Dagblaðið Vísir - DV - 27.09.2003, Blaðsíða 27

LAUGARDAGUR 27. SEPTEMBER 2003 DV HELGARBLAÐ 27
og hálftrölla ÍÞórisdal
heitir Prestahnúkur; þangað stefnum við.
Það er hægt að aka greiðfæra jeppaslóða af
Kaldadalsvegi í átt að Þórisjökli og síðan
norður með honum langleiðina að Presta-
hnúk þótt slóðin blasi ekki við allan tímann.
Hér verður lýst skemmtilegri gönguferð
sem var farin sumarið 2001 og fólst í því sér-
viskulega verkefni að ganga hringinn í kring-
um Þórisjökul og fara þar með um þennan
dularfulla dal.
Sofið undir Prestahnúk
Við skildum bílinn eftir við rætur Þórisjök-
uls mitt á milli Oks og jökulsins og gengum
undir hlíðum Þórisjökuls til norðurs, um það
bil 6 kílómetra, uns við stóðum undir rótum
Prestahnúks. Leiðin lá að mestu eftir sléttum
melum og áreyrum en yfir gnæfði hvítt hvel
Þórisjökuls. Fram undan breiddu víðáttu-
miklir sandar úr sér til norðurs og eftir þeim
læddist lygnt vatn en hér eru á ferðinni upp-
tök Geitár sem fellur í Borgarfjörð og í Hvítá,
rétt við Húsafell.
Við hófum gönguna síðla dags og eftir
tveggja tíma göngu slógum við tjöldum á
grýttri eyri undir Prestahnúk, ekki langt frá
tungu sem teygir sig úr Þórisjökli. I austri
gnæfði Vesturhryggur sem lokar Þórisdal að
vestan en á hryggnum eru nokkrir tindar sem
ná næstum 1.000 metra hæð og tveir þeirra
rúmlega það. Næst Þórisjökli er Hellishöfði,
kenndur við Þórishelli sem þar er að finna.
Síðan kemur Helgatindur en milli hans og
Þórishöfða er Gönguskarð en um það liggur
leiðin í Þórisdal. Síðan er Móskarð milli Þór-
ishöfða og Mófells og Efstaskarð milli Mófells
og Geitlandsjökuls.
Við vöknuðum eldsnemma næsta morgun,
tókum upp búðir vorar og gengum eftir átta-
vita áleiðis í Gönguskarð. Það mótaði sums
staðar fyrir slóð í brekkunum og eina og eina
stiku sáum við sem virtist leiða okkur í
Gönguskarð. Það var sólskin og hægur vindur
og laugardagur um verslunarmannahelgi.
Einhvers staðar niðri í byggð var fólk að fara
að sofa eftir vel heppnaða byrjun á mestu
gleðihelgi ársins.
Útilegumannahellir finnst
Eftir klukkustundar gang stóðum við
blásandi í Gönguskarði í um 800 metra hæð.
Þórisdalur blasti við, innilokaður milli jökul-
tungna og móbergshjalla. Allstórt vatn er í
dalnum, sem mun vera nafnlaust, en ekki er
það fiskilegt heldur grænleitt jökulvatn að.sjá
og mun vera í 730 metra hæð yfir sjó. Snar-
brattar hlíðar liggja að vatninu að norðan og
sunnan en Austurhryggur lokar dalnum að
mestu að austan. Talsverð jökultunga skríður
niður á milli Austurhryggs og Hellishöfða og
nær næstum niður á dalbotn. Það er erfitt að
lýsa með orðum tilfinningunni sem fylgir því
að vera staddur á stað eins og þessum í fögru
veðri.
Við lögðum bakpokana af okkur þar sem
hæst ber í skarðinu og gengum til suðurs upp
brattan hrygg áleiðis upp á Hellishöfða. Það
er svolítið príl að komast alla leið en þegar
upp er komið stendur göngumaður á sléttu
klettahöfði og við blasir hvel Þórisjökuls sem
hvolfist eins og skjöldur yfir fjallið. í vestri
blikar á Ok og Prestahnúkur logaði í sólinni
með sín gulhvítu líparíthvel. Það er auðvelt
að finna Þórishelli í norðurbrún Hellishöfða
en ekki sýnist það vera hentugur útilegu-
mannabústaður því að þak hans er mikið til
hrunið og hefur ef til vill verið svo lengi. En
það er sérstök tilfinning að sitja í hellinum og
horfa yfir Þórisdal og reyna að hugsa eins og
útilegumenn. Þeir hafa sennilega ekki verið í
flísfatnaði og goretex.
Þegar við komum niður í skarðið aftur og
öxluðum pokana tók við ganga niður bratta
hlíð með jökultungunni sem liggur að botni
Þórisdals. Hún er slétt og greiðfær og liggur
beinast við að ganga eftir henni til að komast
yfir að Austurhrygg. Síðan liggur leiðin eftir
hryggnum meðfram vatninu allt þar til kom-
ið er nálægt austurenda hryggjarins. Þar er
best að snúa til suðurs og finna góða leið nið-
ur af hryggnufn en sunnan hans blasir við
stórt, grunnt vatn sem liggur upp undir jökul-
inn og teygir sig til suðurs í áttina að þvf sem
heita Skersli. Undir Austurhryggnum leynast
undarleg jökullón við vatnið og margt er að
skoða á nokkuð greiðfærri leið. Við kusum að
fara niður af hryggnum og stefna til suðurs,
nokkuð hátt yfir vatninu. Tilgangurinn var sá
að krækja fyrir jökulkvísl sem kemur undan
Þórisjökli með því að fara upp á jökulinn sem
reyndist auðvelt. Hitt hefði reyndar einnig
verið auðvelt að vaða kvíslina því að hún er
ekki vatnsmikil.
Áfram kringum jökulinn
Síðan lá leið okkar með fram bröttum hlíð-
um Þórisjökuls með fram vatninu á sléttum
eyrum og eini farartálminn sem á vegi okkar
varð voru nokkrir jökullitaðir lækir sem sull-
uðust fram úr gilskorningum en engan þeirra
þurfti að vaða.
Við stefndum alltaf til suðurs og þegar við
komum seinnipart dags fyrir hornið á Þór-
isjökli, ef svo má að orði komast, þræddum
við skarð milli Stóra-Björnsfells og jökulsins,
inn í lítinn dal sem þar leynist. Síðan klifruð-
um við upp úr honum með fram dálítilli á
sem kemur þar niður, rétt undir jöklinum, og
settum nú stefnuna beint í vestur aftur. A
þessari leið sáum við hvergi slóð og urðum að
velja okkur leið eftir því sem hentugast þótti
og tókst misjafnlega vel eins og gengur. Það
voru þreyttir ferðalangar sem komu um
kvöldmatarleytið að vatni einu sem ég veit
ekki hvort ber nafn en leynist ofan í lægð
milli Þórisjökuls og lágrar tindaraðar sunnan
við hann sem nefnist Hrúðurkarlar. Vatnið
getur mín vegna heitið Hrúðurkarlavatn en á
sléttri sandeyri við lítinn læk var afar gott að
slá tjöldum eftir langan og strangan dag í sól-
skini og vindi á ferð um ókunnar slóðir.
Daginn eftir, sem var þá strangt tekið þriðji
dagur ferðalagsins, bar fátt til tíðinda utan
þess hvað veðrið var enn gott. Frá tjaldstaðn-
um við vatnið og að bifreið vorri sem beið
þolinmóð íyrir vestan jökulinn reyndist vera
um fjögurra tíma gangur svo að það var laust
eftir hádegi á frídegi verslunarmanna sem
ánægðir ferðalangar luku hringgöngunni um
Þórisjökul.
Dvalarstaður Grettis
Fyrr á öldum gengu miklar sagnir um Þór-
isdal, eða Áradal eins og hann var einnig
nefndur, og var hann talinn bústaður úti-
legumanna. í þjóðsögum Jóns Árnasonar er
sagt frá Þóri sem bjó í Þórisdal en hafði áður
búið f Þóristindi við Þórisvatn sem eru hvort
tveggja þekkt örnefni austur við Tungnaá og
við Sigöldu.
Helsta heimild manna um búsetu útilegu-
manna í Þórisdal er Grettis saga Ásmundar-
sonar.
Þar segir frá því að eitt sinn á útlegðarárum
Grettis hafi hann gengið eftir leiðsögn Hall-
mundar, vinar síns, upp á Geitlandsjökul og
þaðan í landsuður og komið þar að hann
fann dal einn vænan í jöklinum, „Iangan og
heldur mjóan, og lukt að jöklum öllu megin,
svo að þeir skúttu fram yflr dalinn".
Þegar Grettir gekk niður í dalinn fann hann
þar ágæta landkosti sem svo er lýst í sögunni:
,,[H]ann sá þá fagrar hlíðar grasi vaxnar og
smákjörr, þar voru hverar, og þótti honum
sem jarðhitar myndu valda að eigi luktust
saman jöklarnir yfir dalnum. Á lítil féll eftir
dalnum og sléttar eyrar báðum megin. Lítill
var þar sólargangur."
Grettir gerði sér bækistöð í þessum gróður-
sæla dal, reisti sér skála og dvaldist þar um
hríð. Þar gekk sauðfé sjálfala og var vænna að
miklum mun en annars staðar þekktist. Það
skar Grettir sterki eftir hendinni og er sér-
staklega getið samskipta hans við mókollótta
á sem kom á þak hans hverja nótt og jarmaði
ógurlega eftir að hann hafði skorið dilk henn-
ar og étið.
Ekki var Grettir einn í dalnum góða sam-
kvæmt sögunni því að þar bjó Þórir nokkur
sem var hálfur maður og hálfur þurs. Hann
átti tvær dætur sem Grettir hafði nokkurn fé-
lagsskap af um veturinn og er sagt að þær
hafi tekið því vel „því þar var eigi marg-
kvæmt".
Grettir undi illa vistinni í dalnum vegna fá-
mennisins og hvarf þaðan eftir einn vetur.
Sagt er að hann hafi gengið til suðurs og allt
til Skjaldbreiðar en við norðanvert fjallið
reisti hann upp hellu og klappaði skoru í
brúnina og sagði „ef maður legði auga sitt við
raufina á hellunni, að þá mætti sjá í gil það
sem fellur úr Þórisdal".
Enginn maður á okkar dögum þekkir nú
þetta leiðarmerki Grettis en án efa hefur
þessi frásögn Grettis sögu orðið til þess að
orðstír dalsins sem útilegumannabústaðar
hélt velli um aldir. Engin merki sjást um jarð-
hita í Þórisdal eða neitt af þeim landkostum
sem lýst er í Grettlu en vel má vera að land og
NIÐURSNEITT GRJÓT: Móberg skorið í nokkuð tröllslegar sneiðar af völdum vatns og vinda í Austurhrygg við Þór-
isdal.
KRÆKT PfRIR KVÍSLAR: Göngumaður krækir fyrir litla jökulkvísl sem fellur undan Þórisjökli.
náttúra hafi breyst mikið með sveiflum í veð-
urfari.
í Áradalsóði eftir Jón Guðmundsson lærða,
sem líklega var ortur seint á sextándu öld,
segir:
Væri’ ég einn sauðurinn í hlíðum
skyldi ég renna í Áradal,
forða hríðum,
forða mér við hríðum.
í kvæðinu er Áradal, eða Þórisdal, lýst fag-
urlega og segir þar meðal annars:
Af því kallast Áradalur
oft hefur sést þar breytinn halur,
mjúklendur og mætur dalur
mjög svo undir hlíðum.
Blendingar hafa búið þar með
býsna stórt og feitt er féð
ævintýrin oft hafa skeð
með ýmsum bragar smíðum.
Augljóslega er Jón lærði hér að yrkja um
lýsingar og atburði Grettis sögu þótt hann
noti ekki sama nafn á dalnum og þar er gert.
Prestar á ferð
Það sem gerir Þórisdal nokkuð sérstakan er
að sumarið 1664 gerðu tveir prestar, Helgi
Grímsson og Björn Stefánsson, sérstakan
leiðangur til þess að rannsaka dalinn og má
heita undarlegt uppátæki á þeim tímum,
þegar fjallaferðir voru almennt ekki tíðkaðar í
þessu skyni og trú á útilegumenn var viður-
kennd og lifandi í landinu. Þeir fóru um Þór-
isdal og hafa báðir lýst ferðalagi sínu í hand-
ritum sem hægt er að skoða á söfnum og víða
í lýsingum er vitnað til þeirra. Má ráða af frá-
sögn þeirra að ferð þeirra hafi verið hin
mesta svaðilför þar sem þeir þurftu að
stökkva yfir jökulsprungur, kafa ófærð og
vaða vötn. Enga fundu þeir útilegumenn en
ráða má af frásögn þeirra að þeir hafi verið al-
búnir að ná fundi þeirra og reiknað með að
boða þeim kristna trú þegar í stað.
KLAKKURINN: Á leið niður af Austurhrygg er útsýni
yfir austasta hluta Þórisdals. Þarna stendur Klakkur
upp úr Langjökli og kvíslarfalla áleiðis i stöðuvatn
sunnan Austurhryggs. DV-myndir Páll Ásgeir Ásgeirs-
son.
Það gefur ferðum alltaf aukið gildi að vera
vel undirbúinn og lesinn af ítarefni áður en
lagt er af stað og má segja að það sé hluti af
nauðsynlegum undirbúningi sjálfstæðra
ferðalanga. Þess vegna er rétt að ljúka grein-
inni með því að benda á kver sem heitir Þór-
isdalur og ferð prestanna 1664 eftir Eystein
Sigurðsson sem Ferðafélag fslands gaf út
1997 og reyndist vel bæði við undirbúning
þeirrar ferðar sem hér er lýst og einnig við
samningu greinarinnar. polli@dv.is