max-
wells, og þá ekki síður hvernig hon-
um tókst með samblandi af fagur-
gala og hótunum að vefja stjórn-
málamönnum, bankastjórum og
háttsettum fiármálaforingjum um
fingur sér áratugum saman, jafnvel
þótt hann yrði í reynd gjaldþrota í
tvígang og öllum mætti vera ljóst að
hann væri óprúttinn ævintýramað-
ur.
Óseðjandi þorsti
MaxweU, sem fæddist í örbirgð í
afskekktum hluta Tékklands árið
1923, skipti um nafn á stríðsárunum
og gekk tU liðs við Breta. Hann
blómstraði fyrst í því sérkennilega
ástandi sem ríkti á árum hernáms
bandamanna í Þýskalandi.
Vinnubrögð hans einkenndust af
dugnaði, ósvífni, leynimakki og
yfirgangi. Hann þjáðist af óseðjandi
þorsta til að verða ríkur, voldugur
og ekki síst viðurkenndur sem slík-
ur, enda naut hann sín vel í félags-
skap valdsmanna á opinberum vett-
vangi. Hann vUaði aldrei fyrir sér
að fara yfir strik hins löglega og sið-
lega til að ná markmiðum sínum.
Nýja bókin gefur einnig greinar-
góða lýsingu á því hversu grátt
MaxweU lék undirmenn sína og
samstarfsmenn. Hann var snUling-
ur í að sannfæra fólk um að gera
það sem hann vUdi, og var þá jafn
fús að eiga við stjórnmálaforingja
og bankastarfsmen, kapitalista og
kommúnista - því, eins og hann orð-
aði það gjarnan: Þeir nota allir
sama salernispappírinn! Enda mun
hann einungis hafa borið virðingu
fyrir þeim mönnum sem hann gat
ekki keypt - eða átti eftir að kaupa.
Heilinn gegnir lykilhlut-
verki í þreki manna og þoli
Hvað veldur því að þjálfaður
maraþonhlaupari getur hlaupið
kílómetrana 42 á rétt rúmum tveim-
ur klukkustundum á meðan
komast aldrei í mark,
jafnvel þótt mjög hægt sé
skokkað? Hvað er það sem
ákvarðar hvenær við erum
orðin svo uppgefin að við
getum ekki meir? Ræður
líkamlegt atgervi öllu þar
um eða kemur heUinn þar
kannski eitthvað við sögu?
SkUningur okkar á þreki
er, enn sem komið er, ekki
fullkominn. Nýlegar rann-
sóknir benda þó til þess að
heilinn kunni að gegna lykil-
hlutverki þegar þreyta er
annars vegar.
Af þrekíþóttum má nefna
skokk, maraþonhlaup, Drang-
eyjarsund og hjólreiðar yfir
fiöU og firnindi. Allar þessar
íþróttagreinar krefiast ákveð-
ins atgervis þess sem þær
stundar. Það fæst svo með
þjálfun sem eykur getu hjart-
ans, lungnanna og vöðvanna tU
að viðhalda þeirri vél sem maður-
inn er.
Á fyrstu mánuðum þjálfunarinn-
ar verða bæði hjarta og lungu skil-
virkari þannig að meira súrefni (og
næringarefni) geti flust út í
vöðvanna til að brenna eldsneyti og
leggja til orku fyrir æfingarnar.
Talið var að hvers konar þrekæf-
ingar væru háðar þeim takmörkun-
um sem líkaminn setti og það var
Taugaboðefni þetta hefur í mörg ár
verið tengt stjórnun á hringrás
svefns og vöku og skynjun á
sársauka. Nýlegar rannsóknir
hafa einnig efnið þreytutilfinn-
ingu.
Ron Maughan við háskólann í
Aberdeen í Skotlandi hefur
sýnt fram á það að lyf, sem
geta aukið áhrif serótóníns í
heilanum, draga úr getu lík-
amans til að stunda erfiðar
líkamsæfingar i langan tíma í
einu.
í annarri rannsókn, sem gerð
var af Phil Jakeman og sam-
starfsmönnum hans við
Birminghamháskóla, kom á
daginn að íþróttamenn sem
höfðu lagt stund á þrekæf-
ingar voru ekki eins næmir
fyrir áhrifum serótóníns og
fólk sem ekki var í þjálfun
og var ekki vant reglu-
bundinni líkamsrækt.
Þeir komust að þeirri nið-
urstöðu að þrekþjálfun
myndar eins konar þol eða
ónæmi gagnvart þessu heilaefni og
það kann aö gera íþróttamönnum
kleift að æfa lengur í einu áður en
þeir verða örmagna.
„Kannski er fólk sem hefur enga
löngun til að stunda líkamsrækt
sérstaklega viðkvæmt fyrir
serótónín og hefur því lágan þreytu-
þröskuld og lítinn driíkraft. And-
stæður þess er.fólk sem þarf á mik-
illi líkamsrækt að halda,“ segir Ron
Maughan.
enn fremur talið að hægt væri að
teygja á þessum takmörkunum með
æfingu. Ýmsir íþróttasál-
fræðingar hafa þó að
undanförnu varpað fram þeirri
spurningu hvort andleg þreyta
kæmi við sögu - tilfinning um að
maður geti hreinlega ekki orkað
meiru, jafnvel þótt þrektakmörkun-
um líkamans sé ekki náð.
Nú bendir ýmislegt til þess að
ákveðin þreyta láti stjórnast af hei-
lanum. Þar kemur við sögu efnið
serótónín sem getur flutt boð frá
einum hluta heilans til annars.
I
I
j

I;
Metsölukiljur
Bandaríkin
Skáldsögur:
JL John Grisham:
The Rainmaker.
2. Robln Cook:
Acceptable Risk.
3. David Guterson:
Snow Falllng on Cedars.
4. Julle Garwood:
For the Roses.
5. Barbara Dellnsky:
Together Alone.
6. Terry McMillan:
Walting to Exhale.
7. LaVyrie Spencer:
Home Song.
8. Stanley Pottinger:
The Fourth Procedure.
9. Richard North Patterson:
Eyes of a Chlld.
10. Jane Austen:
Sense and Senslbility.
11. Robert James Waller:
Border Muslc.
12. James Patterson:
Klss the Glrls.
13. P.D. James:
Original sln.
14. Taml Hoag:
Night Sins.
15. Fern Michaels:
Wlsh Llst.
Rit almenns eölis:
1. Mary Plpher:
Revivlng Ophelia.
2. Helen Prejean:
Dead Man Walklng.
3. Rlchard Preston:
The Hot Zone.
4. Thomas Moore:
Care of the Soul.
5. BJ. Eadle & C. Taylor:
Embraced by the Light.
6. Dorls Kearns Goodwln:
No Ordlnary Time.
7. M. Scott Peck:
The Road Less Traveled.
8. Butler, Gregory & Ray:
America's Dumbest Crimlnals.
9. Nlcholas Negroponte:
Belng Digital.
10. Clarlssa Plnkola Estés:
Women Who Run with the Wolves.
11. Delany, Delany & Hearth:
Having Our Say.
12. Brlan Lowry:
The Truth is out there.
13. Laurle Garrett:
The Coming Plague.
14. Tim Allen:
Don't Stand to Close
To a Naked Man.
15. Paui Relser:
Copplehood.
(Byggt á New York Times Book Review)

Heilbrigði er
vellyktandi
Kvenmúsum er ekkert um það
I gefið að karldýrin sem þær leggja
1 lag sitt við séu smitaðir af orm-
um og öörum snikjudýrum. Þær
leggja því lykkju á leið sína þeg-
| ar þær mæta slíkum fýrum, þær
þekkja þá hreinlega á lyktinni.
Svo segja vísindamenn í
1 Kanada sem gerðu tilraunir með
I kvenmýs sem voru látnar komast
í snertingu við m.a. þvag úr smit-
uðum karlmúsum.
Mikilvægur þáttur í atferli
I* dýra er að sneiða hjá einstakling-
um sömu tegundar sem eru smit-
aðir af sníkjudýrum. Það hefur
í: sýnt sig meðal margra hryggdýra
að sníkjudýrasmit meðal karl-
dýranna hefur áhrif á makaval
kvendýranna. Annaðhvort snið-
I ganga þær hina smituöu karla
I eða þær velja þá karla sem eru
II hvað duglegastir að standast
árásir sníkjudýra.
Apar í
samlagningu
Tilraunir vísindamanna í
Bandaríkjunum virðast benda til
þess að svokallaðir rhesusapar
geti leyst einfóld reikningsdæmi.
Vísindamennirnir notuðu
svipuð próf og hafa verið notuð
til aö kanna reikningsgetu ung-
bama. Öpunum voru sýnd
eggaldin, fyrst eitt og svo tvö.
Aldinin voru svo falin á bak við
fiald. Vísindamennirnir segja að
aparnir hafi greinilega horft
lengur á þegar reynt var að
gabba þá með því að bæta til
dæmis við þriðja eggaldininu.
Það þykir benda til takmarkaðr-
ar meðfæddrar reikningsgetu.