Helgarpósturinn - 13.03.1997, Blaðsíða 10

FIMMTUDAGUR13. MARS1997
HELCARPÓSTURINN
Útgefandi: Lesmál ehf.
Framkvæmdastjóri: Árni Björn Ómarsson
Ritstjóri: Páll Vilhjálmsson
Prentvinnsla: Prentsmiðjan Oddi hf.
Markaður og
almannahagur
Enginn stjórnmálaflokkanna er lengur á móti markaðs-
væðingu hins opinbera. Aðeins er deilt um hversu langt
eigi að ganga. Alþýðubandalagið streittist hvað lengst
gegn þeirri hugmynd að atvinnurekstur og þjónusta
væru best komin í höndum fyrirtækja á meðan Alþýðu-
flokkurinn var einna fyrstur til að taka undir boðskapinn
sem barst hingað úr austri frá Margréti Thatcher, for-
sætisráðherra Breta, og úr vestri frá Ronald Reagan
Bandaríkjaforseta.
Hugmyndafræði markaðarins sækir sín vopn til þjóð-
félaga á Vesturlöndum sem glímdu á áttunda áratugnum
við langvarandi efnahagssamdrátt samtímis sem vaxtar-
möguleikar velferðarríkisins virtust þrotnir. Ráðstefnur
Friðriks Sophussonar fjármálaráðherra síðustu ár, þar
sem erlendir fyrirlesarar ráðleggja einkavæðingu hins
opinbera, og skrif margra íslenskra hægrimanna á síð-
asta áratug eiga það sammerkt að byggjast sjaldnast á
greiningu á íslenskum aðstæðum heldur á pólitískri
sannfæringu sem gaf sér að almannahag væri best borg-
ið á markaðstorginu.
í umræðu hægrimanna síðustu tvo áratugi voru hag-
kvæmni og arðsemi efst á blaði. Sóun átti að fylgja ríkis-
rekstri eins og nótt degi en einkarekstur skyldi að sama
skapi skila mestum arði.
Núna þegar markaðsvæðingin er óskoruð renna tvær
grímur á suma áköfustu talsmenn hennar. Hannes Hólm-
steinn Gissurarson talar fyrir ríkisrekinni fjölmiðlun og
Morgunblaðið furðar sig í Reykjavíkurbréfi á því að fá-
keppni ríki á sumum sviðum markaðarins sem þó á að
heita öllum opinn.
Fyrir utan það að viðurkenndir hagfræðingar, t.a.m.
John Kenneth Galbraith, hafa fyrir margt löngu sýnt
fram á fákeppnishneigð markaðarins, þá vill það gleym-
ast að ísland stóð ekki frammi fyrir viðlíka vanda og þau
þjóðfélög þar sem hugmyndafræði markaðarins varð
ráðandi. Ríkisrekstur hér á landi náði aldrei sama um-
fangi og á Norðurlöndum og á Bretlandi.
Þrátt fyrir að ísland sé í sambærilegri stöðu og sjúk-
lingur sem fengið hefur ranga sjúkdómsgreiningu, og
þar af leiðandi vitlaus lyf, er ekki við því að búast að
horfið verði í bráð frá þeirri stefnu að markaðsvæða hið
opinbera.
Ekki er fyrirsjáanleg breyting á núverandi ástandi fyrr
en þróaður verður pólitískur. valkostur við ríkjandi
stjórnmála- og efnahagshugsun. Sá valkostur getur ekki
byggst á andófi gegn jafn sjálfsögðum hlut og markaðs-
hagkerfi eða afturhvarfi til saklausari fortíðar. Til grund-
vallar þarf að liggja greining á íslensku þjóðfélagi, hvar
það stendur og hvert það stefnir, og skynsamlegt mat á
því vali sem þjóðin stendur frammi fyrir. Það er verkefni
stjórnarandstöðunnar að leggja drögin að endurnýjun
stjórnmálaumræðunnar. Og ráðist hún ekki í verkið af
alvöru verður stjórnarandstaðan varanleg.
Heigarpósturínn
Borgartúni 27, 105 Reykjavík
Sími: 552-2211 Bréfasími: 552-2311
Bein númer: Ritstjórn: 552-4666, símbréf: 552-2311,
fréttaskotið: 552-1900, tæknideild: 552-4777,
auglýsingadeild: 552-4888, símboði (augl.) 846-3332,
dreifing: 552-4999.
Netfang: hp@this.is
Áskrift kostar kr. 800 á mánuði efgreitt er með
greiðslukorti, en annars kr. 900.
ú eru allir að tala um hásk-
ann af svokallaðri fá-
keppni eða einokun á fjöl-
miðlaappíratinu.
Mogginn er að kaupa Stöð
tvö, sem á DV, sem á Dag-Tím-
ann, Alþýðublaðið og fleiri
stórveldi á fjölmiðlasviðinu.
Og allt þetta góss ku vera á
leiðinni í gáma Eimskipafélags-
ins og endar því trúlega sem
strandgóss á andlausum sönd-
um tómleikans.
Eða sekkur bara í þögn hafs-
ins.
Lengi vel óttuðust margir
svokallaða yfirburði Morgun-
blaðsins. Fannst það „bera höf-
uð og herðar" yfir aðra fjöl-
miðla landsins. Töluðu jafnvel
um „Ægishjálm" í því sam-
bandi.
Og herðarnar ber Mogginn
að vísu hátt yfir önnur dag-
blöð. Gæfa okkar er bara sú að
á herðum Moggans situr ekk-
ert höfuð. Mogginn er eins
konar höfuðlaus Mökkurkálfi
sem stendur álengdar með
Ægishjálminn sinn í hendinni.
Smám saman hefur fólk van-
ist þessari stöðu Moggans
fjærri átökum dagsins. Og það
hefur gleymt því (eða kannski
ekki vitað) hvers vegna hann
setur Ægishjálm sinn aldrei
upp.
Finnst bara að Blaðið sé að
taka ofan fyrir öllu og öllum.
Sjálfum finnst mér það nokk-
uð heppilegt að Moggi skuli
ekki hafa neitt höfuð til að
bera sinn Ægishjálm. Úr því
fólk lætur sér almennt nægja
andríki fasteignaauglýsinga,
atvinnutilkynninga og eftir-
mælagreina fyrir kr. 125,- á
dag.
En Moggi er löngu hættur að
blanda sér í neitt háskalegra.
Það vantar semsé í hann all-
an lífsháska, eins og Steinn
sagði forðum daga um skálda-
kynslóð Matthíasar Johannes-
sen í frægu viðtali við „Líf og
list“.
Nóg um það.
Þorgeir
Þorgeirson
skrifar
Tilefni þessarar greinar er
komið beint úr seinasta tölu-
blaði Helgarpóstsins.
Eins og vera ber í nútíma
blaðamennsku á samkeppnis-
markaði.
Á blaðsíðu 4 blasir frú
Margrét Frínitmnsdóttir, for-
maður Alþýðubandalagsins,
við lesandanum, stássleg og
nýlitgreind, og segir að ís-
lenskur fjöímiðlaheimur sé á
klafa einokunar.
Hún virðist trúa staðfast-
lega á lausnarorð samkeppn-
innar eins og títt er um nútíma-
sósíalista. Vill láta Samkeppn-
isráð stöðva braskið með fjöl-
miðlana og tryggja eðlilega
fjölbragðaglímu á milli dag-
blaða, útvarpsstöðva og sjón-
varpsstöðva.
Þannig vill hún færa okkur
frelsið og tryggja opna um-
ræðu í samfélaginu.
- Samkeppni getur verið
ágæt að vissu marki, segir hún.
En dokum nú aðeins við og
spyrjum nokkurra spurninga:
Hvað hefur samkeppnis-
markaðurinn gert fyrir fjöl-
miðlana hér?
Er þjóðfélagsumræða opn-
ari og frjórri í seinni tíð?
Er fréttaflutningur skilvirk-
ari?
Er meira samhengi í starfi
fjölmiðlanna?
Gegna þeir betur hlutverki
sínu sem „fjórða valdið" í sam-
félaginu?
Blaðamenn og sumir pólitík-
usar fengjust vafalaust til að
svara þessum spurningum ját-
andi, en við hin mundum að
minnsta kosti hika.
Vel má líka rifja það upp að
forðum daga (meðan pólitísku
flokkarnir einokuðu alla dag-
blaðaútgáfu hér og Rúv sat eitt
að ljósvakanum) gat maður
skrifað grein í Morgunblaðið
eða Þjóðviljann og fengið við-
brögð við henni í Tímanum
eða Alþýðublaðinu.
„Frú Margrét FrTmanns-
dóttir, formaður Alþýðu-
bandalagsins, blasir við
lesandanum, stássleg
og nýiitgreind, og segir
að íslenskur fjölmiðla-
heimur sé á klafa einok-
unar. Hún virðist trúa
staðfastlega á lausnar-
orð samkeppninnar
eins og títt er um nú-
tíma-sósíalista.“
Umræða sem stofnað var til
fann sér leið til allra. Og það
var jafnframt nokkuð tryggt að
fjölmörg sjónarmið hvaðan-
æva úr samfélaginu fengu að-
ild að mikilsverðum málefnum.
Eins var þetta með fréttir.
Þær fengu margháttaða um-
fjöllun í hinum ýmsu blöðum.
Nú orðið skiptir það öllu að
vera fyrstur með fréttina. Hafi
annar sagt hana á undan er
sjaldnast leitað að nýjum fleti
eða breyttri áherslu.
Frétt sem annar hefur sagt
er ónýt markaðsvara.
Einkanlega ef hún er sláandi
og óvænt.
Eins er þetta með greina-
skrif um málefni samfélagsins.
Hafi samkeppnisaðili krækt
sér í eitthvað bitastætt á því
sviði verða hinir að láta eins
og ekkert sé. í nafni samkeppn-
innar er bannað að vitna í slíkt
nema það hafi birst í eigin mál-
gagni. Og samkeppnisaðilinn
er settur því lengra út í myrkur
þagnarinnar sem hann skrifar
betur og hefur réttara fyrir sér.
Allt hefur þetta orðið til þess
að rýra gildi blaðanna, útvarp-
anna og sjónvarpanna og
þrengja að opinni umræðu.
Skríbentarnir eru eins og
fangar, hver í sínu búri, og
mega ekki tala við fanga í öðr-
um búrum þó þeir fegnir vildu.
Það endist enginn lengi til
að ræða við sjálfan sig og klefa-
félagana.
011 þessi innilokun hefur
leitt til hnignandi fagmennsku.
Blöðin eru verr skrifuð, það
er verr talað í útvarpsstöðvun-
um en sjónvarpsfólkið hefur
raunar aldrei lært að hugsa
eða vinna að neinu gagni.
Margt af starfsfólki fjölmiðl-
anna er miklum hæfileikum
gætt. En hæfileikar þess fá
bara ekki að njóta sín. Við
þessar kringumstæður eru
þeir beinlínis óæskilegir.
Niðurstaðan af þessu braski
öllu er smám saman að verða
eins konar andleg klónun á
fjölmiðlafólki.
Þannig hefur samkeppnis-
hugsunin rúínerað fjölmiðlana
okkar.
Heiðarleg, einbeitt, fagleg
blaðamennska er orðin að
hlutskipti einmanans.
Meðan sjálft þyngdaraflið
situr þannig í flugmálastjórn
fjölmiðlaheimsins hér er held-
ur ekki von á mjög upplyftandi
ástandi.
Spurningin er bara þessi:
Fyrst dagblöðin, útvörpin og
sjónvörpin hér þola sam-
keppnina svona illa er þá fá-
keppni eða einokun lausnin?
Eða er kannski engin lausn?
Nema þá sú að keppast við
að læra önnur tungumál svo
við getum nýtt okkur erlenda
fjölmiðla, sem víða hafa varð-
veitt þó nokkurn lífskraft?
Frá lesendum
■ Ágúst Sverrisson, fram-
kvæmdastjóri Veitunnar, vakti
athygli á því að sýnishorn sem
birtist með frétt í síðasta tölu-
blaði HP um símaklám er ekki úr
þjónustusíma Veitunnar heldur
Rauða torgsins. Beðist er vel-
virðingar á þessum mistökum.
■ Guðjón Sigmundsson, Gaui
litli, skrifaði til ritstjóra HP: „í
blaði þínu á fimmtudag er greint
frá því að ég hafi látið lögmann
minn hóta konu málsókn vegna
misnotkunar á nafni mínu. Það
er rétt að lögmaður minn gerði
samkomulag við Hafrúnu Maríu
Zsoldos leirvafningsinnflytjanda
um að hún notaði ekki nafn mitt
í auglýsingar. Ástæða þess að ég
ljæ ekki máls á því að auglýsa
leirvafninga er að þeir virka ekki
til lengdar, í mínum huga eru
þeir drasl. Það kann að vera rétt
hjá HP að ég geti ekki stöðvað
notkun á nafninu „Gaui litli“ því
ég hafi ekki skráð einkaleyfi á
því. Öllum hlýtur hinsvegar að
vera ljóst að það er sanngirnis-
krafa að því nafni sem tengt er
persónu manns sé ekki klínt á
auglýsingu á hverju sem er af
hverjum sem er. Það er hinsveg-
ar ágæt hugmynd hjá HP að ég
sæki um einkaleyfi á „Gauja
litla“ sem firmamerki og hyggst
ég gera það strax í dag. Megi
svo blað þitt halda áfram að
seljast sem best svo frumleg og
lífleg blaðamennska tóri áfram.“