Dagblaðið - 15.12.1980, Blaðsíða 17

DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 15. DESEMBER 1980
I
Menning
Menning
Staður „
og stundir
Hannes Pótursson:
HEIMKYNNI VIDSJÓ
Iflunn 1980.70 bb.
„Gefðu mér dag, sem geislar eins
og brimströnd,” orti Hannes Péturs-
son fyrir nokkrum árum, einkenni-
lega minnisverða hendingu í smáljóði
sem að öðru leyti snerist, að mig
minnir, um einhverja amasemi út af
deginum og veginum. I nýju ljóðum
sínum hefur hann búið sér heimkynni
við ströndina — með tún að baki sér
og sjóinn framundan. Ætli það sé of-
langt gengið að ímynda sér að það sé
þessi geislandi dagur sem hann er að
bíða eða kannski skimast eftir þar i
fjörunni, þar sem höfuðskepnur
mætast?
Það kemur i öllu falli heim við
hneigð sem löngu fyrr hefur gætt i
ljóðum Hannesar: að leita hinna
verulegu verðmæta, þeirra sem að
endingu gefa lífi gildi, handan við
vettvang dagsins og lífsbaráttu sam-
tímans. Þá má í sjálfu sér einu gilda
hvort þeim er settur staður í manns-
huganum, sjálfsvitund skáldsins, eða
náttúrunni umhverfis hann, fortíð-
inni og sögunni sem náttúran vitnar
um og geymir. í öllu falli er, í orði
kveðnu, hafnað hlutdeild í samtíð
skáldsins eins og hún gengur fyrir sig
og þeim gögnum og gæðum sem þar
verða efst á baugi.
í Heimkynnum við sjó er þessi af-
staða skýlaust tekin, skýrast kannski
i 41sta ljóði þar sem dregin er gamal-
kunnugleg mynd af skáldi i turni. Nú
má það einu gilda þótt undirrituðum
lesanda finnist hendingar eins og
þessar:
Af sjálfvilja bjó ég mér dvöl
úrleiðis
i Eintalsins vopnalausa turni,
beinlínis slæmur kveðskapur. Það er
sjálfgert að virða þá skoðun sem
Ijóðið birtir þótt tungutak þess hrífi
mann ekki eða laði á band með sér.
En síðan segir:
Rödd úr slíkum stað
ratar, segja þeir, ekki
þaðan og inn að Dagsins
dunandi miðju.
Og þá er að vísu deginum ljósara
að skáldið, ljóðið sjálft er á allt öðru
máli. Það held ég að verði alveg ljóst
ef hugað er að öðrum ljóðum í bók-
inni sem fjalla um skáldskap, og eru
raunar býsna mörg ef að þeim er gáð,
skáldskapurinn beinlinis líkamlega
samsamaður skáldinu í 1 lta Ijóði
eins og væri stuðlaður
hver andardráttur minn!
í 21sta ljóði hafnar hann þeim auð-
velda kosti að orða það sem spyrst,
taka Dag og Veg sér í munn, fyrir
hitt:
að veiða flöktandi glampa
orðs og orðs
innar hörundi mínu.
Og í 37da ljóði eru það lágvær orð
ljóðsins sem lifa af, gróa á ný í svið-
inni jörð, þótt þau troðist undir í
svip, ekki bara í styrjöldum heldur
einnig
í stórkarlalegu þusi
upplausnartima þegar dagarnir
eru á dreif eins og fjúkandi hey.
í 8da ljóði bíður skáldið mynda
sem merkingum hnika til
sundra þó ekki hlutunum
en sýna þá snöggt. . .
Og í 55ta ljóða gefur loks sýn þess
skálds sem er vaxið frá því að tala:
Myndir þess kurla
móskaðan glerhimin vanans
svo loftið skelfur
fyrir skýlausri sýn.
Þá er að vísu verið að yrkja um drott-
in almáttugan, guðdóminn í gervi
skálds — og skáldskapinn gæddan
guðlegu eðli. í lokaljóðinu í bókinni
er lýst heimvon skáldsins:
Mín innsta hugsun
erá heimferð til þin
— og þó innan þin
sem ert allar strendur.
En er það ekki líka deginum ljósara
að sjálf þessi heimvon er þegar fólgin
í allsnægð skáldsins í fjörunni í fyrsta
ljóði bókarinnar, með túnið á aðra
hönd, sjóinn á hina?
Það er svo fjarri því að skáldið sem
talar i 41sta ljóði taki mark á „tals-
mönnum Athafna” um hina dunandi
miðju dagsins: hún er einmitt í fjör-
unni hjá honum og verður ekki eygð
né skynjuð nema þar. Gildir einu
hvort vistinni í fjörunni fylgir meiri
eða minni amasemi, tortryggni,
fjandsemi kannski við þvi sem fram
fer utan eða handan hennar, eða allt
slíkt er látið í ; þagnargildi. Skáldið í
fjörunni treystir á skynjun, vitund
sína til að láta veruleika uppi — sem í
orði, Ijóði hans á að öðlast verulega
mynd máls. Hluttekningarleysið um
hagi og hætti samtíðar er aðeins i
orði kveðnu, herbragð eða listbragð
skálds sem vist telur sig eiga erindi að
rækja við lesanda sinn.
Nú má sjálfsagt með ýmsum hætti
lesa í ljóð Hannesar Péturssonar hver
þau erindi séu sem slík ljóð sem þessi
eigi eða vilji rækja, og sjálfsagt lika
draga í efa þá skoðun skáldskaparins
sjálfs sem ljóðin birta bæði beint og
óbeint. Staðurinn er einn en stund-
irnar ýmsar sem yrkisefni verða í
fjörunni. Einfalt kann að vera að
leggja mest upp úr hreinni og beinni
náttúrulýsingu í ljóðunum, sem auð-
vitað er að sínu leyti uppistaða þess
trausts og trúar sem bókin að end-
ingu lýsir. Og ásamt .. henni blasa við
á víð og dreif ýmisleg yrkisefni úr
samtíð hans og okkar sem skáldið
hefur þrátt fyrir allt ekki komið sér
undan eða komist undan þeim —
hvort heldur eru heimaleg efni eins og
ógeðþekk stjórnmál eða ómerkur
skáldskapur, eða þá áhyggjur út af
heimsmálum, stríði og friði. Lítið
verður að vísu úr atómbombum i
lóda ljóði á við náttúrumyndina sem
lýkur Ijóðinu:
Vonirnar lifa samt.
Nú vorar hér við sjóinn.
Og utan úrgeimnum
eldurinn kemur, sveigður í Ijós.
Náttúrumyndirnar, náttúrulýsing-
in í bókinni er hvarvetna uppistaða
hugmynda, og þiggja að endingu líf
og gildi sitt af þeim. Vitund skálds
um höfuðskepnurnar, haf og jörð og
himin, dag og nótt, eldinn, tímann og
eilífðina, er samsömuð hinu náttúr-
lega myndmáli og lifir í því, og skáld-
ið öndvert höfuðskepnunum yrkis-
efni í ljóði eftir ljóð.
En mikið er undir því komið að
ekki sé neitt á myndmálið lagt sem
þvi er ekki sjálfgefið, ef svo má taka
til orða. Til að mynda finnst mér
hugmynd og myndefni í 6ta ljóði,
um Keili, hreint ekki loða saman,
eins og ljóðið vilji prakka einhverju
upp á lesandann sem mynd fjallsins i
ljóðinu merkir ekki sjálf:
Blár þrihyrningur
blasir hér við
einstakur mjög
á eldbrunnum skaga:
gamli Keilir
sem kælir sjón mína og herðir.
Pýramídi í auðninni
engum reistur.
Aftur á móti er einn stakur regn-
dropi yrkisefnið í 44ða ljóði, ein-
hverju því fallegasta í bókinni:
Sem dropi tindrandi
tæki sig út úr regni
hætti við að falla
héldist f loftinu kyrr —
þannig fer unaðssömum
augnablikum hins liðna.
Þau taka sig út úr
tímanum og Ijóma
kyrrstæð, meðan hrynur
gegnum hjartað stund eftir stund.
Þannig held ég að traust þeirra á
einkalega reynslu, sjálfshyggja
skáldsins í fjörunni óbrengluð af
áhyggju eða umhyggju um lesand-
ann, sé um leið þau erindi sem bestu
ljóðin í bókinni eiga brýnust að
rækja — hvort sem þau að endingu
teljast fleiri eða færri.
n
Bók
mennlir
&
ÓLAFUR
JÓNSSON
Hannes Pétursson skáld: Miðja dagsins er i Jjörunni.
Ljósm.: Svipmyndir.
17
jasai^
M
m
Astarsögur
,,ÁSTIN VAKNAR" eftir Anne Mather, höfund
bókarinnar „Hamingja og ást'' sem kom út fyrir
nokkru. Helena og Dominic eru höfuðpersónur
þessarar sögu. Baráttan milli þessara tveggja ólíku
einstaklinga er viðburðarrík og spennandi, því að
bæði eru föst í neti andstæðra tilfinninga. Henni
lýkur með því að ástin vaknar í brjóstum þeirra og
sigrar allar hindranir. Þýðandi er Guðrún Guð-
mundsdóttir._________________________________
..GLEYM MÉR EI" er eftir amerísku skáldkonuna
Danielle Steel, en hún hefur getið sér gott orð sem
höfundur ástarsagna. í heimalandi hennar, Banda-
ríkjunum, seljast sögur hennar í miklum mæli og
hafa bækur hennar verið þýddar á mörg tungumál.
í ,,Gleym mér ei'' lítur Díana, aðalpersóna bókar-
innar, um öxl eftir 18 ára hjónaband. Hana hafði
dreymt um frama á listabrautinni. En eftir að hún
hitti Marc hélt. hún sig öðlast þá ást og öryggi sem
hún saknaði svo sárt eftir föðurmissinn — og óskaði
þess eins að ala honum son. En óvæntir atburðir
leiddu til þess að Díana stóð frammi fyrir örlaga-
ríku uppgjöri. „Gleymmér ei" er fyrsta skáldsagan
eftir Danielle Steel sem kemur út á íslensku, og
fleiri munu fylgja á eftir. Þýðandi er Arngrímur
Thorlacius.
SETBERG
Frcjnugötu 14