Lesbók Morgunblaðsins - 04.12.1927, Blaðsíða 2

LESBÓK MORGUNBLAÐSÍNS
378
. - ■■ 7. . — ■■■ ■
eina, vildi samúð, samvinnu. Verk
Ibsens miðuðu að anarkisma,
Björnsons að sósíalisma.
Þjóðerniskendin á œtt sína að
rekja til ættrækninnar. Hjá Ibsen
var ættrælmin af skornum skamti,
Ættræknin var meginþátturinn í
'skáldskap Björnsons, alt frá því
'hann samdi „Sigrúnu á Sunnu-
hvoli“ 1857 og fram á æfikvöld
hans, er hann ritaði „Naar den ny
Vin blomstrer“ (1909). Þó hann á
þessum árum yrði fyrir skoðana-
skiftum, var trú hans ávalt óbif-
anleg á ættartengslin og framþró-
tinargrundvöll þann, sem þau bera
í skauti sínu. Ættrækni og heim-
ilisást var honum eitt og hið sama.
Oft greip útþráin hann. Hann var
í útlandinu árum saman. Hann
dvaldi langavölum í París.
En altaf hafði hann heimili sitt,
hvar sem hann fór.
Og þegar minst vonum varði
kom heimþráin yfir hann. Hann
þurfti að koma heim að Aulestad,
ættaróðalinu, og sitja þar í mann-
fagnaði. 1 næstum 40 ár varð Aulc-
stad í Gausdal skáldsetur hans.
Ut frá ættrækni hans og heim-
ílisást óx samúð hans með almenn-
ingi, föðurlandsást hans og þjóð-
rækni. Og hann gekk feti framar.
Hann varð fylgjandi norrænni
samvinnu, samstarfi meðal Norður
landaþjóðanna. Hann vildi sam-
vinnu milli Norðurlandaþjóðanna,
en var andvígur allri sambræðslu.
Hann varð fylgismaður germanskr
&r samvinnu; og síðast heimsborg-
ari með heitri samúð með öllu
mannfólki.
Ekkert var Björnson óviðkom-
andi. Hann tók í strenginn, þeg-
ar herforingjaráð Frakka framdi
rjettarfarsbrot. Hann skrifaði um
matartilbúning húsmæðra í norsk-
tim sveitum. Blaðagreinir hans
myndu fylla helmingi stærri bók
en ritsafn hans annað. Sífelt var
hann í ferðalögum, sífelt talandi
og ritandi um áhugamál sín í það
og það skiftið.
Alt líf hans var óslitin barátta.
Fyrsta blaðagrein hans, í „Morg-
enbladet“ 1854, var skörp árás
á smekk manna, sem þá var ríkj-
andi. Hann rjeðst á hinn væmna,
rómantíska „draumórastíl“, sem
'skáld vor iðkuðu á þeim dögum.
Hetjn hæðist að bjali skálda við
Björnson á unga aldri.
huldufólk, dverga og þvíumlíkt.
Þá var hann aðeins 22 ára gamall,
og hafði þegar féngið rjettan
skilning á straumhvörfum tímans,
realismanum. Honum var sam-
hengið ljóst milli vísindaiðkana
og listastarfsemi þeirra tíma. Hann
talaði um „naturalisma11 nútímans,
er sýndi sig í því, „að menn skip-
uðu sannleikanum í veglegra sæti
en fegurðinni.“ Þessar hugsanir
sínar færði hann í nýjan skínandi
búning.
Fram til'þessa tíma liafði Wel-
haven verið hin mikla fyrirmynd
í ritlist Norðmanna. Menn reyndu
að stæla hann eftir bestu getu.
Menn lögðu áherslu á orðskrúð.
Setningarnar urðu snúnar og
undnar og hugsunin á kafi í mælgi
og mærð.
Björnson skrifaði blátt áfram
eins og talað var. Maður heyrði
talandann í ritmáli hans. Þar voru
engar dúður orðskrúðs utan um
hugsanirnar. Þar var farið einarð-
lega að verki. Orð hans fengu
hreim af skapi hans og tilfinning-
um, ýmist fossandi sem flúðir, eða
þung sem undiralda.
Björnstjerne Björnson veitti frá
byrjun nýjum endurnærandi
straumum inn yfir þjóðlíf vort og
bókmentir. Hann losaði sig úr
álögum huldufólks og dverga, og
skýrði meistaralega frá sveitalíf-
inu eins og það var í raun og
veru. Á undan honum voru engar
sveitalýsingar, nema vísindalegar
ritgerðir. Sveitasögur hans voru
fyrstu persónulýsingar er við
fengum úr því umhverfi.
' Mál hans var meitlað og hreim-
fagurt eins og í íslendingasögum.
lOg með leikritum sínum um sögu-
leg efni, opnaði hann augu al-
mennings fyrir fortíðinni.
En þó hann gerðist í upphafi
brautryðjandi nýrra tíma, þá er
skáldskapur hans fyrstu 20 árin
í nánu sambandi við hina þjóðlegu
„rómantík.“ í aðalatriðum var
hann á því hinu sama sviði. Hafði
sama dálæti og þeir samtíðarmenn
hans á barnseðlinu, sama álit á
bændamenningu landsins, og
liafði sömu tröllatrú og hinir á
lilutverki norrænnar menningar í
heiminlim.
Hann var hrifinn af fornsögun-
um, og lifði trndir áhrifum frá
þeim. Og trúmaður var hann á
skáldavísu.
En svo komu nýir straumar yfir
Noreg 1870, straumar utan úr
li eimi, straumar heimsmenningar-
innar Og Björnson varð fyrir
miklum álirifum liinna nýju tíma.
Þá rann upp umbrotatímabil. —
Margt gamalt fór forgörðum og
nýtt fekk fótfestu. Þá rann upp
öld efasemda fyrir þá, sem áður
voru sannlcristnir og bókstafstrú-
ar, en gagnrýning heilagrar ritn*
ingar ruddi sjer til rúms. Smátt
og smátt breyttist lífsskoðun
Björnsons. _
Er hann losnaði úr viðjum „ró-
mantíkurinnar“, þótti honum hið
tilbreytingaríka borgarlíf meira
aðlaðandi en sveitalíf og söguöld.
Frá því um 1875 varð líf og
þjóðfjelagsmál nútímans viðfangs-
efnið í skáldskap Björnsons.
Fyrst samdi hann ,Ritstjórann.‘
En öll hans skáldverk frá þeim
tíma og alt til hins síðasta fjölluðu
um nútímaefni, sumpart um þjóð-
fjelagsmál, eða um trúmál, stjórn-
mál eða siðferðismál frá nýja
tímanum.
Flestir andans menn hafa upp-
lifað samskonar tímamót og Björr.-
son kringum 1870. Margir hafa
gersamlega týnt trú sinni, orðið
bölsýnismenn og fundist lífið fá*
nýtt með öllu.
En Björnson tapaði ekki trúnni
á lífið, lífsþróunina, mennina.
Hann var sannfærður um, að alt,
liversu aumt sem það væri, stæði
til bóta. Því gekk hann í miðja
fylkingu í baráttunni fyrir því,
að leiða þjóð sína til bjartari
hæða.
Hann átti syö mifeið andans fjör